ΤA ΓEΓONOTA ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ 1821 ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΠΑΤΡΩΝ.

(ΕΙΔΙΚΟΝ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΤΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ1821 ΚΑΙ TΩN ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΩΝ, ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΣΤΟΥΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ΠΡΟΣ ΑΠΟΤΙΝΑΞΗ ΤΟΥ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟΥ ΖΥΓΟΥ)

ΜΕΡΟΣ 3oν

5. ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΤΕΡΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ, ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΟΡΙΣΤΙΚΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ ΤΩΝ ΠΑΤΡΩΝ.

α. Στις 3 Απριλίου (Κυριακή των Βαΐων) και με υπόδειξη του Άγγλου προξένου Φίλιπ Τζέϊμς Γκρην (Philip James Green), κατέφθασε στην Πάτρα ο Οθωμανός στρατηγός Γιουσούφ Σέρεζλης1 ο οποίος και έλυσε την πολιορκία που επιχειρούσαν οι Έλληνες στο κάστρο, ενώ στην συνέχεια ακολούθησε αυτόν, ο Αλβανός/Σκιπετάρος Μουσταφά μπέης που κατευθύνθηκε προς το Αίγιο και την Τριπολιτσά. Κατόπιν ο Γιουσούφ, κατέστρεψε και λεηλάτησε την Πάτρα.

Μετά την καταστολή της εξεγέρσεως των Αχαιών, δεν ακολούθησε άλλη τοπική πολεμική δραστηριότητα στην περιοχή τόσο της πόλεως όσο και ευρύτερα, στην Αιγιάλεια και τα Καλάβρυτα (περιοχές που ήταν ήδη ελεύθερες). Επανελήφθησαν κάποιες περιορισμένες χρονικώς πολιορκίες του κάστρου μέχρι τον Οκτώβριο του ίδιου έτους. Το Αχαϊκόν Διευθυντήριον, ειδικά μετά την μάχη του Λάλα (9-13 Ιουνίου 1821),2 επισκιάσθηκε από την Πελοποννησιακή Γερουσία.

Εικάζεται ότι αμέσως μετά τα παραπάνω συμβάντα έφθασε στο Ρωσικό Προξενείο των Πατρών, η είδηση περί της αποκηρύξεως του Αλέξανδρου Υψηλάντη από τον Τσάρο καθώς και ο «αφορισμός» του από τον Πατριάρχη, από την οποία προκλήθηκε απογοήτευση και ανησυχία, η οποία όμως, όπως αποδείχθηκε, γρήγορα ξεπεράστηκαν από την ορμή που είχαν πάρει ήδη οι επαναστατικές κινητοποιήσεις.

Τον επόμενο χρόνο (1822) ακολούθησαν εντονώτερα γεγονότα από τον Θ. Κολοκοτρώνη που αφορούσαν στην ευρύτερη περιοχή των Πατρών και όχι το κάστρο. Γεγονός είναι ότι ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης επιθυμούσε μετά την απελευθέρωση της Τριπολιτσάς, την απελευθέρωση ολόκληρης της Πελοποννήσου και βέβαια των Πατρών.

Λέγεται ότι, η τότε προσωρινή Διοίκηση (κυβέρνηση) υπεσχέθη να τον ορίσει αρχηγό της πολιορκίας, αλλά οι τοπικοί άρχοντες αντιδρούσαν. Καθ’ημάς, ούτε η κυβέρνηση ούτε οι κοτζαμπάσηδες επιθυμούσαν να αναλάβει ο Θ. Κολοκοτρώνης την επιχείρηση απελευθερώσεως της πόλεως των Πατρών.

Γιατί άραγε; Τι εφοβούντο αμφότεροι;  

Οι μεν πρώτοι (τα μέλη της κυβερνήσεως) πρωτοστατούντος του Αγγλόδουλου Μαυροκορδάτου, εκτελούντες εντολήν των Άγγλων αντιδρούσαν σφοδρώς στον ξεσηκωμό των ραγιάδων Ρωμηών/Ελλήνων, ακολουθούντες το «δόγμα του Αδ. Κοραή περί ακαίρου εκρήξεως της επαναστάσεως, οι δε δεύτεροι (η πλεοψηφία των κοτζαμπάσηδων), φοβούμενοι μήπως απολέσουν:

.Τα προσδοκώμενα πολιτικά οφέλη από την επιτυχή έκβαση της επαναστάσεως (Ανάληψη και της πολιτικής ηγεσίας από τον Κολοκοτρώνη, η λαοφιλία του οποίου είχε φθάσει στο αποκορύφωμα).

.Τα «κεκτημένα»/προνόμια που είχαν αποκτήσει από την μακρόχρονη «συνεργασία» τους με τους Οθωμανους κατακτητές.

β. Όμως, τον Φεβρουάριο του 1822, οι τότε κυβερνητικοί τον χρειάστηκαν όταν ο Οθωμανικός στόλος αποβίβασε χιλιάδες στρατό στην πόλη των Πατρών. Μετά την άλωση της Τριπόλεως (23 Σεπτ. 1821), οι Οθωμανοί φοβούμενοι την επέκταση της Επαναστάσεως σ’ όλη την Πελοπόννησο και αποφασισμένοι να εκδικηθούν για την συντριβή τους στην Τρίπολη, άρχισαν να συγκεντρώνουν στρατεύματα από την ΄Αρτα, Ρούμελη, Ναύπακτο και αλλού (ακόμη και από τα Γιάννενα), για να ενισχύσουν τις δυνάμεις τους στον Μωριά.

Παράλληλα προέβησαν :

· Σε ενίσχυση των ναυτικών δυνάμεών τους.

· Σε συγκέντρωση ισχυρών δυνάμεων πεζικού από την Ανατολική Στερεά που θα διεκπεραιούντο στην Πελοπόννησο μέσω του Ισθμού.

Κύριος στόχος του Χουρσίτ Πασά, που είχε ορισθεί αρχικά σαν αρχηγός των Οθωμανικών δυνάμεων, ήταν με βάση την Πάτρα, να εξορμά προς τις επαρχίες να καταφέρει άμεσα και ισχυρά κτυπήματα στις Ελληνικές Επαναστατικές δυνάμεις και έτσι να καταπνίξει την Επανάσταση.

Η τότε σχηματισθείσα Ελληνική Κυβέρνηση και το Βουλευτικό, συνειδητοποίησαν εγκαίρως τον κίνδυνο και απεφάσισαν να αντιδράσουν άμεσα. Προήγαγαν τον Θ. Κολοκοτρώνη σε στρατηγό και τον εξουσιοδότησαν να απελευθερώσει την Πάτρα. Η Διαταγή της Κυβερνήσεως προς τον Κολοκοτρώνη περί εκστρατείας στην Πάτρα υπό την ηγεσία του, περιελάμβανε και την εξής σημείωση για συγκέντρωση των αναγκαίων στρατευμάτων :

«Δια την πολιορκίαν Παλαιών Πατρών και Καστελίου (Ρίον) υπό τον στρατηγό Θεόδωρον Κολοκοτρώνην να συγκεντρωθούν: Εξ Αρκαδίας στρατιώται 1000, Πύργου και Αγουλινίτσας 300, Γαστούνης 1000, Π. Πατρών 600, Βοστίτζης 300, Καλαβρύτων 1.700, Καρυταίνης 750, Φαναρίου 350, Κορίνθου 500. Σύνολον 6.500».

Ο Κολοκοτρώνης αφού πήρε την Εντολή από το Εκτελεστικό, άρχισε αμέσως την στρατολογία στις Επαρχίες. Κέντρα συγκεντρώσεως των στρατολογούμενων ορίσθηκαν η Γαστούνη και τα Καλάβρυτα. Από εκεί οι δύο μεγάλες φάλαγγες θα ενώνονταν έξω από την Πάτρα. Ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του διηγείται :

«Στην 1η Μαρτίου έφθασα στην Πάτρα, επέρασα από Καρύταινα, Πύργο, Γαστούνη και Πάτρα. Εσύναξα 6.000. Αρχηγοί Α. Ζαϊμης, Κανέλλος Δεληγιάννης, Πετιμεζαίοι, Σέκερης με τους Τριπολιτσιώτες, Λόντος με τους Βοστιτσάνους. Φθάνοντας εις στην Πάτρα επήγαμε με Καρυτινούς και Πυργιώτες έως 4.000 και Καλαβρυτινούς, ο Ζαϊμης, ο Λεχουρίτης, έως 1.000, και από την Πάτρα οι ντοπικοί ως 500 και ήσαν οι Κουμανιωταίοι επικεφαλής.  ΄Ητο και με 300 Βοστιτσάνους ο στρατηγός Λόντος, στα Σελά κατά το Καστέλι της Πάτρας.

Εγώ πηγαινάμενος δεν ήξευρα τον τόπο της Πάτρας, 28 Φεβρουαρίου. Και ερχόμενοι εμείς, εβγήκαν οι Τούρκοι έως 5.000, εβγήκαν να λαφυραγωγήσουν εις την Αχαϊαν και έντεσε η εμπροστινέλα του Γενναίου (Κολοκοτρώνη). ΄Εφθασε και ο Κολιόπουλος και τους εκυνήγησαν έως έξω της Πάτρας και από πίσω ερχόμουν εγώ και εμαζωχθήκαμε όλοι εις το Σαραβάλι και ευθύς έστειλα 100 νομάτους και έπιασαν το Μοναστήρι του Γεροκομείου, τίρο κανονιού από την Πάτρα.  Βλέποντας οι Τούρκοι ότι επιάσθηκε το Μοναστήρι, εβγήκαν εις πόλεμον νομίζοντες ότι ήσαν καθώς πρώτα. Και τα στρατεύματα  εκινήθηκαν τα ιδικά μας και έγινε ο πόλεμος σφοδρός και επήραμε κεφάλια καμμιά ογδονταριά».

