Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

ΜΕΡΟΣ 2ο

1. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Στην αρχαία Ελλάδα η οποία αποτελούσε εσμόν πολυαρίθ­μων πολιτειών δεν κατέστη δυνατή η συγκρότησις ενός ενιαίου Ελληνικού κράτους, παρά τις προσπάθειες ωρισμένων επιφανών τέκνων των προγόνων μας, κυρίως διότι:

-Το πνεύμα της αρχαίας Πολιτείας ήτο η αυτόνομος και αυτάρκης πόλις, η «ευσύνοπτος» πόλις.

-Ο έντονος τοπικιστικός χαρακτήρ κάθε Ελληνικής πόλεως δη­μιουργούσε πάντοτε σοβαρά προβλήματα εις την επιλογήν ενός αρχηγού α­ποδεκτού από όλους τους Έλληνες.

-Το ανήσυχον πνεύμα και ο διαρκώς αναζητών νους των αρχαίων Ελλήνων απεμάκρυνε αυτούς από ένα μονιστικό και δογματικό πλαίσιο οργανώσεως των πόλεων.

-Η διασπορά των Ελληνικών φύλων σε συσχετισμό με την γεωγρα­φική μορφή του τεραστίου Πελασγικού χώρου (αραιά κατοίκησις, χιλιάδες διεσπαρμένα νησιά, ανύπαρκτα ή πρωτόγονα μέσα επικοινωνιών) αποτελούσε ανυπέρβλητον εμπόδιο για τον σχηματισμόν μεγάλων και ενιαίων πολι­τειών.

Σ’ εκείνα τα μικρά κρατίδια εις τα οποία ήτο διηρημένη η αρχαία Ελλάς, ενεφανίσθησαν με την πάροδον των αιώνων οι διάφορες μορφές, όλες ανε­ξαιρέτως, ασκήσεως πολιτικής εξουσίας, όλα τα είδη των πολιτευμάτων από την απόλυτη μονοκρατορία μέχρι την άκρατη Δημοκρατία.

Αυτό υπήρξεν αποτέλεσμα αφ’ ενός μεν της κοινωνικοοικονομικής διαφοροποιήσεως των αυτάρκων πόλεων1, αφ’ ετέρου δε της φυσικής αδυναμίας να έχουν όλα τα άτομα την ιδίαν ηθικήν αντίληψη περί ζωής.

 «Επειδή ο άριστος τρόπος διαβιώσεως είναι η ευδαιμονία, δηλαδή κάποια τέλεια και ενάρετος πράξις και χρησιμοποίησις της αρετής δια πρα­κτικής ενεργείας και επειδή τα πράγματα συμβαίνουν ούτως ώστε άλλοι μεν να ημπορούν να μετέχουν αυτής άλλοι δε ολίγον η καθόλου, καθίσταται φανερόν ότι τούτον είναι το αίτιον εκ του οποίου προέρχονται τα διάφορα είδη πολιτευμάτων, επειδή δε κατά διάφορον τρόπον επιδιώκουν τούτο οι άνθρωποι, δια τούτο καθιστούν τους τρόπους διαβιώσεως διαφορετικούς και τα είδη των πολιτευμάτων διάφορα».2

Επομένως η πρώτη σκέψις η οποία θα πρέπει να διατυπωθεί δια την αρχαιότητα, σε συνδυασμό με το παγκοσμίως πρωτογενές της Ελληνικής πολιτικής συνειδήσεως, είναι ότι:

 Η Ελλάς υπήρξεν η πατρίς όλων των μορφών πολιτευμάτων.

Όμως, οι σύγχρονοι εχθροί του Ελληνισμού, εσυνειδήτως ή ασυνειδήτως, όχι μόνον αμφισβητούν την προαναφερθείσα θέση αλλά παρερμηνεύοντες ή αποσιωπούντες κάθε αρχαίο ελληνικό πολιτικο-φιλοσοφικό κείμενο που δεν τους συμφέρει ή πλαστογραφούντες άλλα τα οποία εγράφησαν μεταγενεστέρως, επαναλαμβάνουν καθημερινώς την γνωστήν επω­δόν ότι:

«Η Ελλάς είναι το λίκνον της Δημοκρατίας, διότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν έμφυτη δημοκρατική συνείδηση και έδωσαν τα φώτα του Δημο­κρατικού πολιτισμού εις την ανθρωπότητα».

Και εάν οι τερατώδεις αυτές φράσεις και τα αστήρικτα συμπερά­σματα περί  αρχαίας Δημοκρατίας ελέγοντο από διαπιστωμένους ανοήτους και βεβλαμμένους εγκεφάλους, δεν θα εδίδετο μεγάλη σημασία. Όταν όμως τέτοιες φράσεις εκπορεύονται από ανθρώπους που έχουν αποκτήσει τον τίτλον του «ειδήμονος» και κατέχουν υψηλές θέσεις και αξιώματα στο εκπαιδευτικό και πνευματικό στερέωμα, τότε θα πρέπει να ομιλούμε για ανευθυνότητα, σύγχυση ιδεών, κατά τον επιεικέ­στερον χαρακτηρισμόν, εφ’ όσον βεβαίως δεν υπεισέρχεται το στοιχείο των μισθωμένων επιστημόνων για διατύπωση διατεταγμένων «επιστημονικών αναλύσεων και ιστορικών συμπερασμάτων».

Λόγω της υφισταμένης ιδεολογικοπολιτικής διαστρεβλώσεως του προς εξέταση θέματος (δημοκρατικότης ή όχι του αρχαίου Ελληνικού πνεύματος), προκύπτει αδήριτος η ανάγκη της αναδιφήσεως των αρχαίων πολιτι­κών και φιλοσοφικών κειμένων.

