Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

ΜΕΡΟΣ 3ο

1. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ (Συνέχεια 2ου μέρους)

Αριστοτέλης

Ο Αριστοτέλης, η συγκλονιστικώτερη ίσως φυσιογνωμία της αρχαιότητος, υπήρξεν ο πρώτος Έλλην φιλόσοφος ο οποίος διέκρινε τα πολι­τεύματα με γνώμονα τον Εθνοκρατικόν ιδεαλισμό των φορέων της εξου­σίας, το κοινόν συμφέρον.

    «…ὅσαι μὲν πολιτεῖαι τὸ κοινῇ συμφέρον σκοποῦσιν, αὗται μὲν ὀρθαὶ τυγχάνουσιν οὖσαι κατὰ τὸ ἁπλῶς δίκαιον, ὅσαι δὲ τὸ σφέτερον μόνον τῶν ἀρχόντων, ἡμαρτημέναι πᾶσαι καὶ παρεκβάσεις τῶν ὀρθῶν πολιτειῶν» (Πολιτικά, Γ,1279).

Κατά τον μεγάλο Έλληνα φιλόσοφο υπάρχουν οι εξής μορφές ορ­θών πολιτευμάτων:

-Μοναρχία, όπου ο άρχων είναι ένας(Βασιλεύς).

-Αριστοκρατία, όπου την εξουσίαν ασκούν οι ολίγοι αλλά άριστοι.

-Πολιτεία, όπου διοικούν οι πολλοί αλλά κατά την αρετήν ίσοι και όμοιοι.

Αντίστοιχες παρεκβάσεις τούτων (Παρεμβατικές ή μη ορθές πολιτεί­ες) είναι:

-Τυραννίς (παρέκβασις της Μοναρχίας). Όταν ο Μονάρχης αδιαφο­ρεί για το σύνολον και ενδιαφέρεται μόνον για τον εαυτόν του, την οικογένειάν του και την αυλήν του.

-Ολιγαρχία (παρέκβασις της αριστοκρατίας). Όταν οι άρχοντες είναι η τάξις των πλουσίων, χρηματιζόμενοι εις βάρος των άλλων λαϊκών τάξεων.

-Δημοκρατία (παρέκβασις της πολιτείας). Όταν κυβερνούν οι πολ­λοί, τους οποίους συνήθως αποτελούν τα πενέστερα κοινωνικά στρώμα­τα, και μετατρέπονται εις όχλον καταπιέζοντες τις άλλες τάξεις με αποτέλε­σμα την διατάραξη της ομαλής ζωής, την οχλοκρατίαν.

Δια τον Αριστοτέλην η Πολιτεία είναι Ορθή/Αληθής Δημοκρατία, όταν δεν ελέγχεται ούτε από από τους μεγιστάνες του πλούτου ούτε από τις πενόμενες μάζες (λίαν ανδραποδώδες πλήθος), αλλά από την Μέση Τάξιν. Η μέση τάξις αντισταθμίζει τις δύο προαναφερθείσες, καθ’ όσον κατά κανόνα δεν εί­ναι ανδραποδώδης και διαθέτει ποιότητα, αρετή, σωφροσύνη και λόγον α­λήθειας.

Με την παραπάνω διάκριση των πολιτευμάτων σε ορθά και παρεκβάσεις (παράνομες εκτροπές, όπως τις αποκαλεί) συμφωνεί και ο Δίων ο Συρακούσιος.1

Εις τα Ηθικά Ευδήμεια αναφέρει:

.«Δεν πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψιν η γνώμη των πολλών διότι, αυ­τοί με ίσην ελαφρότητα ομιλούν περί πάντων και εξοχήν περί της ευ­δαιμονίας, αλλά μόνον η γνώμη των σοφών, διότι θα ήτο άτοπον να κάνη κανείς θεωρητικάς συζητήσεις με εκείνους που δεν χρειάζονται τοιαύτας, αλλά κατανοούν μόνον το πάθος που τους συνεπαίρνει» (Α,1214- Β, 1215a).