Έτσι περιγράφει ο Κολοκοτρώνης τις πρώτες τοπικές συγκρούσεις  στην ευρύτερη  περιοχή  των Πατρών που είχαν σαν αποτέλεσμα τις πρώτες απώλειες των Τούρκων και  την κατάληψη του Γηροκομείου από ένα αξιωματικό του δολοφονημένου Καρατζά.3

γ. Η μάχη του Σαραβαλίου

1/. Κατά την διάρκεια των πρώτων εχθροπραξιών κατέφθασαν και οι Καλαβρυτινοί, κι’ από την άλλη μεριά την Πάτρα και άλλοι Οθωμανοί, με αποτέλεσμα να γενικευθεί η μάχη. Επίσης έφθασε για βοήθεια κι’ ο Πλαπούτας κι’ ο Γενναίος Κολοκοτρώνης με τον σημαιοφόρο του πατέρα του, Νικόλαο Καραχάλιο. Αυτός τραυματίστηκε στο κεφάλι αμέσως και καθώς έπεσε ζαλισμένος, δημιούργησε την εντύπωση στους Τούρκους πως πρόκειται για μια πρώτης γραμμής επιτυχία και επέπεσαν με αλαλαγμούς χαράς κατά των Ελλήνων. Όμως ο σημαιοφόρος Καραχάλιος συνήλθε και καθώς σηκώθηκε με αναπεπταμένη την σημαία, οι Τούρκοι ξαφνιάστηκαν, αποκόπηκε η επιθετική ορμή τους και μετατράπηκε σε φυγή, αφού οι Ελληνικές δυνάμεις εξαπέλυσαν σφοδρή επίθεση. Τους κυνήγησαν μέχρι τα πρώτα σπίτια των Πατρών. Θα έμπαιναν στην πόλη, αν δεν διατάζονταν από τον Κολοκοτρώνη να επιστρέψουν στις βάσεις τους.

Ορθότατη η ενέργεια του στρατηγού Κολοκοτρώνη, εκείνη την  χρονική στιγμή, διότι δεν είχαν σταθεροποιηθεί οι θέσεις τους και δεν είχαν ολοκληρωθεί οι αναγνωρίσεις, ώστε να διαπιστωθούν :

α/.  Που και πόσες ήσαν οι εχθρικές Δυνάμεις.

β/.  Ποιες ήσαν οι δυσκολίες για εχθροπραξίες μέσα στην πόλη των παλαιών Πατρών (Κίνδυνος εγκλωβισμού).

γ/. Εάν απαιτούντο ενισχύσεις για ανάληψη γενικής εκκαθαριστικής επιχειρήσεως προς απελευθέρωση των Πατρών.

2/. Ετσι φθάσαμε στις 9 Μαρτίου 1822, μια ιστορική μέρα για τους ΄Ελληνες, με την παρακάτω διάταξη των Ελληνικών δυνάμεων που έσφιγγαν τον κλοιό  γύρω από την Πάτρα (Μικρές διαφοροποιήσεις λόγω των προηγηθεισών εχθροπραξιών).

α/. Στην Οβρυά ο Κ. Πετμεζάς, ενισχυμένος με τους Κεφαλλονίτες.

β/. Στο Παλιόπυργο, ο Γενναίος Κολοκοτρώνης με τον Τζανέτο Χριστόπουλο και τους Φαναρίτες.

γ/. Στον Ομπλό ο Ζαΐμης με τους Καλαβρυτινούς.

δ/. Στο Πουρναρόκαστρο, ο Κανέλλος Δεληγιάννης.

ε/. Στην θέση Κυνηγού κοντά στο Γεροκομειό, οι Κουμανιωταίοι.

στ/. Στο ληνό του Σεϊταγα, πιο πάνω από το Γεροκομειό προς του Ρωμανού, ο Γιώργης Σέκερης  με τους Τριπολιτσιώτες.

ζ/. Στο ληνό του Νικόλαου Λόντου, ο Αναγνώστης Παπασταθόπουλος με τους Πυργιώτες, ο Ιωάννης Πέτας με τους Ζακύνθιους, ο Χριστόφορος Ζαχαριάδης και ο Αποστόλης Κολοκοτρώνης.

Υπήρξε επαφή μεταξύ των σωμάτων και μεγάλη τάξη στο στρατόπεδο. Ο Γ. Σισίνης, είχε αναλάβει την επιμελητεία και την φροντίδα για τροφοδοσία από την Γαστούνη (φαγητό, πυρομαχικά, ιατρ. Φροντίδα, κ.λ.π.).

Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε την δράση του Μιαούλη στην θάλασσα που «έκαμε μεγάλη χαλάστρα εις τα καράβια των Τούρκων και έφυγαν και επήγαν στην Κωνσταντινούπολη και τα δικά μας έμειναν εκεί όταν κάναμε τον πόλεμο» (20 Φεβρ. 1822), μας διηγείται ο Θ. Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματά του.

3/. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις στο Γηροκομειό και το Σαραβάλι.

α/. Ο Μεχμέτ Πασάς, αρχηγός των δυνάμεων του Φρουρίου των Πατρών, κάλεσε για ενίσχυση και τον Γιουσούφ, που βρισκόταν εκείνη την εποχή στη Ναύπακτο, να ενεργήσουν το συντομώτερο και συντονισμένα, ώστε να ανατρέψουν την σε βάρος τους κατάσταση. Αποτέλεσαν συνολικά ένα στράτευμα από δώδεκα χιλιάδες άνδρες, σύμφωνα με άλλους εννέα χιλιάδες, με την συνδρομή πυροβολικού και ιππικού, και ξεκίνησαν τις επιχειρήσεις χάραμα της 9ης Μαρτίου.

Συνεννοηθέντες οι δύο πασσάδες, εσυνάχθησαν όλοι στας Πάτρας και στις 9 Μαρτίου έγιναν 3 κολόνες (φάλαγγες), η μια κατά των Πατρέων στην Θέση Κυνηγού, η άλλη στο Κέντρο, κατ’ ευθείαν στο Γηροκομείο (Γεροκομειό) και η τρίτη κάτω από το Γεροκομειό, στις σταφίδες.

Πρώτος στόχος λοιπόν η θέση Κυνηγού. Επέλεξαν την θέση αυτή σαν πιο αδύναμη, γιατί την βαστούσαν μόλις εκατό άνδρες, που κι’ αυτοί εναλλάσσονταν καθημερινά από τα διάφορα στρατιωτικά σώματα, με την ανατολή του ηλίου. Χαράματα, πιάνουν την θέση αυτή οι Οθωμανοί, και η ελληνική ομάδα της φρουράς που ήλθε το ίδιο πρωΐ να πιάσει την θέση, αιφνιδιαστικά δέχτηκε τα πυρά των ενεδρευόντων Οθωμανών. Σκοτώθηκε ο σημαιοφόρος της Ελληνικής φρουράς και οι υπόλοιποι αιφνιδιασθέντες από το γεγονός, υποχώρησαν.

β/. Η αποσταλείσα από τον Κολοκοτρώνη  βοήθεια, από τους Πλαπούτα, Γενναίο Κολοκοτρώνη, Κ. Πετμεζά, Κανέλλο Δεληγιάννη, αποκρούστηκε από τους πολυάριθμους σε δύναμη Οθωμανούς. Από την στιγμή αυτή, ανέπτυξαν τις δυνάμεις τους και χτυπούσαν προς όλες τις κατευθύνσεις, όπου παρατηρούσαν να υπάρχουν ελληνικά στρατεύματα. Προς στιγμή επήλθε σύγχυση στις Ελληνικές δυνάμεις. Ο Γενναίος μόλις πρόφθασε να καταφύγει και να κλειστεί στο ληνό του Σεϊταγα, όπου βρίσκονταν ο Γ. Σέκερης με τους Τριπολιτσιώτες. Οι Οθωμανοί κατέλαβαν τα υψώματα γύρω από το ληνό και κτυπούσαν με κανόνια, καθώς και το αποκλεισμένο Γεροκομειό. 

Οι Οθωμανοί με άλλες κινήσεις προσπάθησαν  να αποκόψουν τα ελληνικά σώματα, ώστε να μην υπάρχει ανάμεσά τους σύνδεσμος, να τα απομονώσουν και να τα συντρίψουν ή να τα διασκορπίσουν και να τα απωθήσουν προς τα ορεινά μέρη. Όλα τα σώματα διασκορπίστηκαν και υποχωρούσαν άτακτα, και μόνο κάποιες εστίες αντιστάσεως έμεναν:  Ο ληνός του Σεϊταγα, το Γεροκομειό και ένας ληνός στην άκρη της πεδιάδας, που είχε πιάσει ο Πλαπούτας. Ολόκληρη η πεδιάδα μέχρι την Λεύκα ήταν στα χέρια των Οθωμανών.

Απόπειρα του Ζαΐμη να κατέβει έφιππος από τον Ομπλό για να βοηθήσει  αυτούς του Γηροκομείου, έπεσε σε ενέδρα, σε ένα ασβεστοκάμινο που το φύλαγαν ιππείς και κινδύνευσε να πιαστεί αιχμάλωτος. Κατάφερε να απομακρυνθεί και να αποφύγει τους Οθωμανούς, αφού πρώτα το αφηνιασμένο άλογό του τον πέταξε σε ένα ρέμα.

γ/. Σύμφωνα με διασωθείσα και καταγεγραμμένη παράδοση, όταν οι  Οθωμανοί άρχισαν να κυνηγούν τις Ελληνικές δυνάμεις, ένας καλόγερος με το όνομα Καλλίνικος, επονομαζόμενος Παπακουλουράς ή Φλεσάκος (ανήκε στο σώμα του Καν. Δεληνιάννη) που κρατούσε το εικόνισμα της Παναγίας, το πέταξε σ’ ένα βάτο λέγοντας: «Τράβα και εσύ με τους Τούρκους, αφού το θέλεις. Δεν θα γυρίσω να σε πάρω αν δε δυναμώσεις τους ΄Ελληνες, να κυνηγήσουν τους Τούρκους». Έτσι και έγινε! Μετά την εκδίωξη των Τούρκων από το Γεροκομειό, ο καλόγερος ξαναπήρε το εικόνισμα της Παναγίας. Τότε απέδωσαν, όλοι, αυτή την ενέργεια σε θαύμα.

Είχε φθάσει το δειλινό και συνέχιζαν την επίθεση οι Τούρκοι.  Ο Κολοκοτρώνης, από το ΣΑΡΑΒΑΛΙ, παρακολουθώντας την εξέλιξη της μάχης, αντελήφθη την κρισιμότητα της καταστάσεως. Εκείνη την ώρα φιλοξενούσε τρεις ξένους. Τον Επίσκοπο της ΄Αρτας Πορφύριο, μετά του γραμματέως του Μιχ. Οικονόμου, που είχε έλθει για να ζητήσει στρατιωτική βοήθεια από τους Πελοποννήσιους για την δυτική Ελλάδα, τον Πατρινό πρόκριτο Ανδρέα Καλαμογδάρτη, και τον Παναγιώτη Πατρινό.