*

Από την Ομηρική περίοδο μέχρι την εποχή του Σόλωνος η λέξις Δημοκρατία στις περισσότερες περιοχές του Ελληνικού χώρου ήταν άγνωστη, ε­νώ σε άλλες διήρχετο ως φιλοσοφικός μετεωρίτης με την μορφή του πολι­τικού προβληματισμού μιας ελάχιστης μερίδος των Ελλήνων.

Ο Όμηρος έλεγε:

[«Οὐκ ἀγαθὸν πολυκοιρανίη· εἷς κοίρανος ἔστω, εἷς βασιλεύς ᾧ ἔδωκε Κρόνου παίς   ἀγκυλομήτεω»-Κακό πράγμα είναι η πολυαρχία. Αρκεί ένας αρ­χηγός, ένας ας είναι βασιλεύς, σ’ αυτόν που ο γιός του Κρόνου, αρχής ράβδο του χάρισε και νόμους για να κρίνει» (Ιλιάδα Β/204-205)].

«Τα αξιώματά τους οι βασιλείς τα έχουν από τον Δία και ο Δίας ο σοφός πολύ τους αγαπά» (Ιλιάδα Β/196)

Στα έργα του, εκτός των άλλων:

.Εγκωμιάζει τους βασιλείς και τους αποκαλεί πράους πατέρες, θεί­ους ηγεμόνες, που απονέμουν την δικαιοσύνην, που ποτέ δεν έκαναν κακό και ποτέ δεν είπαν απρεπείς λόγους στον λαό (Ιλιάδα Β/53-Οδύσσεια Β/234- Γ/690).

.Υπερθεματίζει την φυσικήν ανισότητα διότι «ολίγοι είναι από τον πατέρα τους ανώτεροι, οι πιο πολλοί είναι πολύ κατώτεροι» (Οδύσσεια, Β/277) και

.Προτρέπει τους νέους εις αριστοκρατικήν αγωγήν, «Να είσαι πάντα πρώτος και ανώτερος από τους άλλους και να μην ντροπιάζεις το γένος των προγόνων σου» (Ζ/208).

Ο Ησίοδος υπέρμαχος της βασιλείας, χαρακτηρίζει σαν γνωστικόν και άξιον εκείνον τον βασιλιά «που όταν βλέπει τον λαό να αδικείται επεμ­βαίνει στις λαϊκές συνελεύσεις και με τα σοφά του λόγια αλλάζει την κατάσταση στην δικαιοσύνη. Αυτόν τον βασιλιά ο λαός μέσα στην πόλι τον προ­σκυνάει σαν Θεό» (Θεογονία, 85).

Επίσης φρονούσε ότι η δικαιοσύνη είναι η πηγή όλων των αγαθών και κατηγορούσε σαν ανόητον εκείνον που εναντιώνετο στους ισχυροτέρους, γιατί και την νίκην έχανε και το μόνο που εκέρδιζε ήταν ντροπές και πόνοι «άφρων δ’ ος κε θέλη προς κρείσσονας αντιφερίζειν…» (Έργα και Ημέραι, 210-212).

Ο φιλόσοφος Ηράκλειτος, διεκήρυττε:

.Ο ένας ισοδυναμεί με μυρίους εάν είναι ο άριστος, «εις μύριοι εάν άριστος η» (Απόσπασμα Β49-Γαληνός,Περί διαγνώσεως σφυγμών,8/773).

.Οι πολλοί δεν είναι αγαθοί αλλά κακοί και η μόνη επιθυμία τους είναι η πλήρωσις του στομάχου τους όπως τα κτήνη, «οι πολλοί κακοί, ολί­γοι δε αγαθοί αιρούνται γαρ εν αντί απάντων οι άριστοι, κλέος αέναος θνη­τών, οι δε πολλοί κεκόρηντο όκωσπερ κτήνεα».

.Οι άνθρωποι πρέπει να υπακούουν εις τον ένα, «Νόμος και βουλή πείθεσθαι ενός».

.«Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί, πάντων δε βασιλεύς και τους μεν θεούς έδειξε τους ανθρώπους, τους μεν δούλους τους δε ελευθέρους».

Ο Θαλής ο Μιλήσιος ευγνωμωνούσε την τύχην του διότι «πρώτον εγεννήθη άνθρωπος και όχι θηρίον, δεύτερον εγεννήθη άνδρας και όχι γυ­ναίκα και τρίτον εγεννήθη Έλλην και όχι βάρβαρος» (Διογ. Λαέρτιος/Ι,32).

Ο Δημόκριτος ο Αβδηρίτης εδίδασκε ότι:

.«Χαλεπόν άρχεσθαι υπό χείρονος» (Είναι θλιβερόν πράγμα να κυβερνάται κανείς από τους κατωτέρους του).

.«Κρέσσον άρχεσθαι τοις ανοήτοις ή άρχειν»(Στους ανοήτους συμ­φέρει να άρχωνται παρά να άρχουν).

.«Η φύσις και η διδαχή παραπλήσιον εστί», «Ουκ αν εκώλυον οι νόμοι ζην έκαστον κατ’ ιδίην εξουσίαν, ει μη έτερος έτερον ελυμαίνετο» (Η ύπαρξις δικαίων και σύμφωνα με την φύσιν νόμων, εμποδίζουν τους αν­θρώπους να αλληλοτρώγωνται).

.«Οικέταισι ως μέρεσι του σκήνεος χρω άλλω προς άλλο» (Η διά­κριση μεταξύ δούλων και ελευθέρων, πλουσίων και πτωχών είναι φυσικός διαχωρισμός μεταξύ των ανθρώπων).

Οι τρεις μεγάλοι τραγικοί ποιητές της αρχαιότητος.