.«Η φύσις είναι το σίγουρο και το μόνιμο και όχι τα εξωτερικά πράγματα» (Η,1237Β) .

.«Όλα τα πολιτεύματα είναι κατά βάθος μορφαί δικαίου, επομένως υπάρχουν τόσα διαφορετικά δίκαια όσαι και διαφορετικαί μορφαί πολιτευ­μάτων»(Η, 1241 β).

.Η πολιτική κοινότης δεν είναι θεσμός ενοποιήσεως των ατόμων κατόπιν συμβάσεως, αλλά δημιούργημα της φύσεως (1242,α22).Το άτομον, εις την πολιτείαν, δεν υπάρχει ως μεμονωμένον ον αλλά ως φυσικόν μέλος μιας πολιτικής κοινότητος.

.«Οι άνθρωποι συνηνώθησαν διότι δεν ημπορούσαν να είναι αυτάρκεις παραμένοντες απομωνομένοι. Ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος για τον σύνδεσμον με εκείνους με τους οποίους εκ φύσεως έχει συγγένεια» (Η, 1242α-4245α).

.«Το δίκαιον αναφέρεται εις ορισμένα άτομα τα οποία είναι συνδεδεμένα πρώτα δια της φυλής και του είδους και μετά δια της κοινοβιώσεως» (Η, 1242Α).

.«Επειδή ο άνθρωπος εκ φύσεως έχει συσταθεί εξ άρχοντος και αρχομένου μέρους έκαστος οφείλει να ζει σύμφωνα με την αρχήν που ιδιάζει εις αυτό»(1248Β).

.«Υπάρχει πραγματική ομόνοια όταν υπάρχει το ίδιο αίσθημα ανα­φορικά με το άρχειν και άρχεσθαι. Όχι μόνον δια να είναι η εξουσία και η υπακοή εναλλακτικαί, αλλά κάποτε και δια να μην αλλάζουν χέρια»(Η,1241Α).

*

Εις τα Πολιτικά του, προσδιορίζει τις βάσεις επί των οποίων πρέπει να στηριχθεί η πολιτική κοινωνία των ανθρώπων, ώστε να χαρακτηρισθεί η Πολιτεία ως ορθή και βιώσιμη. Οι σπουδαιότερες από αυτές είναι:

-Η ικανότης του ανθρώπου να εννοεί τις ιδέες του αγαθού, του δι­καίου και του ωφελίμου και να τις εκφράζει δια του λόγου(1253α9).

-Ο Καθορισμός ηθικού σκοπού υπάρξεως.

«Η πολιτική κοινωνία υπάρχει προς τον σκοπόν της εκτελέσεως υπό των πολιτών εναρέτων πρά­ξεων και όχι προς εξασφάλισιν της συμβιώσεως αυτών»(Γ, 1281).

Είναι αδύ­νατον να υπάρξει πολιτεία όχι απλώς χωρίς νόμους, αλλά χωρίς νόμους δικαίους(1253,α31).

-Το συμφέρον της πολιτείας προηγείται του συμφέροντος των πολιτών (1253).

«Ο πραγματικός σοφός είναι κατά την κρίσιν του Αριστοτέλους, ο αφοσιωμένος ψυχή τε και σώματι εις την εξυπηρέτησιν των συμφερόντων της πολιτείας, αλλά συγχρόνως και ικανός να απολαμβάνει τα αγαθά της ζωής λογικώς και περισκεμμένως».2

-Ο οίκος (οικογένεια-οικοδεσπότης, σύζυγος, τέκνα, δούλοι) αποτελεί τον πρωταρχικόν πυρήνα της πολιτικής κοινότητος(1280, β40).

-Παιδεία των πολιτών συμφώνως προς την αρετήν και το συλλογι­κόν πνεύμα (Θ/ 1337Α).

-Εφαρμογή της κατ’ αρετήν επιλεκτικής διαδικασίας δια την εκλογήν των αρχόντων.

          «Δεῖ τὸ βέλτιον κατ' ἀρετὴν ἄρχειν καὶ δεσπόζειν».