Ανήσυχος ο Κολοκοτρώνης, για την τροπή που είχαν πάρει τα πράγματα, πήρε την απόφαση να επέμβει προσωπικώς στην μάχη. Στον δρόμο συγκέντρωσε τους διασκορπισμένους. Τον Παρασκευά Πλαπούτα που συνάντησε με πενήντα, τους έστειλε στο ασβεστοκάμινο (χορυγοκάμινο) παρά τον Γλαύκο, για να χτυπήσουν τους Τούρκους ιππείς. Διστάζοντας αυτοί, τους ενίσχυσε την πεποίθηση, πως σε περίπτωση κινδύνου, θα έτρεχε σε βοήθειά τους. Με τον σημαιοφόρο του Ν. Καραχάλιο και τον Φωτάκο, τράβηξαν ψηλά στην Λεύκα, όπου στα υψώματα είχε καταφύγει ένα  μέρος των διασκορπισμένων Ελλήνων. Τους φώναξε με την βροντώδη  φωνή του:

«Που είστε, μωρέ Έλληνες; Κάτω Έλληνες, Εδώ είναι ο Κολοκοτρώνης».

Στην φωνή του οι αγωνιστές αναθάρρησαν και άρχισαν να κατεβαίνουν. Τους χώρισε στα δύο. Η μια ομάδα εστάλη σε βοήθεια του Παρασκευά Πλαπούτα, στην ασβεστοκάμινο, και η άλλη στο ληνό του Σεϊταγα, που αμύνονταν με τον Γενναίο και τον Σέκερη. Ο Κολοκοτρώνης παρετήρησε που ήταν στημένη η σημαία εφόδου των Οθωμανών. Απέναντι αυτής, διέταξε τον Κουμανιώτην με τους Πατρινούς και κατέλαβαν το έναντι μέρος, στήσαντες την δικήν τους σημαίαν.

Με την ενθάρρυνση του Κολοκοτρώνη, ο Πλαπούτας επέτυχε την κατάληψη της ασβεστοκαμίνου.

δ/. Αποτέλεσμα αυτής της ενεργείας, ήταν η διάνοιξη του δρόμου και το καταδιωκόμενον σώμα του Ζαΐμη να ενωθεί μετά των άλλων Ελλήνων, οι δε πασάδες απεσύρθησαν προς την περιοχή του Γηροκομείου (Φωτάκος, Απομν. Α΄ 299, 302). Ο τυμπανιστής του αρχιστρατήγου Νικολέτος, Ζακύνθιος, ανήλθε κατά διαταγήν του εις μίαν μορέαν και εκτύπα συνεχώς σύναξη των εις τα ορεινά ευρισκομένων στρατιωτών. Και πράγματι, οι στρατιώτες επειθάρχησαν και προσήρχοντο. Για να τους εμφυσήσει θάρρος ο Κολοκοτρώνης, ανέβηκε σε ένα ύψωμα, έκανε πως εξέταζε την περιοχή με το τηλεσκόπιο, και κτυπώντας παλαμάκια, φώναξε: «Ετσάκισαν οι Τούρκοι. Πάρτε τους Ελληνες».

Αυτό ήταν! Όλα άλλαξαν στην στιγμή!

ε/. Ο Κολοκοτρώνης δεν άργησε να αντιληφθεί ότι οι Οθωμανοί είχαν συγκεντρώσει στο κέντρον τους, το οποίον ατένιζε την όχθην του Γλαύκου εις γωνίαν με την πεδιάδα, πολλές δυνάμεις, τα δε άκρα τους, εις τα οποία εκινείτο το ιππικόν τους ήσαν αδύνατα. Προς ένα εξ αυτών μετέβη από ορεινό μονοπάτι, ακολουθούμενος υπό του υπασπιστού του Φωτάκου και του σημαιοφόρου του Καραχάλιου, ήτοι εις Νερομάναν (ύπερθεν του χωριού Ρωμανού). Εκεί έφθασεν έφιππος με πεζούς που τον ακολουθούσαν. Και από εκεί, έβαλε φωνήν και συνεκέντρωσε τους εις τα ορεινά ανελθόντας στρατιώτας. Αποτέλεσμα:

Βρέθηκε σε θέση με τακτικό πλεονέκτημα (Πεδία βολής και σε ψηλότερο μέρος, σε σχέση με τις ολίγες δυνάμεις των Τούρκων, έστω και με ιππείς).

στ/. Εν τω μεταξύ η πίεση των Τούρκων προς τους ΄Ελληνες τους εγκλωβισμένους εις το Γηροκομείον και ληνόν Σαήτ αγά, ήταν ασφυκτική. Οι του ληνού, ήτοι οι Γεν. Κολοκοτρώνης, Ν. Μπούκουρας, Γ. Σέκερης και Π. Παπαδημητρακόπουλος, ηγωνίζοντο πλέον εντός του ληνού και υπέφερον περισσότερον. Ο ληνός είχεν εις το μέσον ένα πυρπολημένον πύργον, ο οποίος και ήτο περιμανδρωμένος γύρωθεν. Οι πολιορκούμενοι έθεταν ξύλα επί των ερειπίων και πολεμούσαν !! Είχαν απομείνει  περί τους 150 (οι Τριπολιτσιώται  είχον αποχωρήσει) και εδέχθησαν αλλεπαλλήλους, εφόδους, αλλά δεν εκάμφθησαν.

Η θέσις των ευρισκομένων εις το Γηροκομείον ήταν δυσχερής. Επλησίαζεν το βράδυ. Τότε ο Κολοκοτρώνης, ενώ η μάχη είχεν ανάψει παντού, ανήλθεν εις το ύψωμα, παρά την Νερομάναν και εξήτασε, όπως συνήθιζε, με το τηλεσκόπιόν του δεξιά και αριστερά του, τους μαχόμενους εις δύο χώρους, τους οποίους εχώριζε το ύψωμα, όπου ευρίσκετο. Εις μίαν στιγμήν, με ενθουσιασμόν άρχισε να φωνάζη με την γνώριμον εις τους στρατιώτας του στεντορείαν φωνήν του και από την μιαν πλευράν και από την άλλην :

«Ετσάκισαν οι Τούρκοι, πάρτε τους, ΄Ελληνες, ετσάκισαν οι Τούρκοι».  ΄

Ελληνες και Τούρκοι δεν έβλεπαν τι γίνεται εις τον άλλον χώρον της μάχης, με αποτέλεσμα οι Τούρκοι και του ενός και του άλλου μέρους, εγκατέλειψαν τον αγώνα δια να μην απομονωθούν. Οι ΄Ελληνες ενθουσιασμένοι άρχισαν να τους καταδιώκουν.

Μόλις ο Κολοκοτρώνης αντελήφθη την επιτυχίαν του στρατηγήματός του και ότι η πίεσις επί του ληνού του Σαήτ αγά εχαλαρώθη, έσπευσεν  έφιππος δρομαίως εις τον ποταμόν Γλαύκον υψηλά, όπου είχεν αφήσει τους 50 με στημένην την σημαίαν. Τώρα εύρε συγκεντρωμένους εκεί τους περισσότερους και διέταξε να κινηθούν αμέσως προς το κέντρον της εχθρικής δυνάμεως, όπου ήταν η κύρια δύναμις του εχθρού. Επικεφαλής ο ίδιος, επροχώρησε προς το κάτω μέρος του Ρηγανοκάμπου. Από εκεί, αφού διεσκόρπισεν όσους Τούρκους εύρεν ακόμη να πολεμούν εις την Νερομάναν, προσέβαλε τους πολιορκούντας τον ληνόν και Γηροκομείον.

Ο Κολοκοτρώνης αναφέρει ότι εφόνευσεν εκεί ο ίδιος έναν Τούρκον συνταγματάρχην (μπίμπαση), εξαίρει δε την δραστηριότητα εις την καταδίωξιν, του σώματος των Πατρινών υπό τους Κουμανιώτας.

ζ/. Τα Οθωμανικά στρατεύματα μη έχοντας καλό σύνδεσμο ανάμεσά τους και καλό οπτικό πεδίο για το τι γίνεται στα άλλα μέρη, πίστεψαν πως σε όλα τα άλλα μέρη υποχωρούσαν οι δικοί τους, άρχισαν από κάθε μέρος να υποχωρούν. Αντίθετα οι Ελληνες, αισθανόμενοι την παρουσία του αρχηγού τους, σχημάτισαν την πεποίθηση, πως πραγματικά οι Οθωμανοί υποχωρούσαν. Ο πανικός από την Νερομάνα μετεδόθη σε όλες τις μαχόμενες καλώς έως τότε Τουρκικές δυνάμεις, οι οποίες και τότε και μετά την μάχην, επίστευσαν ότι η αρχική (πρωϊνή) υποχώρηση των Ελλήνων απετέλει πολεμικόν στρατήγημα.

Δυστυχώς οι Έλληνες που ήσαν εις το Γηροκομείον, δεν αντελήφθησαν εγκαίρως την φυγήν των Τούρκων και δεν εξήλθον να τους κτυπήσουν εκ των όπισθεν, οπότε αι απώλειαι εκείνων θα ήσαν μεγαλύτεραι. Κατά τον Φωτάκον (Απομνημονεύματα, σ. 304):

«…η θέσις Γεροκομειό είναι κομμάτι χαμήλωμα και από το μέρος το δυτικονότιον δεν φαίνεται καλά». Εάν εξήρχοντο οι του Γηροκομείου, θα συνελάμβανον τους δύο πασάδες και τα κανόνια των, «διότι η θέσις ήτο περιφραγμένη με μεγάλες γράναις, της οποίας είχαν δια της σταφίδαις των οι ΄Ελληνες».

4/. Απολογισμός των μαχών

α/. Η σύγχυσις των τρεπομένων σε φυγή Οθωμανών ήτο πλήρης και όσοι επρόλαβαν, εισήλθαν εις το φρούριον και έκλεισαν τις πύλες. Αλλά, άλλοι αντί να καταφύγουν εις την Ακρόπολιν, εστράφησαν εις Συχαινά δια να ευρεθούν εις το φρούριον του Ρίου, πολλοί δε εχάθησαν πιασθέντες εις τους φράκτας και τα βάτα, θανόντες εκ φόβου (Φωτάκος, αυτόθι). Αυτοί ούτοι οι δύο πασάδες έπεσαν κατά την φυγήν των προς το μεσημβρινόν μέρος πλησίον του Γηροκομείου. Διήρχοντο δρομαίως ένα ξυλογέφυρον παλαιόν, το οποίον εθραύσθη και οι πασάδες έπεσαν εις τα βάτα και το ρεύμα του ύδατος τους μετέφερε προς τα κάτω, προς τον Αγιον Ανδρέαν.