Ευριπίδης

Ο Ευριπίδης, γεννήθηκε στην Σαλαμίνα γύρω στο 480 με 485 π. Χ. Κατήγετο από πλουσίαν οικογένεια (Αθηναίος, 2,45, πληροφορία Θεοφράστου). Ήταν γιος του εύπορου κτηματία Μνήσαρχου και η μητέρα του ήταν εκ «των σφόδρα ευγενών» (Σουίδας, σελ. 445). Είναι ένας από τους κατ’ εξοχήν υποστηρικτές της αντι-ισοκρατίας:

-«Τίποτα δεν βρίσκεις ίσο ανάμεσα στους ανθρώπους. Κι’ έπρεπε η τύχη που άσκοπα πλανιέται να μην είχε καμμία δύναμι και μόνο τα φανερά να επικρατούσαν. Και έτσι ο πρώτος στην ισχύ και ξακουστός, γιατί έχει την δύναμι το τόξο να τεντώνει και είναι στην μάχη φοβερός με το κοντάρι, έ­πρεπε αυτός τους ανάξιους να κυβερνάει» (Αύγη, απόσπασμα υπ. αριθ. 269, διασωθέν από τον Στοβαίο και δημοσιευθέν από τον Αυg. Νauck, Λειψί­α, 1809).

-«Στον λαό μήτε την εξουσία όλη να δώσεις, μήτε να τον περιφρό­νησης δίνοντας στον πλούσιο τις τιμές, μήτε άνθρωπον ειλικρινή απέναντι στον λαό ποτέ να εξορίσεις, μα και να μην τον οπλίσεις με δύναμη υπέρμε­τρη, γιατί δεν είσαι ασφαλής πως κάποια ημέρα δεν θα σου φανερωθεί από απλός πολίτης ένας μεγάλος τύραννος. Περιόρισε/Ταπείνωσε εκείνον που δεν αξίζει τις τιμές (Κόλουε δ' ἄνδρα παρὰ δίκην τιμώμενον)» [Πλεισθένης-Στοβαίος, 48/1].

-«Οι πιο πολλές πόλεις δυστυχούν γιατί ο άξιος και πιστός δεν απο­κομίζει περισσότερα από τους πονηρούς-μηδέν φέρηται των κακιόντων πλέον» (Εκάβη, 306-308).

-Αποκαλεί την τυραννία «ισόθεον» (Τρωάδες, 1169).

-«Μία από τις βλακείες των θνητών είναι όταν ένας πατέρας σ’ άμυα­λα παιδιά ή και μωρούς πολίτες, δίνη την αρχήν» (Φαέθων, δράμα από το ο­ποίον εσώθησαν 14 μόνον αποσπάσματα, Αυg. Νauck,1869, αρ. 771-784).

«Είναι πηγή διχασμών και πολλών δεινών όταν υπάρχουν δύο βασι­λείς σε μία χώρα, όπως και όταν υπάρχει έρωτας ενός ανδρός με δύο γυναίκες» (Ανδρομάχη, 465-500).

Επίσης έλεγε ότι:

·Οι στέφανοι να δίδωνται εις τους σοφούς και α­γαθούς και όχι εις τους αθλητάς, διότι οι μεν πρώτοι ηγούμενοι της πόλεως κερδίζουν τις μάχες και αποτρέπουν τις κακές πράξεις, οι δε δεύτεροι δούλοι της σωματικής τους δυνάμεως, δεν μπορούν να βοηθήσουν την πα­τρίδα (εις τας κρισίμους στιγμάς).

·«Σε κάθε πόλη υπάρχουν τρεις τάξεις, οι πλούσιοι και άχρηστοι που πάντοτε θέλουν περισσότερα. Το ίδιο και οι πτωχοί γιατί δεν έχουν και γι’ αυτό είναι κι επικίνδυνοι. Στον φθόνο υποτεταγμένοι και αυτοί, ρίπτουν το βάρος σ’ εκείνους που έχουν φοβερά κεντριά, γιατί οι κακοί προστάτες με την γλώσσα τους μ’ απάτη τους πλανεύουν. Τις πόλεις όμως σώζει η μεσαία τάξη διότι είναι πιστή στις παραδόσεις και τους νόμους» (Ικέτιδες, 238-245).

Αυτός ήταν ο Ευριπίδης, μυηθείς εις την φιλοσοφίαν από τον αντιδημοκράτην Αναξαγόρα (Βίος, 9-10) και αναγιγνωσκόμενος από τον Μέγα Αλέξανδρον κατά την εκστρατείαν του (Πλουτάρχου, Αλέξανδρος, 8 και 53).

Όταν ο ποιητής απέθανεν οι Αθηναίοι έγραψαν εις το κενοτάφιόν του «Τάφος του Ευριπίδη είναι όλη η Ελλάδα. Τα οστά του τα κρατεί η Μακεδονία, όπου δέχθηκε τον θάνατο. Πατρίδα του είναι η Αθήνα, η Ελλάδα της Ελλάδος».

Σοφοκλής

Τις ίδιες πολιτικές αντιλήψεις εκφράζει και ο Σοφοκλής ο οποίος ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, υιός του πλουσίου οπλοποιού Σοφίλλου.3

Ο Σοφοκλής που κατέλαβε επιφανέστατα αξιώματα (δύο φορές στρατηγός, ελληνοταμίας και ιερεύς) διεχώριζε τους πολίτες σε μεγάλους και μικρούς: «Ο φθόνος πάντοτε προς τον μεγάλον έρπει, όσο και αν δίχως τους μεγάλους οι μικροί δεν σώζουν ασφαλώς το κάστρο. Γιατί με τους μεγάλους ο μικρός ψηλώνει και ο μεγάλος πάλιν με την βοήθεια των μικρών γίνεται μεγαλύτερος. Μα είναι αδύνατο με όλα αυτά να διαφωτίζει κανείς α­πό πριν τους ανόητους» (Αίας,157-163).

Ο Σοφοκλής αρνείται την δημοκρατικήν ισότητα και υπεραμύνεται του δικαίου και της αληθούς ελευθερίας.

«Οι φρονούντες ευ κρατούσι».

«Όπου δεν επιτρέπεται να πει κανείς ελεύθερα τις καλύτερες συμ­βουλές, στην πολιτεία αυτή βασιλεύουν τα αίσχη και τα λάθη σίγουρα φέρ­νουν την καταστροφή» (Εριφύλη).

«Ελάττωμα κακού ανθρώπου είναι αυτό, όταν ο πολίτης δεν δέχεται να ακούει τους αρχηγούς του. Και σωστά ποτέ δεν θα έστεκαν καλά σ αυτήν την χώρα οι νόμοι αν δεν υπήρχε φόβος-ένθα μη παρεστήκει δέος-ούτε και ο στρατός με σωφροσύνη μπορεί να διοικηθεί αν δεν έχει σαν στήριγμα τον φόβο και την ντροπήν-μηδέν φόβον πρόβλημα μηδ’ αιδούς έχων (Αίας, 1071-1076).

«Αναρχίας δε μείζων ουκ έστιν κακόν» (Αντιγόνη, 672).

«Δεν ξέρω τι να πω όταν οι άνδρες υποκύπτουν στους δειλούς, ποια πολιτεία θα τα σήκωνε όλα αυτά» (Αλεάδες).

Ποτέ δεν υπάρχει ασφάλεια σε πόλι, όπου το δίκαιο και η γνώση ποδοπατούνται» (Φαίδρα, διασωθέν απόσπασμα από Στωβαίο και Ευστά­θιο, εκδ. Berg).

Αισχύλος

Αλλά και ο τελευταίος της τριάδος των τραγικών, ο ευπατρίδης Αι­σχύλος:

.Έχει αριστοκρατική καταγωγήν και αντιδημοκρατική πολιτική ιδεολογία.4

.«Είναι λίαν αριστοκρατικός και εν τη Ορεστεία υπέρ της δυνάμεως του Αρείου Πάγου ηγωνίσατο» (Ελληνική Γραμματολογία, Γεωργίου Μιστριώτη, 1894, τ. 1^ος, σ. 17).

.«Ο πατέρας του Αισχύλου Ευφορίων ήταν ευγενής γαιοκτήμων και φρόντισε να λάβη ο νεαρός υιός του, την καλύτερη παιδεία».5

.Παρομοιάζει τον μονάρχην με το «ισόθεον φως» (Πέρσες, 80).

.«Παρουσιάζει τον άνθρωπον όχι ως άτομον αλλά ως στοιχείον της ανθρώπινης κοινωνίας, της κοινωνίας των θεών και τέλος της ίδιας της φύ­σεως».6

.Μέσα από τα λοιπά έργα του (Προμηθεύς Δεσμώτης-Αγαμέμνων-Ιξίων-Τάνταλος-Γλαύκιος Ποτνιεύς), εκφράζει αριστοκρατικές πολιτικές θέσεις.

Οι σύγχρονοι ιστορικοί-κριτικοί εκπλήσσονται βεβαίως για τις αντιδημοκρατικές ιδέες του Αισχύλου, δεν παραλείπουν όμως να διευκρινίζουν και την σημασία της αρχαίας λέξεως τύραννος.

«...Αποτελεί δυσάρεστη έκπληξη να βλέπουμε τον Αισχύλο και τον Σοφοκλή να χρησιμοποιούν τον 5ον αιώνα την λέξη τύραννος εναλλάξ με την λέξη βασιλεύς, δίχως προφανώς να εννοούν πως η λέξη τύραννος είναι ένας επιτιμητικός τίτλος για ένα βασιλιά στην τραγωδία, ή πως είναι τίποτα παραπάνω από ένα απλό συνώνυμο της λέξεως βασιλεύς».7

Ο τραγικός ποιητής Αισχύλος, επολέμησε υπό τον Κίμωνα και ήταν φίλος του τυράννου των Συρακουσών Ιέρωνος.

Δεν ξέρουμε ακριβώς γιατί έφυγε από την Αθήνα ο Αισχύλος. Κατά μίαν εκδοχήν ο Αισχύλος διάλεξε τον δρόμο της αυτοεξορίας γιατί είχε δυναμώσει πολύ η δημοκρατική παράταξη στην Αθήνα και ως αριστοκρατικός δεν άντεχε τις «δημοκρατικές ακρότητες», ενώ αισθάνονταν πιο άνετα στην αυλή του φιλόμουσου τυράννου Ιέρωνα. Όπως και νάναι σημασία έχει ότι δεν ξαναγύρισε στην Αθήνα, αν και τα έργα του συνέχιζαν να κερδίζουν βραβεία ακόμη και μετά το θάνατο του.

Πλάτων

Ο Πλάτων ένας από τους κολοσσούς της πολιτικής φιλοσοφίας των αρχαίων Ελλήνων, εις τα έργα του:

.Διετύπωσε σαφέστατα την θέση ότι ο προορισμός του ανθρώπου είναι η κατά το δυνατόν ομοίωσις αυτού προς τον Θεόν, δια της ασκήσεως ε­νάρετου βίου (Πολιτεία, 613).