Εις 1000 περίπου υπολογίζονται οι συνολικές απώλειες των Οθωμανών. Κατ’ άλλους εις 400 νεκρούς. Απώλειαι ημετέρων 20 νεκροί και τραυματίαι (Κατ’άλλους, 22 νεκροί και 14 τραυματίες).

Την επιτυχία αυτή του Κολοκοτρώνη ιδιαίτερα εξαίρει και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός: «…ο δε Κολοκοτρώνης έδειξεν εις αυτήν την περίστασιν ανδρείαν και επιδεξιότητα... Ξεκίνησε με ολίγους στρατιώτας οπού παρευρέθησαν, επλησίασεν εις τον τόπον της μάχης, εμψύχωσε τους φεύγοντας ΄Ελληνας, εσύναξε τους διασκορπισμένους, τους ενθουσίασε τόσον, ώστε ώρμησαν ως λέοντες εναντίον των εχθρών, τους έτρεψαν εις φυγήν, τους κατεδίωξαν μέχρι της πόλεως και εφόνευσαν εξ αυτών 250 περίπου. Μετά δε ταύτην την μάχην δεν ετόλμων πλέον οι εχθροί ν’ απομακρύνωνται του φρουρίου και όλη η πεδιάς των Πατρών έμεινεν εις την εξουσίαν των Ελλήνων».

 β/. Η νίκη των Ελλήνων στην Μάχη του Σαραβαλίου (9 Μαρτίου 1822), χωρίς να παραβλέψουμε τις θυσίες και τον ηρωϊσμό των Ελλήνων μαχητών, ήταν ένας προσωπικός θρίαμβος της στρατηγικής ιδιοφυΐας του πολέμαρχου Κολοκοτρώνη που κατόρθωσε να μεταβάλλει την διαφαινόμενη ήττα, με την προσωπική του παρουσία, σε μεγαλειώδη νίκη. Έτσι εξηγείται το γεγονός ότι μετά τις 3 μάχες (Τριπολιτσά – Σαραβάλι -  Δερβενάκια), η φήμη του Τουρκοφάγου Κολοκοτρώνη έφθασε στα πέρατα της τότε Οσμανικής/Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μια φήμη που διεσώθη με την λαϊκή ρήση: «Κολοκοτρώνα, Κολοκοτρώνα. Έτσι φώναζαν τα τουρκάκια στα βάθη της Μικράς Ασίας και το αίμα τους επάγωνε».

γ/. Η νίκη των Ελλήνων στο Σαραβάλι που αποδείχθηκε ότι ήταν η πολυτιμώτερη μάχη, εκείνης της περιόδου, στην περιοχή των Πατρών, απετέλεσε την μεγάλη ευκαιρία να απελευθερωθούν ΑΜΕΣΩΣ μετά αι Πάτραι, αφού οι Οθωμανοί ηττημένοι, τρομοκρατημένοι και με πολλές απώλειες, ενεκλείσθησαν πάλιν στο φρούριον των Πατρών.

Παραδόξως, ανεξηγήτως αλλά και υπόπτως, η τότε Ελλαδική διοίκηση ΔΕΝ έδωσε την εντολή στον Κολοκοτρώνη να επιτεθεί και να απελευθερώσει την πόλη των Πατρών, με αποτέλεσμα μετά ολιγοήμερη αναμονή, οι περισσότερες δυνάμεις των Ελλήνων αγωνιστών να αποχωρήσουν, προς έκπληξη του Κολοκοτρώνη και απογοήτευση των αγωνιστών, οι οποίοι διερωτώντο:

«Γιατί δεν δόθηκε εντολή συνεχίσεως της επιθέσεως προς απελευθέρωση των Πατρών; Πότε θα επαρουσιάζετο πάλιν τέτοια ανεπανάληπτη ευκαιρία, με ευμενείς συνθήκες, υψηλόν ηθικόν και όλους τους επιχειρησιακούς παράγοντες υπέρ των Ελλήνων και εναντίον των Οθωμανών;».

                                                           Συνεχίζεται

---

1 Γιουσούφ Σέρεζλης (1783-1843) Ένας από τους στρατηγούς που εστάλησαν σε βοήθεια του Ισμαήλ Πασά εναντίον του Αλή Πασά το 1820. Όταν όμως έφθασε ο σερασκέρης Χουρσίτ Μεχμέτ Πασάς και χήρεψε η θέση του Πασά της Χαλκίδας διατάχθηκε να μεταβεί στην Χαλκίδα. Όμως, ακολουθώντας τον δρόμο της Δυτικής Στερεάς, εξερράγη η ανταρσία των Ελλήνων, ο ξεσηκωμός των Πατρών (1821) όπου και αναγκάσθηκε να κλειστεί στο κάστρο του Ρίου μαζί με 600 περίπου ντελήδες που τον ακολουθούσαν.

Πληροφορηθείς ο Άγγλος πρόξενος της Πάτρας Φίλιπ Γκρην περί της άφιξης του Γιουσούφ στο Ρίο, πασχίζοντας την διατήρηση της οθωμανικής κυριαρχίας, έστειλε απεσταλμένο που του ζητούσε την άμεση επέμβασή του στην Πάτρα που είχε στασιάσει, προκειμένου να επιβάλλει την τάξη, ενημερώνοντάς τον σχετικά τόσο για την ένοπλη δύναμη που είχαν συγκροτήσει οι Έλληνες όσο και για τις ακριβείς θέσεις καλύψεώς τους. Ακόμα δε περισσότερο του υπέδειξε και τα μη φυλασσόμενα σημεία από τα οποία θα μπορούσε να διεκπεραιωθεί. Για την πληρέστερη δε ασφάλεια των ντελήδων του, τους εφοδίασε με διάφορα ρούχα και σύμβολα ώστε να φαίνονται αυτοί κατά την επιχείρηση ως Έλληνες χριστιανοί επαναστάτες.

Κατόπιν αυτών ο Γιουσούφ στις 3 Απριλίου του 1821, ανήμερα της Κυριακής των Βαΐων διεκπεραιώθηκε σε κάποια «έρημη» ακτή της Αχαΐας και εισήλθε στην Πάτρα. Κατέλαβε την πόλη σχεδόν αμαχητί, ενώ οι Έλληνες αγωνιστές αναγκάστηκαν να λύσουν την πολιορκία που επιχειρούσαν στο κάστρο της πόλεως. Τελικώς ο Γιουσούφ παρέμεινε στην Πάτρα ως φρούραρχος σε όλο τον Αγώνα. Βοήθησε τους Λαλαίους, στην μάχη του Λάλα (9-13 Ιουνίου 1821), τους οποίους και προστάτεψε στην συνέχεια ως πρόσφυγες. Το επόμενο έτος, υπέστη δεινή ήττα στην μάχη του Γηροκομείου όπου και έκτοτε δεν φέρεται να ήλθε σε πολεμική αναμέτρηση με τους Έλληνες. Αργότερα προστάτευσε και λείψανα του στρατεύματος του Δράμαλη τα οποία μετά την ήττα τους κατέφυγαν προς την Πάτρα.

2 Η μάχη του Λάλα ήταν μια από τις πρώτες μεγάλες συγκρούσεις της Ελληνικής Επαναστάσεως. Ήταν σημαντική νίκη των Ελλήνων κατά των Λαλαίων, στην πλειονότητά τους μουσουλμάνων Αλβανών/Σκιπετάρων, κατοίκων της περιοχής Λάλας της Ηλείας, οι οποίοι αποτελούσαν σοβαρό εμπόδιο για την ευνοϊκή εξέλιξη της επανάστασης στην Πελοπόννησο.

3 Οι επιτυχίες του Καρατζά, καλλιέργησαν κυρίως από λόγους αντιζηλίας, το παλιό πάθος στους Κουμανιωταίους και έγιναν η αφορμή, ώστε η έχθρα να φτάσει στο απροχώρητο. Δεν παρέμεινε για πολύ, επιστρέφοντας και περνώντας από την μονή Ομπλού, ο Καρατζάς δολοφονήθηκε από τον Τσαλαμηδά, άνθρωπο των Κουμανιωταίων, μπροστά από την σιδερένια πόρτα, στις 4 Σεπτεμβρίου 1821. Η δολοφονία του Καρατζά προκάλεσε μεγάλο πένθος στο Αχαϊκό στρατόπεδο και είχε διαλυτικές επιδράσεις. «Η σφαίρα που ερρίφθη κατά του Καρατζά, εκτύπησε την ενότητα του Ελληνικού στρατοπέδου», σημειώνει ο Διονύσιος Κόκκινος.

ΤA ΓEΓONOTA ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ 1821 ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΠΑΤΡΩΝ.

(ΕΙΔΙΚΟΝ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΤΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ1821 ΚΑΙ TΩN ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΩΝ, ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΣΤΟΥΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ΠΡΟΣ ΑΠΟΤΙΝΑΞΗ ΤΟΥ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟΥ ΖΥΓΟΥ)

ΜΕΡΟΣ 2ον

3. Η ΟΡΚΩΜΟΣΙΑ ΤΩΝ ΟΠΛΑΡΧΗΓΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΕΣΤΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΛΑΙΩΝ ΠΑΤΡΩΝ ΓΕΡΜΑΝΟ, ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ

α. Όπως προαναφέραμε, ως ημέρα ενάρξεως της επαναστάσεως είχε οριστεί από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη η 25η Μαρτίου, «ως ευαγγελιζομένη την πολιτικήν λύτρωσιν του ελληνικού έθνους» εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Οι συγκεντρωμένοι στην συνέλευση της Βοστίτσας (Αιγίου) πρόκριτοι της Πελοποννήσου εξέτασαν ως εναλλακτικές ημερομηνίες κηρύξεως της Επαναστάσεως την 23η Απριλίου και την 21η Μαΐου, εορτές του Αγίου Γεωργίου και των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης αντίστοιχα, σε περίπτωση που δεν είχαν πληροφορηθεί τις διαθέσεις της Ρωσίας, αλλά κατέληξαν στην 25η Μαρτίου, εκτός εάν λάμβαναν πρόσκληση μεταβάσεως Τριπολιτσά.