.Υπεστήριζε ότι «Τέσσερες είναι οι κύριες αρετές. Η φρόνησις ή σοφία, η ανδρεία, η σωφροσύνη και η δικαιοσύνη. Η πρώτη είναι η αρετή του λογιστικού της ψυχής, η δεύτερη του θυμοειδούς, η τρίτη του επιθυμητικού και η τέταρτη είναι η επεργαζομένη των τριών μερών της ψυχής».8

.Ταξινόμησε τα πολιτεύματα με βάση τις πνευματικές ικανότητες και ηθικές αρχές αρχόντων και αρχομένων:

«Αρρήκτως συνδεδεμένη μετά της ηθικής αυτού φιλοσοφίας είναι και η περί πολιτείας πλατωνική διδασκαλία. Λαμβάνων ως πρότυπον την ανθρωπίνην ψυχήν, τον κυρίως άνθρωπον, υπολαμβάνει την πολιτείαν ως «άνθρωπον εν μεγάλω» ήτοι ως εν οργανικώς και ηθικώς απηρτισμένον όλον.

Καθώς η ψυχή αποτελείται εκ τριών μερών, του λογιστικού, του θυ­μοειδούς και του επιθυμητικού, ούτως οι πολίτες απαρτίζοντες την πολιτεί­αν, διαιρούνται εις τρεις τάξεις:

Την πρώτην τάξιν των αρχόντων, αποτελούν οι κατ’ αριθμόν ολίγοι αλλά κράτιστοι κατά την δύναμιν της γνώσεως και της σοφίας. Εις την τάξιν αυτή ανήκουν οι φιλόσοφοι, διότι μόνον αυτοί είναι ικανοί να γνωρίζουν την ιδέαν του αγαθού, υπό το φως της οποίας οδηγούνται αφ’ ενός μεν εις την εκπλήρωση των προς τους αρχομένους καθηκόντων τους, αφ’ ετέρου δε εις το να άρχουν δικαίως και σωφρόνως.

Την δευτέραν τάξιν αποτελούν οι διακρινόμενοι δια το ψυχικό σθέ­νος και την ανδρεία τους, οι οποίοι ένεκα τούτου είναι ικανοί για ηρωικές πράξεις. Η τάξις αυτή (φύλακες ή επίκουροι) αποτελεί τον στρατόν της πο­λιτείας, του οποίου έργο είναι η εξωτερική άμυνα και η διατήρησις της εσω­τερικής τάξεως και αρμονίας κατά τις επιτεγές των αρχόντων.

Την τρίτην τάξιν αποτελεί το μέγα πλήθος του λαού, του αντιστοιχούντος προς το επιθυμητικόν της ψυχής μέρος, και μεριμνώντος δια την εκπλήρωση των υλικών τάσεων της κοινωνικής ζωής. Σε αυτή την τάξη (γεωργοί και λοιποί δημιουργοί)επικρατεί η επιθυμία, η ορμή προς τα αισθητά και το κέρδος»(όπως ανωτέρω).

Εις την περί Πολιτείας θεωρίαν του αναφέρει ότι:

-Η ανισότης είναι αλάθητη διαλογή της φύσεως διότι «πρώτον μεν ημών φύεται έκαστος ου πάνυ όμοιος εκάστω, αλλά διαφέρων την φύσιν» (370α, β).

-Πρέπει να κυβερνούν οι καλύτεροι των πολιτών και καλύτεροι εί­ναι εκείνοι οι οποίοι συνδυάζουν εις το πρόσωπόν τους την μόρφωσιν, την σύνεσιν και την δύναμιν, οι φιλόσοφοι» (414, 540).

-Το δίκαιον δεν είναι τίποτε άλλο παρά το συμφέρον του ισχυροτέρου (338).

-Ο περιορισμός των ατομικών ελευθεριών είναι αναγκαίος διότι αυ­τές είναι η αιτία της αναρχίας και οχλοκρατίας, συνεπεία των οποίων η πό­λις μεταβάλλεται εις τυραννίαν και οι πολίτες εις δούλους «Ουκ εξ άλλης πολιτείας τυραννίς καθίσταται, η εκ δημοκρατίας, εξ οίμαι της ακροτάτης ε­λευθερίας δουλεία πλείστη τε και αγριωτάτη» (564).

-Ο δημαγωγός στηριζόμενος εις την υποστήριξη του πλήθους «επιβάλλει δι’ εγκλημάτων την δύναμίν του, γεύεται «φόνου ξυγγενούς» (συγγενικού αίματος), διακηρύσσει χρεών αποκοπάς και διανομήν της γης και μεταμορφώνεται εις λύκον εξ ανθρώπου. Αυτός είναι ο τύπος τυράννου».9

Αλλά και εις τον «Πολιτικόν», διασαφηνίζει:

«Η μοναρχία λοιπόν συνδεδεμένη με καλούς γραπτούς κανό­νες, τους οποίους καλούμε νόμους, είναι το άριστο απ’ όλα τα έξη πολιτεύ­ματα...» (302ε).

Το πολίτευμα των πολλών είναι ασθενές σε όλα και χωρίς μεγάλη δύναμη ούτε για το καλό, ούτε για το κακό, συγκρινόμενο με τα άλλα, γιατί οι αρχές σ’ αυτό είναι μοιρασμένες σε μικρά κομμάτια ανάμεσα σε πολλά πρόσωπα. Γι’ αυτό όταν τα άλλα πολιτεύματα είναι νόμιμα αυτό είναι το χειρότερον και όταν είναι παράνομα αυτό είναι το καλύτερον» (303α).

Κατά τον Πλάτωνα, λοιπόν, αρμονικώς λειτουργούσα Πολιτεία ση­μαίνει:

-Κυβέρνησις των αρίστων. Άσκησις της πολιτικής εξουσίας από τους φιλοσόφους οι οποίοι είναι οι μόνοι που μπορούν να επιβλέπουν την πιστήν εφαρμογή της δικαιοσύνης (473d, 474b, 487e).

-Πολιτεία συντεταγμένη και πρότυπος. Πολίτευμα Λόγου και παι­δείας.

«Η Πολιτεία, το πολίτευμα, είναι η ανατροφή (παιδεία) των ανθρώ­πων. Το καλό πολίτευμα διαπλάθει τους πολίτες σε αγαθούς, ενώ το κακό τους κάμνει φαύλους» (Μενέξενος).