Η Ελληνική Επανάσταση ξεκίνησε μυστικώς, όταν ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ύψωσε το λάβαρο της επαναστάσεως και ώρκισε τους οπλαρχηγούς και προεστούς, στο Μοναστήρι της Αγίας Λαύρας στα Καλάβρυτα. Η άποψη ότι το γεγονός αυτό συνέβη στις 25 Μαρτίου 1821, γνώρισε μεγάλη διάδοση ήδη από τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια. Αυτή η σκηνή αναφέρεται σε πλήθος πηγών και οι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις της αναπαράχθηκαν μαζικώς.

β. Ο Παναγιώτης Σούτσος, πιθανώτατα ήταν ο πρώτος που πρότεινε το 1834, την καθιέρωση εορτασμού της Ελληνικής Επαναστάσεως την 25η Μαρτίου, αναφέροντας ότι «ήταν η μέρα γενικεύσεως του ξεσηκωμού στην Πελοπόννησο και Αναγεννήσεως της Ελλάδος», σε υπόμνημά του, το οποίον ο Ιωάννης Κωλέττης υπέβαλε στον Όθωνα ως πρόταση σχεδίου νόμου, σε γαλλική γλώσσα με γερμανική περίληψη.

Στην πρότασή του αναφέρει ότι ο «περίφημος Γερμανός» (celebre Germanos), κήρυξε την Επανάσταση στις 17 Μαρτίου 1821 στην Αγία Λαύρα, και ότι η επανάσταση γενικεύτηκε στην Πελοπόννησο την 25ην Μαρτίου, την οποία και θεωρεί ως εναρκτήρια ημερομηνία μιας νέας εποχής για την Ελλάδα. Προσθέτει μάλιστα, πως υπήρχε προφητεία των μοναχών του Μεγάλου Σπηλαίου ότι σ' αυτή την ημερομηνία θα συνέβαινε αναγέννηση της Ελλάδος, και ότι οι Οθωμανοί της Πελοποννήσου το γνώριζαν και κάθε χρόνο αυτή την ημερομηνία, έπαιρναν έκτακτα μέτρα ασφαλείας.1

γ. Από τον 19ον αιώνα, ορισμένοι ιστορικοί θεωρούσαν την διήγηση αυτή φανταστική. Επίσης και σύγχρονοι ιστορικοί, ισχυρίζονται πως αυτό αποτελούσε θρύλον στερούμενον ιστορικής βάσεως, ενώ από τα τέλη του 20ου αιώνος, το θέμα της ορκωμοσίας των αγωνιστών της Επαναστάσεως στην Αγία Λαύρα, αποτελεί αντικείμενο ιδεολογικοπολιτικής αντιπαραθέσεως.

Η κήρυξη της επαναστάσεως και η ύψωση του λαβάρου της επαναστάσεως στην Αγία Λαύρα, κατέχει σημαντική θέση στην ελληνική ιστορία, και διδασκόταν στα ελληνικά σχολεία μέχρι το 1982, απαλειφθείσα αυθαιρέτως από τα νεώτερα βιβλία ιστορίας, στα οποία η 25η Μαρτίου αναφέρεται απλώς ως η καθιερωμένη ημερομηνία εορτασμού της επετείου της Επαναστάσεως !!!

δ. Η διακήρυξη του Παλαιών Πατρών Γερμανού όπως δημοσιεύθηκε στις 6 Ιουνίου 1821 στην Γαλλική εφημερίδα «LE CONSTITUTIOΝNEL», η οποία εκφωνήθηκε  εντός της Ιεράς Μονής Αγίας Λαύρας την 8ην (20ήν) Μαρτίου 1821

Η τέταρτη σελίδα του αριθμού 157 της γαλλικής εφημερίδας «Le Constitutionel» (Ο Συνταγματικός) της 6ης Ιουνίου 1821. Κάτω δεξιά αναγράφεται: «Ομιλία του Γερμανού, εξάρχου της Πρώτης Αχαΐας, αρχιεπίσκοπου Πατρών, προς τον κλήρο και τους πιστούς της Πελοποννήσου, που εκφωνήθηκε στο μοναστήρι των αδελφών της Λαύρας του όρους Βελιά την 8η (20ή) Μαρτίου 1821».

Η είδηση για την επανάσταση στην Πάτρα την 25 Μαρτίου (6 Απριλ. Ν.Ημ.) 1821, στηn γαλλική εφημερίδα «Courrier de l' Ain», 29-5-1821 (Ν.Ημ.).2

ε. Μετάφραση της διακηρύξεως του Παλαιών Πατρών Γερμανού (όπως εδημοσιεύθη στην εφημερίδα των Παρισίων LE CONSTITUTIONNEL JOURNAL DU COMMERCE, POLITIQUE ET LITTERAIRE «ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΝ-ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ»).3

Διακήρυξις του Γερμανού, Εξάρχου της πρώτης κατά την τάξιν Αχαΐας, Αρχιεπισκόπου Πατρών, προς τον Κλήρον και τους πιστούς της Πελοποννήσου, η οποία εξεφωνήθη εντός της Μονής των Αδελφών της Λαύρας του όρους Βελιά την 8ην (20ην) Μαρτίου 1821.

«Πολυαγαπημένοι μας αδελφοί, ο Κύριος, ο οποίος ετιμώρησε (ενν. διά της υποδουλώσεως εις τον κατακτητήν) τους πατέρας μας και τα τέκνα των, σας αναγγέλλει διά του στόματός μου το τέλος των ημερών των δακρύων και των δοκιμασιών. Η φωνή Του είπε ότι θα είσθε ο στέφανος του κάλλους Του και το διάδημα της Βασιλείας Του. Η αγία Σιών δεν θα παραδοθή πλέον εις την ερήμωσιν (Ησαΐα, 62,3). Ο ναός του Κυρίου, ο οποίος εβεβηλώθη, ωσάν ένας άθλιος χώρος, τα σκεύη της δόξης, τα οποία εσύρθηκαν εις τον βούρκον (Α‘ Μακαβ. 2, 8-9), θα γίνουν καταιγίς! Η άβυσσος την άβυσσον επικαλείται (Ψαλμ. 41,8) η παλαιόθεν (δηλ. η εγνωσμένη) ευσπλαγχνία του Κυρίου (Θρήνοι Ιερεμίου 5,1) θα επισκιάση τον Λαόν Του.

Η φυλή των Τούρκων υπερέβη το μέτρον των ανομιών, η ώρα του καθαρμού έφθασε, συμφώνως προς τον λόγον του Αιωνίου: «να πετάξης έξω, να διώξης, τον σκλάβον και τον υιόν του» (Γενεσ. 21,10). Να είσθε, λοιπόν, αγαπημένοι, ω γένος των Ελλήνων, φυλή Ελληνική, (ενν, καθώς είσθε) δύο φορές δοξασμένοι από του Πατέρες σας, οπλισθήτε με τον ζήλον του Θεού, έκαστος εξ υμών ας ζωσθή την ρομφαίαν του, διότι είναι προτιμώτερον να αποθάνη τις με τα όπλα ανά χείρας, παρά να καταισχύνη τα ιερά της Πίστεώς του και την Πατρίδα του (Ψαλμ. 44,4). Εμπρός λοιπόν «ας συντρίψωμεν τα δεσμά, τον ζυγόν ο οποίος επικάθηται επί την κεφαλήν μας» (Ψαλμ. 2,3), διότι είμεθα οι κληρονόμοι του Θεού και οι συγκληρονόμοι του Ιησού Χριστού (Ψαλμ. 8,17).

Οι άλλοι, και όχι εμείς οι Ιερωμένοι (κατά λέξιν: εκτός του Ιερατείου σας), θα σας ομιλήσουν διά την δόξαν των προγόνων σας. Εγώ όμως θα σας επαναλάβω το όνομα του Θεού, προς τον Οποίον οφείλομεν αγάπην ισχυροτέραν και από τον θάνατον (Άσμα Ασμάτων 8,6).Αύριον, ακολουθούντες τον Σταυρόν, θα βαδίσωμεν προς αυτήν την πόλιν των Πατρών, της οποίας η γη είναι ηγιασμένη από το αίμα του ενδόξου Μάρτυρος Αποστόλου Αγίου Ανδρέου. Ο Κύριος θα εκατονταπλασιάση το θάρρος σας. Ίνα δε προστεθούν εις υμάς αι αναγκαίαι δια να αναζωογονηθήτε δυνάμεις, σας απαλλάσσω από την νηστείαν της Τεσσαρακοστής, την οποίαν τηρούμεν.Στρατιώται του Σταυρού, ότι καλείσθε να υπερασπισθήτε, είναι αυτό τούτο το θέλημα του Ουρανού! Εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος να είσθε ευλογημένοι και συγκεχωρημένοι από πάσας τας αμαρτίας σας».

στ. Η απάντηση στην αμφισβήτηση του δημοσιεύματος της γαλλικής εφ. «Le Constitutionnel» και η αντίκρουση του χαρακτηρισμού ως «μύθου», της ορκωμοσίας των οπλαρχηγών και προεστών στην μονήν της Αγίας Λαύρας.4

1/. Η προμνησθείσα ομιλία του Π. Π. Γερμανού που δημοσιεύθηκε αρχικά στην γαλλική εφημερίδα «Le Constitutionnel» (Ο Συνταγματικός), τον Ιούνιο του 1821 και φέρεται ότι εκφωνήθηκε την 8/20 Μαρτίου 1821 (Παλ./Νέο Ημ.) στην Μονή της Αγίας Λαύρας, όταν άρχισε να λαμβάνει δημοσιότητα στην Ελλάδα, χαρακτηρίστηκε και αυτή ως μύθος, με πρωτοβουλία του ακαδημαϊκού μαρξιστή «ιστορικού» Βασίλη Κρεμμυδά (1935-2017).

Στην Ελλάδα αυτή η ομιλία, έγινε αρχικά γνωστή το 1966 με μια δημοσίευση της Γιολάντα Τερέντσιο5 στην εφ. το «Βήμα». Φρονούμεν ότι, την ομιλίαν είχε εντοπίσει περίπου ταυτόχρονα και ο καθηγητής ιστορίας Απόστολος Δασκαλάκης (1903-1982), ο οποίος όμως εκτιμάται πως την αποσιώπησε, προφανώς για τοπικιστικούς λόγους, δηλαδή, επειδή εξασθενούσε τις απόψεις του, ότι οι πρώτες επαναστατικές διαδικασίες στην Πελοπόννησο, έγιναν στην Μάνη στα μέσα Μαρτίου.

2/. Το 1988, η ομιλία δημοσιεύτηκε μεταφρασμένη στην τοπική εφημερίδα «Φωνή των Καλαβρύτων» και το 1993 σε φυλλάδιο που εξέδωσε η Ιερά Μητρόπολις Καλαβρύτων και Αιγιαλείας. Αυτές οι δύο εκδόσεις περιλαμβάνουν και κάποιους σύντομους και πρόχειρους σχολιασμούς της ομιλίας, την οποία συσχετίζουν με τα πρώτα επαναστατικά γεγονότα στα Καλάβρυτα. Οι σχολιασμοί αυτοί, επίσης διαπνέονται από τοπικιστικό πνεύμα, θέλοντας να τονίσουν ότι η Επανάσταση κηρύχθηκε πρώτα στα Καλάβρυτα.

Ακολούθησε η εξέταση της ομιλίας από τον Κρεμμυδά το 1996, ο οποίος υπεστήριξε ότι η ομιλία είναι μύθος που πλάστηκε από τους αδελφούς Υγκ και Φρανσουά Πουκεβίλ, με συνεργασία και του Γερμανού. Όμως, η λεπτομερής εξέταση της ομιλίας του Γερμανού της 8/3 και των «επιχειρημάτων» του Κρεμμυδά, που έγινε από τον μελετητήν του θέματος Γεώργιον Λουκίδη, σε ειδική εργασία του, έδειξε ότι δεν μπορεί αυτή (η ομιλία του Γερμανού) να είναι προϊόν μυθοπλασίας των αδελφών Πουκεβίλ, όπως ισχυρίζετο ο Κρεμμυδάς, και ότι είναι γνήσια.

3/. Στην ειδική μελέτη του, ο Λουκίδης:

α/. Συσχετίζει για πρώτη φορά, τις υπάρχουσες μαρτυρίες με τα γεωγραφικά δεδομένα της περιοχής, κάτι που δεν έχουν πράξει όσοι έχουν ασχοληθεί με το θέμα.

β/. Καταγράφει και άλλες ξένες εφημερίδες και έντυπα της εποχής εκείνης, εκτός από την γαλλική εφημερίδα Le Constitutionnel, την 6ην Ιουνίου 1821(Ν.Ημ.), στις οποίες δημοσιεύθηκε η πληροφορία της ορκωμοσίας των προεστών και οπλαρχηγών, στην Αγία Λαύρα από τον Π.Π. Γερμανό, όπως:

.Monthly Magazine, or, British Register, τ. 51, 1-7-1821, σ. 576.

.Nile's Register, Baltimore, USA, 4 Αυγ. 1821.

.Relations de Liège avec l'insurrection hellénique : la presse - la fourniture d’armes, Balkan Studies, τ. 12, n. 1, σ. 131, 1971. Αναφέρεται μόνο ο τίτλος ο οποίος είναι πανομοιότυπος με αυτόν της Constitutionnel.

.Στην εφημερίδα Times του Λονδίνου, στα Αγγλικά, την 11-6-1821 και σε άλλες αγγλόφωνες εφημερίδες και περιοδικά.

.Στην εφημερίδα Journal de Liège (Βέλγιο) της 10-6-1821, στα Γαλλικά και σε μια συλλογή διεθνών διπλωματικών και νομικών κειμένων που εκδόθηκε το 1823 στο Παρίσι (βλ. κατωτέρω § A.7).

.Στην Breslauer Zeitung, 23 Ιουν. 1821, No. 98, σ. 1437. Στο https:// digipress. digitale-sammlungen.de/ [11 Όλες οι ημερομηνίες δυτικών εφημερίδων είναι του Νέου Ημερολογίου, εκτός αν αναφέρεται διαφορετικά]. Δεν αποκλείεται να υπάρχουν και άλλες δημοσιεύσεις οι οποίες δεν έχουν ακόμα εντοπιστεί.

γ/. Καταχωρίζει την πληροφορία ότι και ο ιστορικός Isambert6 που αναδημοσιεύει την ομιλία το 1823 (χωρίς να την αντιγράφει από την Constitutionnel), επίσης ΔΕΝ αναφέρει την πηγή προελεύσεως.

δ/. Αποδεικνύει ότι η ορκωμοσία στην Αγία Λαύρα είναι ιστορικόν γεγονός και όχι μύθος όπως ισχυρίστηκε αυθαιρέτως, καταθέτοντας ιστορικές αλχημίες και παραπλανητικά τεχνάσματα, ο Μαρξιστής ιστορικός Κρεμμυδάς…Μεταξύ των καταρριφθέντων ισχυρισμών του Κρεμμυδά  είναι και αυτός της μη καταγραφής από πλευράς της εφ. Le Constitutionnel, της πηγής των πληροφοριών της, για το συγκεκριμένο γεγονός.    

ε/. Αναφέρει και άλλους λόγους για τους οποίους ήταν εξαιρετικώς ΑΠΙΘΑΝΟ, να ξεκίνησε η είδηση περί ορκωμοσίας στην Αγία Λαύρα, μόνο από τον Υγκ Πουκεβίλ, αν ξεκίνησε καν από αυτόν, τους οποίους (λόγους) και αιτιολογεί πλήρως,.

4/. Η Constitutionnel γενικώς ανέφερε την προέλευση των ειδήσεών της (που είναι συνήθως, μεγάλες ευρωπαϊκές εφημερίδες ή πρωτεύουσες), αλλά στην συγκεκριμένη δεν αναφέρει προέλευση. Όμως η εφ. «Times» αναφέρει ως προέλευση την Βιέννη, από 26-5-1821. Αυτό το δεδομένο κάνει απίθανη την υπόθεση ότι η είδηση κατασκευάστηκε ή ξεκίνησε από τους αδελφούς Πουκεβίλ, διότι:

 α/. Εκείνη την εποχή η Βιέννη λειτουργούσε ως κέντρο διακομιδής αλληλογραφίας μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Ευρώπης και ταυτόχρονα ως πρακτορείο τύπου, αφού οι αυστριακές εφημερίδες ήταν καλά πληροφορημένες από πρώτο χέρι για τις υποθέσεις της Ανατολής. Η Αυστρία είχε άμεση γειτνίαση με τα βόρεια Βαλκάνια, ενώ ήλεγχε και το μεγαλύτερο μέρος της Ιταλίας. Έτσι πολλές ειδήσεις έφταναν στην υπόλοιπη Ευρώπη μέσω Βιέννης ή μέσω αυστριακών εφημερίδων.

 β/. Η κυβέρνηση Μέτερνιχ της Βιέννης, ήταν έντονα αντεπαναστατική και ανθελληνική. Επίσης ασκούσε λογοκρισία και ήλεγχε το περιεχόμενο των αυστριακών εφημερίδων και – θεωρητικώς - και την διερχόμενη αλληλογραφία. Ως εκ τούτου, είναι εντελώς απίθανο ότι ο Γάλλος πρόξενος θα έστελνε την είδηση στην Αυστρία. Προφανώς δεν θα έστελνε ούτε την προς Γαλλία αλληλογραφία του μέσω Βιέννης με το κοινό ταχυδρομείο, ώστε να υποθέσουμε ότι έγινε υποκλοπή.

 γ/. Αν η Constitutionnel είχε λάβει την είδηση από την Βιέννη, δεν είχε λόγο να μη το αναφέρει. Αντιθέτως μάλιστα, η Βιέννη ως πηγή έδινε κύρος στις ειδήσεις και η Constitutionnel συχνά ανέφερε την Βιέννη ως πηγή ειδήσεων από την Ανατολή.

Συμπερασματικώς, εάν υποτεθεί ότι ο Υγκ Πουκεβίλ γνώριζε την ομιλία και την απέστειλε στην Γαλλία, φαίνεται ότι δεν ήταν ο μόνος. Και κάποιος άλλος, τουλάχιστον, είχε την σχετική πληροφορία, και την απέστειλε αρχικώς στην Βιέννη και από εκεί έφτασε στην Times ή και αλλού.

ζ. Η αλήθεια ή η πιθανώτερη εκδοχή για το ιστορικό γεγονός της Ορκωμοσίας των Ελλήνων επαναστατών, στην μονή της Αγίας Λαύρας.

Συνεκτιμώντας τα παραπάνω, τις λοιπές διαθέσιμες πηγές, αξιολογώντας την αξιοπιστία των συγγραφέων, σε συνδυασμό με την χρονολογία συγγραφής εκάστου, και τις επικρατούσες πολιτικοστρατιωτικές συνθήκες εσωτερικώς και διεθνώς, καταλήγομεν στα εξής κατ’ουσίαν βάσιμα και επαρκώς αιτιολογημένα συμπεράσματα:

1ον/. Η ορκωμοσία  των Ελλήνων οπλαρχηγών και προεστών και η ύψωση του λαβάρου της επαναστάσεως, είναι αναμφισβήτητον ιστορικόν γεγονός που έλαβε χώραν  στην μονή της Αγίας Λαύρας, την 17ην (Ημέρα εορτής του Αγίου Αλεξίου), η καθ’ημάς πιθανώτερη  ή την 20ην Μαρτίου ή σε ημερομηνίαν, μεταξύ 17ης και 20ης Μαρτίου.

2ον/. Η ορκωμοσία έγινε από τον επίσκοπον Παλαιών Πατρών Γερμανόν.

3ον/. Οι αμφιλεγόμενες απόψεις για το γεγονός ή την ημερομηνίαν του γεγονότος της Ορκωμοσίας στην Αγία Λαύρα, από κάποιους πρωταγωνιστές και ιστορικούς της εποχής, που δημιουργούν σύγχυση,  σε συνδυασμό με τον ακολουθήσαντα την επανάσταση εμφύλιον πόλεμον, είναι αποτέλεσμα τοπικιστικών ερίδων, αντιζηλιών, παθών, πολιτικοστρατιωτικών φιλοδοξιών και αλληλοκατηγοριών, προς εξυπηρέτηση προσωπικών ή τοπικών συμφερόντων εκάστης μερίδος.

4ον/. Σε όσες επιστολές ή χρονικά, που εγράφησαν την πρώτην δεκαετίαν από εκρήξεως της επαναστάσεως και αφορούσαν στα άκρως απόρρητα και συνωμοτικά συμβάντα λίγο πριν την έκρηξή της, σε συνδυασμό με τα πενιχρά μέσα επικοινωνίας και καταγραφής των γεγονότων της εποχής εκείνης:

α/. Ήταν «εύλογη» η καταγραφή λαθών ως προς την χρονολογικήν ακρίβειαν των συμβάντων.