-Διαπαιδαγώγησις των πολιτών ώστε να αποκτήσουν συνείδηση της αναγκαιότητος αρμονικών σχέσεων μεταξύ των ατόμων-πολιτών, αλλά και μεταξύ κράτους-πολιτών.

«Ο ωραίος συμβολισμός εις τον πολιτικόν μύθον του «Πρωταγόρου» του Πλάτωνος αναφέρεται ακριβώς εις αυτήν την αρμονικήν ένταξιν του πολίτου-ατόμου μέσα εις το κοινωνικόν πολιτικόν σύνολον. Σύμφωνα με τον μύθον αυτόν, αι τέχναι και η «περί τον βίον σοφία» εξησφάλισαν μεν εις τους πρώτους ανθρώπους, τους συγκεντρωμένους εις συμβίωσιν ομαδι­κήν, την ευπορίαν, δεν τους προεφύλαξαν όμως από την αμοιβαίαν αδικίαν και την διάλυσιν της συμβιώσεως.

Διότι οι άνθρωποι, απομονούμενοι, ήσαν ανίκανοι να αμυνθούν, είτε απέναντι των επιθέσεων των θηρίων είτε απέναντι των ανθρωπίνων επιθέ­σεων. Αυτά όλα τα δεινά συνέβαινον, διότι οι άνθρωποι εστερούντο τότε α­κόμη της πολιτικής τέχνης, εστερούντο της πολιτικής οργανώσεως, της πολιτικής ουσίας. Δεν είχον την «αιδώ» και την «δίκην»....Εις την πολιτικήν ουσίαν όμως πρέπει όλοι να μετέχουν. Όλοι πρέπει να αποκτήσουν την αι­δώ, τον θείον φόβον, και την συνείδησιν του δικαίου».10

-Κυριαρχία του δικαίου, το οποίον καθορίζεται από τους επιλέκτους, και αποδίδεται ισόνομα σε όλους τους πολίτες ανάλογα με τα έργα τους (433 Β, 415 Ο, 423 Δ).

«Ο Πλάτων εις τους διαλόγους του ως βασικόν θέμα έχει το θέμα της πολιτείας και ως αφετηρίαν έχει την ιδέαν της δικαιοσύνης. Πως είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί εις τον κόσμον τούτον η ιδέα του δικαί­ου;...Και ο Πλάτων καταλήγει εις το πόρισμα μετά πολλάς συζητήσεις - όπως κάμνει πάντοτε - ότι η ιδέα του δικαίου δύναται μόνον δια της πολιτεί­ας να πραγματοποιηθεί υπό τον όρον ότι η πολιτεία θα αναλάβει το έργον του παιδαγωγού, ότι οι άρχοντες της πολιτείας θα είναι οι μάλλον επίλε­κτοι των πολιτών, οι ίδιοι διαπαιδαγωγημένοι, ώστε να αναλάβουν αυτοί περαιτέρω την διαπαιδαγώγησην των άλλων....

Η πολιτεία του Πλάτωνος δεν είναι τίποτε άλλο παρά εις το ακέ­ραιον έξαρσις της πατρίου σκέψεως είναι ο πολικός αστήρ προς τον ο­ποίον έπρεπε κατά τον Πλάτωνα να κατατείνουν οι Έλληνες».11

-Υποταγή της προς (κοινωνικήν) διάκριση ορμής εις την φρόνη­ση, τον λόγον.

«Το πρόβλημα της αιώνιας διαμάχης αρχόντων και αρχομένων, ο Πλάτων το τοποθετεί εις το πρόβλημα της παιδείας, του τρόπου, κατά τον οποίον η προς διάκρισιν ορμή δεν θα λαμβάνει την μορφήν της ανυποταξί­ας αλλά θα πραγματοποιεί την αρετήν της «σωφροσύνης» (ΣΣ: Σωφροσύ­νη: Κοσμιότης, αγνότης, εγκράτεια, νηφαλιότης, η ιδιότης του έχοντος σώας τας φρένας) θα υποτάσσεται εις τον λόγον, εις την «φρόνησιν» (ΣΣ: Φρόνησις = Αγαθός σκοπός, το διανοείσθαι την τελειότητα, πρακτική σοφία), ούτω δε θα προάγει το κοινωνικόν σύνολον αντί να το βαραθρώνει».12

-Ιεραρχική οργάνωσις των τάξεων ώστε κάθε μία να καταλαμβάνει την φυσική της θέση. Έκαστον των μελών πρέπει να εκτελεί το «οικείον» έργον, ανάλογα με τα σωματικά και ψυχικά του χαρίσματα.

-Εις κάθε τάξη να συμπεριλαμβάνωνται όσοι πολίτες διαθέτουν τα απαραίτητα προσόντα, ανεξαρτήτως βαθμού πλούτου και καταγωγής, συμμετέχοντες στις λύπες και στις χαρές, «ομοπαθείς λύπης τε και ηδονής».

Τέλος εις τους «Νόμους» του ο Πλάτων περιέγραψε με σαφήνεια τις πολιτικές ιδέες του, υποστηρίξας ότι:

·Πρέπει να άρχουν οι εκλεκτοί ενώ οι υπόλοιποι να πειθαρχούν ενσυνειδήτως (Γ, 690, Β), χαρακτηρίζων ως «αναίσχυντον πράξιν» κάθε είδους αδιαφορίαν.

·«Πάντων πραγμάτων μέτρον Θεός» (716 D).

Η ουσία της σχέσεως φρονήσεως (πολιτικής) και δυνάμεως (εξου­σίας) ή σοφίας/πνεύματος και δυνάμεως, είναι σχέσις κατά φύση και όχι πα­ρά φύση.

«Όταν εις ταυτόν τω φρονείν τε και σωφρονείν η μεγίστη δύναμις εν ανθρώπω συμπέση, τότε πολιτείας της αρίστης και νόμων των τοιούτων φύεται γένεσις, άλλως δε ου μη ποτέ γένηται» (Δ, 711e).

Αυτή ήταν η ιδανική Πολιτεία του Πλάτωνος:

Αυθυπόστατος οντότης που λειτουργούσε με βάση τους θείους νόμους και αρχές όπως οι αρχές λειτουργίας της ψυχής και δεν στηριζόταν σε νόμους και θεσμούς που ψηφίζουν οι άνθρωποι.

«Εις την νέαν ταύτην πολιτείαν ευρίσκει σπουδαίαν θέσιν και η θρησκεία, την οποίαν ο Πλάτων θέλει κεκαθαρμένην από παντός απρεπούς και ανήθικου μυθολογικού στοιχείου μη προσήκοντος εις το θείον. Επίσης επιτρέπεται η ιδιωτική περιουσία και η ελευθέρα σύστασις οικογένειας και μόνον η επιτήρησις του γάμου και του οικογενειακού βίου ανατίθεται εις το κράτος».

Βλέπομεν ότι ο Πλάτων χρησιμοποιεί ως βάση της πολιτείας του τους φιλοσόφους, τους αρίστους και μόνους αξίους, επειδή έχουν ορισμέ­να χαρίσματα όπως «μνήμονες, ευμαθείς, μεγαλοπρεπείς, εύχαρεις, φίλοι τε και συγγενείς αλήθειας, δικαιοσύνης, ανδρείας και σωφροσύνης».

«Η Πλατωνική πολιτεία αποτελεί αριστοκρατίαν, εις την οποίαν άρχουν οι άριστοι εις λόγον γνώσεως και αρετής. Άρχοντες της πολιτείας πρέπει να είναι οι φιλόσοφοι. Εάν δεν βασιλεύουν οι φιλόσοφοι δεν θα εκλείψουν τα κακά τα εν τοις κράτεσι και εν τη ανθρωπότητι καθόλου».13

Διατί όμως αυτή η επιλογή του Πλάτωνος;

«Διότι η φιλοσοφία κατά τον Πλάτωνα, και αυτή μόνο σαν διαρκής εγρήγορση για την υπαρξιακή αυτεπίγνωση του ανθρώπου και την αποκά­λυψη των αξιών του κόσμου, καθοδηγεί ορθά τον άνθρωπο στην κατάκτηση της αρετής, άρα της αληθινής ελευθερίας και γνήσιας ευδαιμονίας και την πολιτεία ολικά στην πραγμάτωση της δικαιοσύνης άρα και στην γόνιμη διακονία των ανθρώπων και του πολιτισμού».14  

«Ο Πλάτων δεν ήταν οπαδός της Δημοκρατίας. Διανοούμενος α­ριστοκράτης από την κορυφή έως τα νύχια, αισθανόταν για το ανόητο πλή­θος, που παρασύρονταν από τους δημαγωγούς, την ίδια απέχθεια που αισθα­νόταν για την πλουτοκρατία και κάθε είδος τυραννίας».15

Παρ όλα ταύτα, μερικοί σύγχρονοι κριτικοί που αυτοχρήζονται κοινωνιολόγοι, ιστορικοί, διανοούμενοι και ειδικοί αναλυτές, στηριζόμενοι εις σχετικόν χωρίον (Πολιτ. 592b) διεστρέβλωσαν και εξακολουθούν να δια­στρέφουν το περιεχόμενο της ιδανικής πολιτείας του Πλάτωνος χαρακτηρίζοντες αυτήν ως ουτοπικήν, αγνοούντες ή παρακάμπτοντες (σιωπηρώς και σκοπίμως) το γεγονός ότι ο ίδιος ο Πλάτων χαρακτηρίζει την Πολιτείαν του ως εφικτή (540, 473, 499, 502, 541b).

Αυτή η εσφαλμένη θέσις και ανάλυσις των έργων του Πλάτωνος ωφείλετο εκτός των άλλων και εις τον εκούσιο στραβισμόν όλων αυτών των δήθεν επιστημόνων, προς την αυτόφωτη δύναμη της αρχαίας Ελληνικής σκέψεως, η οποία ποτέ δεν ήταν δογματική και μονόχνωτος, αλλά ερευνητι­κή, αναζητούσα συνεχώς την αλήθεια, το ιστορικόν δίδαγμα, τον διαλεκτικόν προβληματισμόν και το επιστημονικόν αξίωμα.

Αυτόφωτη Ελληνική σκέψις, δεν σημαίνει αυτοδύναμος άνθρωπος, άκρατος υποκειμενισμός, αυτοθεοποιημένος άνθρωπος ή «πάντων πραγμά­των μέτρον άνθρωπος».

Το σταθερό και αναλλοίωτο σημείον αναφοράς του Πλάτωνος για ΟΛΕΣ τις ανθρώπινες σκέψεις και ενέργειες, το μέτρον ΠΑΝΤΩΝ, συνεπώς και των πολιτικών ιδεών, όπως η Δημοκρατία,  είναι ο Θεός (Νόμοι, 716 D).

«Στην Πολιτεία του, λοιπόν, ο Πλάτωνας, όπως το συνηθίζει στους περισσότερους διαλόγους του, παρουσιάζει τον Σωκράτη να συζητάει με τους μαθητές του. Σε κάποιο σημείο εκεί ο δάσκαλος παρομοιάζει την ψυχή του ανθρώπου με τον οφθαλμόν. Αν ο οφθαλμός μας, λέει, δεν φωτίζεται από τον ήλιο αλλά από το θαμπό φως της νύχτας, τι γίνεται; Σχεδόν τυφλός διακρίνει ελά­χιστα πράγματα. Όταν όμως δέχεται το φως του ήλιου, βλέπει πολύ καθαρά. Κάτι τέτοιο συμβαίνει και με την ψυχή μας. Όταν δηλαδή φωτίζεται από την αλήθεια, μαθαίνει, σκέφτεται, αντιλαμβάνεται σωστά. Ενώ όταν στρέ­φεται προς τα σκοτεινά και σ’ αυτά που φθείρονται, τότε δεν αποκτά σωστές γνώσεις, ταλαντεύεται, αστοχεί.