β/. Ήταν αναμενόμενη τόσον η υποκειμενικότητα εκάστου γράψαντος, όσον και η αποσιώπηση λεπτομερειών, για ονοματεπώνυμα, αφού ακόμη και μετά την κήρυξη της Επαναστάσεως, η Ελλάς ήταν υπό ξενικήν κηδεμονίαν και Οθωμανική κατοχή και συνεπώς εξακολουθούσε «όλα να τα έσκιαζε η ξενική φοβέρα και να τα πλάκωνε η πολιτικο-οικονομική σκλαβιά»..

5ον/. Οι ημερομηνίες 17η ή 20η Μαρτίου, της υψώσεως υψώσεως του Λαβάρου της Επαναστάσεως στην Αγία Λαύρα, από τον Π.Π. Γερμανό, ο οποίος είχε προσκληθεί από τον Νικ. Λόντον εγκαίρως, συνάδουν πλήρως με τις πιθανές ημερομηνίες αφίξεώς του, στην Πλατεία Αγίου Γεωργίου (21ην, 22αν ή 23ην Μαρτίου), δεδομένης της αποστάσεως Καλαβρύτων –Πατρών ή Νεζερών-Πατρών.

Άλλωστε, στο τέλος της εγχάρακτης διακηρύξεως στην μαρμαρίνη στήλη (μνημείον) στην πλατεία Αγίου Γεωργίου των Πατρών, στην οποίαν είναι χαραγμένη και η διακήρυξη των Ελλήνων επαναστατών, αναγράφεται η ημερομηνία 22 Μαρτίου 1821…

6ον/. Ως προς τις ημερομηνίες αφίξεως του Π. Πατρών Γερμανού στις Πάτρες (24η-25η Μαρτίου 1821) και ορκωμοσίας προεστών και οπλαρχηγών στην πλατεία Αγίου Γεωργίου, εκτιμάται ότι, η μεν 24η είναι ολιγώτερον πιθανή έναντι των άλλων (21η, 22α, 23η), η δε 25η εταυτίσθη δι’ ευνόητους λόγους, με την συμπεφωνημένην προ διμήνου περίπου (στην Βοστίτσα-Αίγιο), ημερομηνίαν του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, ως τοιαύτην ενάρξεως της Εθνικής Επαναστάσεως,

7ον/. Η υποβάθμιση της παρουσίας του Π.Π. Γερμανού στην Επανάσταση και η αποσιώπηση της δοξολογίας της Αγίας Λαύρας, που ήταν μια από τις «ιδιαιτερότητες» των σχολικών βιβλίων ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού του 2006-07, και έγινε από την γνωστήν εφευρέτιδα του «συνωστισμού των Ελλήνων της Σμύρνης το 1922» και μισαλλόδοξη αντιχριστιανή  Μ. Ρεπούση που επόπτευσε την σύνταξη του βιβλίου, είναι ιστορικώς αβάσιμη, υποβολιμιαία, σκόπιμη και  παραπλανητική.

8ον/. Όλοι οι «αντι-Λαυρικοί» συγγραφείς, κειμενογράφοι και αρθρογράφοι, στην παμψηφία τους σχεδόν άθεοι/αντιχριστιανοί μαρξιστές, Ευρωλάγνοι και συστημικοί οπαδοί του λεγομένου Διαφωτισμού, προκειμένου να καλύψουν την έλλειψη τεκμηρίων και επιστημονικών μελετών, χρησιμοποιούν μεταξύ άλλων και το δόλιον τέχνασμα της «παραπομπής στον κανένα». Δηλαδή ισχυρίζονται τα περί «μύθου» της Αγίας Λαύρας, είτε μη παραπέμποντας ΠΟΥΘΕΝΑ, είτε παραπέμποντας σε άλλους που έχουν καταλήξει σε αυθαίρετα ή λογικοφανή και δοκισήσοφα συμπεράματα..

Πολλάκις μάλιστα δηλώνουν πως «Η συζήτηση για το θέμα δεν έχει νόημα να συνεχίζεται», κατασκευάζοντας έτσι ένα «μυθοπλαστικόν τέλος της ιστορίας», όπως διαπλάστηκε στην νοσηρή φαντασία τους.

4. Ο ΑΝΘΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ ΣΤΑ ΕΝ ΠΑΤΡΑΙΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ  ΓΕΓΟΝΟΤΑ

α. Η Αγγλική κυβέρνηση από την αρχή της Ελληνικής Επαναστάσεως, τήρησε εχθρική στάση κατά των Ελλήνων. Μερικοί από τους λόγους ήταν ότι, η Επανάσταση απειλούσε την σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο και την εμπορική επικοινωνία με τις κτήσεις της Αγγλίας στην Ινδία, επίσης απειλείτο η ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη, ενώ η αγγλική εμπορική ναυτιλία δεχόταν ισχυρό ανταγωνισμό από την ελληνική που κυριαρχούσε στην Μεσόγειο.

Η φιλοτουρκική δράση του προξένου της Αγγλίας στην Πάτρα, του Φίλιπ Τζέϊμς Γκρην (Philip James Green), σε συνδυασμό με άλλα γεγονότα, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αρνητική κατάληξη της εξεγέρσεως και ίσως στην μετέπειτα «προβληματική» πορεία της Επαναστάσεως. Οι Οθωμανοί ειδοποιήθηκαν έγκαιρα για την εξέγερση και βοηθήθηκαν να αμυνθούν τις πρώτες ημέρες, έτσι ώστε κατάφεραν να κρατήσουν το κάστρο των Πατρών έως το τέλος της Επαναστάσεως. Εκτιμάται ότι αν το κάστρο είχε πέσει στα χέρια των επαναστατών, θα ήταν διαφορετική η τύχη του Μεσολογγίου και της Ρούμελης (Στερεάς Ελλάδος).

β. Ο Γκρην υπήρξε φίλος και κατάσκοπος των Οθωμανών. Αντίθετα ο Γάλλος πρόξενος Υγκ (Oύγος) Πουκεβίλ, κράτησε ουδετερότητα, αλλά πρόσφερε ανθρωπιστική βοήθεια στον ελληνικό πληθυσμό.

Οι Άγγλοι από την αρχή της Επαναστάσεως εδήλωναν επισήμως ότι τηρούσαν ουδετερότητα, αλλά στην πράξη συνεργάζονταν με τους Οθωμανούς και προκάλεσαν πολλά δεινά στους Έλληνες. Στην δράση αυτή, συνέβαλε και ο ανθέλλην Τόμας Μαίτλαντ (Thomas Maitland),7 Ύπατος Αρμοστής της Αγγλίας στα Επτάνησα.

Δυστυχώς οι Κεφαλονίτες παρά το γεγονός ότι γνώριζαν την λυσσαλέα αντίδρασή του στην Ελληνική Επανάσταση, τα σκληρά μέτρα του εναντίον των Επτανησίων που επιθυμούσαν να βοηθήσουν τους ομοεθνείς τους και το ότι ο Μαίτλαντ το 1819 κατέπνιξε με ιδιαζόντως σκληρό και βάρβαρο τρόπο την εξέγερση των χωρικών της Λευκάδας, του έστησαν (άκουσον! άκουσον!) άγαλμα στο Αργοστόλι, το οποίον αποκαλύφθηκε το 1822.

Με αφορμή την παραχώρηση Συντάγματος το 1817, οι ευγενείς-προεστοί Κεφαλονίτες, έσπευσαν να κολακεύσουν γλοιωδώς τον Άγγλο δυνάστη προς ίδιον όφελος και με αντάλλαγμα στην συνέχεια, την αναρρίχησή τους σε υψηλά κυβερνητικά και άλλα αξιώματα.

Το γεγονός, ότι με το παραχωρηθέν Σύνταγμα οι Άγγλοι τεχνηέντως αλυσσόδεσαν τους Επτανησίους και εξαθλίωσαν τις λαϊκές μάζες, ΔΕΝ αποτελούσε για τους λειχήνορες-παραγγελιοδότες, πρόβλημα!!!

γ. Ο Γκρην με τον αδελφό του είχαν οργανώσει δίκτυο πρακτόρων που παρακολουθούσε τις κινήσεις των Ελλήνων και ενημέρωναν τον Τούρκο πασά Χουρσίτ (που βρισκόταν στα Ιωάννινα) και τους έγκλειστους στο κάστρο των Πατρών Οθωμανούς, δίνοντάς τους σχετικές πληροφορίες. Ταυτόχρονα ο Γκρην ενημέρωνε τους προϊσταμένους του. Τις αναφορές του αυτές και άλλα σχετικά με την Επανάσταση, κατέγραψε στο εκδοθέν υπό του ιδίου βιβλίον, το 1827.

Ο Γκρην είχε ενημερωθεί για την επικείμενη επανάσταση μήνες πριν, από τον Ελληνόφωνο πράκτορα και πρόξενο της Αγγλίας στην Αρκαδιά (Κυπαρισσία), Αναστάσιο Πασχαλίγκο. Στα χέρια του βοεβόδα της Κυπαρισσίας είχε πέσει γράμμα του Κολοκοτρώνη από την Ζάκυνθο, ο οποίος επικοινωνούσε με Πελοποννήσιους και τους ανέφερε ότι ετοιμάζεται να διεκπεραιωθεί στον Μωριά με Επτανήσιους ενόπλους. Ο βοεβόδας ενημέρωσε τον αντικαταστάτη του Χουρσίτ στην Τριπολιτσά.

Στις 17 Μαρτίου, ο Γκρην πληροφορεί τους Οθωμανούς ότι κυκλοφορούν φήμες για επανάσταση των Ελλήνων (ΣΣ: Εκτιμάται ότι η ημερομηνία της πληροφορήσεως των Οθωμανών από τον Γκρην, δεν είναι άσχετη με την πιθανώτερη τοιαύτη της υψώσεως του Λαβάρου της Επαναστάσεως στην Αγία Λαύρα, από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό).

Οι Οθωμανοί ανάγκασαν τους Έλληνες να σύρουν ως το κάστρο μερικά βαριά κανόνια που βρίσκονταν στην παραλία, και έκαναν επίταξη των φούρνων για να παράγουν παξιμάδι.

δ. Στις 21 Μαρτίου οι Οθωμανοί, έλαβαν μικρές ενισχύσεις από την Έπαχτο (Ναύπακτο) και τα Καλάβρυτα. Γύρω στις 23 Μαρτίου οι Άγγλοι υπήκοοι που βρίσκονταν στην Πάτρα, επιβιβάστηκαν σε πλοία και κατέφυγαν στα Επτάνησα. Στο μεταξύ ο Μαίτλαντ απαγόρευσε σε υπήκοους των Επτανήσων να πολεμούν στο πλευρό των επαναστατών.

Ο Γκρην στο προμνησθέν βιβλίον του γράφει ότι διέσωσε στο προξενείο του αρκετούς Έλληνες. Ο Ι. Φιλήμων όμως τον διαψεύδει, γράφοντας ότι, «οι πρόξενοι της Αγγλίας και της Ισπανίας δεν δέχτηκαν τα γυναικόπαιδα που ζήτησαν άσυλο…» [Ο Ιωάννης Φιλήμων (1798/1799–1874) ήταν Έλλην ιστορικός, συγγραφέας του 19ου αιώνος και εκδότης της εφημερίδας «Αιών»].

Ο ίδιος αναφέρει ότι, ο Γκρην ζητούσε από τον Γιουσούφ πασά την εξόντωση των Ελλήνων. Γι' αυτό κάποια μέρα αποκεφαλίστηκαν έξη Έλληνες μπροστά στην πόρτα του Γκρην, την ώρα που ο τελευταίος έβγαινε από το σπίτι του. Στις 21 Μαΐου ο Γκρην έφυγε για τα Επτάνησα, αφού ο Γιουσούφ τον ειδοποίησε ότι σκοπεύει να ισοπεδώσει την Πάτρα.

ε. Στην αφήγησή του για την Επανάσταση, ο Γκρην για να μειώσει την σημασία των επιτυχιών των Ελλήνων στον θαλάσσιο πόλεμο, αναφέρει την άθλια κατάσταση του τουρκικού ναυτικού. Κατά τον ίδιο, το πρώτο τουρκικό κάστρο που κατέλαβαν οι επαναστάτες ήταν αυτό της Αρκαδιάς (Κυπαρισσίας). Με την μεσολάβηση τού εκεί Άγγλου πρόξενου, οι Τούρκοι έφυγαν σώοι με ελληνική συνοδεία, άλλοι προς το Ναυαρίνο και άλλοι προς την Τριπολιτσά.

Οι πρόκριτοι της Πάτρας απέστειλαν στον Γκρην επιστολή διαμαρτυρίας στην οποία τον κατηγορούσαν ότι έγινε αίτιος να φγονευθούν πολλοί Έλληνες και τον καλούσαν «να δώκη λόγον εν καιρώ περί απάντων των ανωτέρω συμβεβηκότων και περί των ζημιών οπού παρανόμως έγινε αίτιος». Τον χειμώνα του 1821, Επτανήσιοι επαναστάτες βρήκαν τον Γκρην πάνω σε μια αγγλική γολέτα που είχαν αιχμαλωτίσει και για εκδίκηση, ο Γκρην υπέστη ανηλεή ξυλοδαρμόν.8

                                                                                             Συνεχίζεται

---

1 Διαμαντής Αθ. Κωνσταντίνος, Πρότασις καθιερώσεως εθνικών επετείων και δημοσίων αγώνων κατά το πρότυπον των εορτών της αρχαιότητος κατά το έτος 1835, «Αθηνά», Σύγγραμμα περιοδικόν της εν Αθήναις Επιστημονικής Εταιρείας, τομ. 73, 74 (1972, 1973), σελ.314.

2 Le Courrier de l' Ain, 29-5-1821, σελ. 4.[Ο νομός Αιν (γαλλικά: Ain), ανήκει στην διοικητική περιοχή Ωβέρνη-Ρον-Αλπ, στην ανατολική Γαλλία, στα σύνορα με την Ελβετία. Το όνομα του νομού προέρχεται από τον ποταμό Ain].

3 Σήμερα το κείμενο διατίθεται ελεύθερα στην ψηφιοποιημένη εφημερίδα στο http://gallica.bnf.fr και στο books.google.gr.

4 -Δύο ομιλίες του Π. Πατρών Γερμανού στην Αγ. Λαύρα το ...www.apostoliki-diakonia.gr › Afieromata › Eikosiena › text1821,PDF.. Γεώργιος Λουκίδης, Δύο ομιλίες του Π. Πατρών Γερμανού στην Αγ. Λαύρα τον Μάρτιο 1821,

 -Γ. Λουκίδης (2017). "Δύο ομιλίες του Παλαιών Πατρών Γερμανού στην Αγία Λαύρα το Μάρτιο 1821" --- Έκδοση 2η, Ιούλιος 2019, με προσθήκες και διορθώσεις..

- Γ. Λουκίδης, «Μηχανισμοί παραγωγής αντι-εθνικών μύθων», Νέος Ερμής ο Λόγιος, τ. 7 (2013),  σ. 113-134.

-Γεώργιος Λουκίδης Archives | Αντίβαρο, www.antibaro.gr/article/17725.  › Συγγραφέας, 18 Oct. 2016.

5 Η Γιολάντα Τερέντσιο (1922-2006) γεννήθηκε στην Αθήνα το 1922. Ήταν κόρη του Τόνι Τερέντσιο και της Τζούλιας Αμπελά. Τελείωσε το Γυμνάσιο της Γερμανικής Σχολής (1934-1940) και ενεγράφη στη Νομική Σχολή. Το 1944 συνελήφθη από τα Ες-Ες λόγω της αντιστασιακής της δράσεως και εστάλη για καταναγκαστική εργασία στην Αυστρία. Εκεί δραπέτευσε από το στρατόπεδο επιλογής, συνελήφθη όμως και κρατήθηκε στην φυλακή Λάντεσγκεριχτ της Βιέννης.

Μετά την απελευθέρωση της πόλεως από τον Ερυθρό Στρατό, επέστρεψε στην Αθήνα τον Αύγουστο του 1945, οπότε αποτύπωσε την εμπειρία της αιχμαλωσίας της στο έργο «413 Μέρες». Έλαβε το δίπλωμα του Γαλλικού Ινστιτούτου (1946-1948) και του Βρετανικού Συμβουλίου (1946-1949) στην Αθήνα. Στην συνέχεια πήρε το δίπλωμα προπαιδευτικής του τμήματος Συγχρόνων γλωσσών στο Πανεπιστήμιο της Νίκαιας (1949-1950), όπου παρακολούθησε και μαθήματα του Κέντρου Μεσογειακών Σπουδών.

Συνέχισε τις σπουδές της στην Σορβόννη, ολοκληρώνοντας την Ανωτέρα Σχολή Δημοσιογραφίας στο Παρίσι (1950-1952). Πέθανε στην Αθήνα στις 13 Ιουνίου 2006, μετά από μακρά ασθένεια.[Πηγή: Αρχείο Γ. Τερέντσιο (φάκ. 71.1), και τα έργα της: Ο κόσμος χθες σήμερα αύριο. Πνευματικοί άνθρωποι, Μίνωας, 1993, Κορυφαίοι Έλληνες στην σφαίρα της τέχνης. Συνεντεύξεις – Δοκίμια, Ε.Λ.Ι.Α., 2000].

6 François-André Isambert (November 30, 1792 – April 13, 1857) was a French lawyer, historian, and politician. Isambert was founder and for an extended period contributor of the “Gazette des Tribunaux” and actively participated in Louis François Wolowski's Revue de législation et de jurisprudence.

7 Μαίτλαντ (Mailland), σερ Τόμας (1759 - 1824). Βρεταννός στρατηγός, διοικητής των αγγλικών στρατευμάτων στη Μεσόγειο (1815 - 24) και πρώτος ύπατος αρμοστής των Ιονίων Νήσων (1815 - 24). Δευτερότοκος γιος του Σκώτου κόμη του Λώντερνταιηλ.

Οι Κεφαλονίτες του έστησαν άγαλμα στο Αργοστόλι, που ήταν έργο του πρώτου σπουδασμένου Νεοέλληνα γλύπτη, του Κερκυραίου Παύλου Προσαλέντη (1784-1837). Αποτελούσε ουσιαστικά, τον πρώτο ανδριάντα που στήθηκε σε ελληνικό έδαφος από ελληνικά χέρια. Θαυμάσιο έργο πλαστικής που χυτεύτηκε σε ελληνικό χυτήριο και σηματοδοτεί την αφετηρία της νεοελληνικής πλαστικής. Στα Επτάνησα υπήρχαν καλλιτεχνικά χυτήρια, 150 χρόνια πριν οργανωθεί το πρώτο χυτήριο στην Αθήνα τη δεκαετία του 1950.

Παραγγέλθηκε από τους ευγενείς της Κεφαλονιάς το 1817 και αποκαλύφθηκε πανηγυρικά το 1822. Ήταν ένα από τα πρώτα δείγματα, αν δεν είναι το πρώτο δείγμα, διαπλοκής της γλυπτικής και του δημόσιου μνημείου με την πολιτική. Αντιλαμβάνεται κανείς εύκολα, ότι ο ανδριάντας που χάθηκε ήταν φορέας ιστορίας.  Δυστυχώς το πρώτο δημόσιο νεοελληνικό μνημείο έμελλε να ανεγερθεί για έναν αλλοεθνή δυνάστη, “χαρακτήρος βιαίου, αυθαιρέτου και δεσποτικού” κατά τον χαρακτηρισμό του Ηλία Τσιτσέλη.

Ο ανδριάντας παρέμεινε στην θέση του και μετά την Ένωση των Επταννήσων με την μητέρα Ελλάδα. Όταν ένα δημόσιο μνημείο, παρά τις ιδεολογικές διακυμάνσεις της κοινωνίας, μένει στην θέση του, αυτό αποτελεί τεκμήριο για την ιδεολογία της εποχής κατά την οποία στήθηκε. Το άγαλμα αρπάχθηκε από τους Ιταλούς κατακτητές κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά το πλοίο που τον μετέφερε στην Ιταλία τορπιλίστηκε και βυθίστηκε.

Στην θέση του, τοποθετήθηκε ένα άλλο άγαλμα, που δείχνει μάλλον μια κάκιστη απόδοση του συμβόλου του Ιταλικού Φασισμού. Έτσι σήμερα ο ανδριάντας αναπαύεται στον βυθό της Αδριατικής ή όπου αλλού τα θαλάσσια ρεύματα τον έχουν παρασύρει. (Πηγή: Το άγαλμα του άγγλου αρμοστή Maitland στο Αργοστόλι και η προτομή του στο Βαθύ της Ιθάκης, 2 Μαρτίου 2016, Socialanexartitos@gma;il.com).

8 Σιμόπουλος Κ., Πώς είδαν οι ξένοι ..., κεφ. «Ο φιλότουρκος Άγγλος Πρόξενος της Πάτρας», τ. Α', σ. 183-211.