Κι όπως για τον υλικό κόσμο, η πηγή φωτός είναι ο ήλιος, έτσι και για τον πνευματικό κόσμο, πηγή της αλήθειας που γεμίζει φως την ψυ­χή, είναι ο Θεός. Αφού, λοιπόν ο Θεός, ως πηγή αλήθειας και της ζωής εί­ναι το «ύψιστον αγαθόν», αυτός πρέπει να είναι και το «μέτρον πάντων», τονίζει ο Πλάτων σ’ ένα άλλο σπουδαίο διάλογό του, στους Νόμους.16

Απέναντι στην αριστοκρατική Πολιτεία του ο Πλάτων, αντιπαρα­τάσσει όλες τις υπόλοιπες μορφές διοικήσεως τις οποίες χαρακτηρίζει άδι­κες και εκφυλισμένες, διότι τις θέσεις των κυβερνώντων καταλαμβάνουν οι αμόρφωτοι εις τους οποίους επικρατεί το θυμοειδές και το επιθυμητικόν και όχι το λογικόν.

     «Τῆς πολιτείας ἐστὶν εἴδη πέντε· τὸ μὲν γὰρ αὐτῆς ἐστι δημοκρατικόν, ἄλλο δὲ ἀριστοκρατικόν, τρίτον δὲ ὀλιγαρχικόν, τέταρτον βασιλικόν, πέμπτον τυραννικόν. Δημοκρατικὸν μὲν οὖν ἐστιν, ἐν αἷς πόλεσι κρατεῖ τὸ πλῆθος καὶ τὰς ἀρχὰς καὶ τοὺς νόμους δι' ἑαυτοῦ αἱρεῖται. Ἀριστοκρατία δέ ἐστιν, ἐν ᾗ μήθ' οἱ πλούσιοι μήθ' οἱ πένητες μήθ' οἱ ἔνδοξοι ἄρχουσιν, ἀλλ' οἱ ἄριστοι τῆς πόλεως προστατοῦσιν. Ὀλιγαρχία δέ ἐστιν, ὅταν ἀπὸ τιμημάτων αἱ ἀρχαὶ αἱρῶνται· ἐλάττους γάρ εἰσιν οἱ πλούσιοι τῶν πενήτων. Τῆς δὲ βασιλείας ἡ μὲν κατὰ νόμον, ἡ δὲ κατὰ γένος ἐστίν. Τυραννὶς δέ ἐστιν, ἐν ᾗ παρακρουσθέντες ἢ βιασθέντες ὑπό τινος ἄρχονται...».17

Συνεπώς ο Πλάτων εις τα κείμενά του με τις σαφέστατες θέσεις του υπέρ της αριστοκρατίας και κατά της αναρχοδημοκρατίας, πιστοποιεί πέραν πάσης αμφιβολίας την ΑΝΤΙΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗΝ ιδεολογίαν του.

«Τίποτα δεν φαινόταν στον Πλάτωνα πιο ανάποδο από την αρχήν μιας χωρίς διάκρισιν ισότητος στα πολιτικά δικαιώματα» (Εδουάρδος Τσέλλερ, 1814-1908).

«Ο Πλάτων σ’ όλη την ζωή του στάθηκε αντίπαλος της Αθηναϊκής Δημοκρατίας».18

Συνεχίζεται

---

1 Αριστοτέλης, Πολιτικά, Δ, 1289-90.

2 Πολιτικά, Η,1328^Α.

3 Εγκυκλ. ΗΛΙΟΣ, τόμ.17ος, σελ. 138.

4 Παγκόσμια Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, Τόμος 1ος, σελ. 297.

5 Πέρσες, Εισαγωγή, εκδ. Κάκτος, σ. 15.

6 Πέρσες, Εισαγωγή, εκδ. Κάκτος, σ. 15.

7 Η τυραννία στην αρχαία Ελλάδα, Α.Andrewes, εισαγωγή, εκδ. Καρδαμίτσα, 1982, σ. 31.

8 Εκκλησιαστική Ιστορία, λήμμα Πλάτων, σ.428.

9 Πλάτων, Πολιτεία, Εγκ. Λεξ. ΗΛΙΟΣ, σ. 374.

10 Η αγωγή του πολίτου υπό το φως των αρχαίων, Κωνστ. Βουρβέρη, 1970, σ. 5-6.

11 Εισαγωγή εις την πολιτικήν ιστορίαν του Ελληνικού Έθνους, Ευάγγελος Φωτιάδης, 1962, σ. 131.

12 Όπως ανωτέρω, σ.35.

13 Εγκ. Ελευθερουδάκη, λ. Πλάτων.

14 Πολιτική φιλοσοφία του Πλάτωνος, Κ. Δεσποτόπουλος, εκδ. Παπαζήσης, σελ. 17.

15 Οι κοινωνικοί αγώ­νες στην αρχαιότητα, Μαξ Μπέερ,Πανεκδοτική, σ. 46.

16 Μηνύματα από την αρχαίαν μας κληρονομιάν, τόμος Γ΄, Πλάτων, Πλούταρχος, 1996,σελ. 11-12.

17 Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων, σελ. 287.

18 Σύντομη Ιστορία της Φιλοσοφίας, εκδ. Επίκουρος, σελ.81.