«Βασιλευόμενος λαός είναι εκείνος ο οποίος εκ φύσεως επλάσθη να ανέχεται την πολιτικήν εξουσίαν μιας οικογένειας, η οποία κατά την αρε­τήν υπερέχει. Αριστοκρατικός δε ο λαός ο εκ φύσεως πλασθείς να ανέχεται την άσκησιν εξουσίας επί των ελευθέρων πολιτών εκ μέρους εκείνων οι ο­ποίοι έχουν τας δια την πολιτικήν εξουσίαν καταλλήλους αρετάς.

Δημοκρατικός τέλος είναι ο λαός εντός του οποίου κατά φύσιν υπάρ­χουν πολεμισταί δυνάμενοι εξ ίσου να είναι άρχοντες και αρχόμενοι εναλ­λάξ σύμφωνα προς τον νόμον, ο οποίος διανέμει αναλόγως προς την αξίαν εκάστου εις τους πτωχούς τα (προβλεπόμενα) πολιτικά αξιώματα.

Όταν λοιπόν μία ολόκληρος οικογένεια ή και εν μόνον άτομον συμβή να είναι τόσον ανώτερον κατ’ αρετήν, ώστε να υπερέχη κατ’ αυτήν από την αρετήν όλων των άλλων ομού, τότε είναι δίκαιον αυτή η οικογέ­νεια να ανυψωθή εις την βασιλείαν, εις την κυριαρχίαν επί πάντων, και να αναδειχθεί Βασιλεύς αυτό το άτομον» (Τ/1288α, 9-25).

«Εάν οι έχοντες την αρετήν είναι κατ’ αριθμόν πάρα πολύ ολίγοι πως θα διανείμωμεν τα αξιώματα; Ή τον μικρόν αυτόν αριθμόν πρέπει να εξετάσωμεν εν συγκρίσει προς το έργον, το οποίον θα αναλάβουν; Ή οι ολίγοι είναι τόσοι, ώστε και μόνοι των να απαρτίσουν μίαν πόλιν;…και εάν εις η περισσότεροι του ενός αλλά ολιγώτεροι των πολλών, είναι ανώτεροι των άλλων, τότε αυτοί πρέπει μάλλον να έχουν την κυριαρχίαν, παρά το πλή­θος» (Γ,1283, 5-30).

-Μονιμότης του ουσιαστικού περιεχομένου των νόμων οι οποίοι πρέπει να είναι εγγυηταί των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των πολιτών(Γ,1282,β).

-Διάκρισις των πολιτών εις εξόχους και εις τους άλλους που ούτε την ικανότητα έχουν αλλά ούτε και δικαίωμα συμμετοχής εις τα κοινά (Γ,1278).

-Απόρριψις της τυραννίας (ΣΣ:Της δικτατορικής διοικήσεως/εξουσίας και όχι της τυραννίδος, ως μορφής πολιτεύματος όπως ήταν πριν μετατραπεί σε απολυταρχικόν καθεστώς), οποθενδήποτε προερχομένης (βασιλεία- ολιγαρχία-δημοκρατία).

-Αποκλεισμός από την ενεργόν πολιτικήν ζωήν των γεωργών και των τεχνιτών (ούτοι εκρίνοντο κατάλληλοι ως δούλοι ή περίοικοι). Θερμός υποστηρικτής της δουλείας εφρόνει ότι:

«Ο δούλος είναι ένα έμψυχον εργαλείον, το δε εργαλείον είναι ένας άψυχος δούλος» (Ηθικά Νικομάχεια,8, 14,1161β,3---Πολ.1253,β31).

Να πως εδικαιολόγει την δουλείαν ο Αριστοτέλης:

«Σε όλη την φύσιν υπάρχει ένα ανώτερο τμήμα και ένα κατώτερο. Εις τον άνθρωπον διακρίνομεν το σώμα και την ψυχήν, εις δε την ψυχήν ευρίσκομεν ένα λογικόν τμήμα και ένα άλογον. Παντού όπου η φύσις παρά­γει τοιαύτας διαφοράς το συμφέρον και των δύο διαφόρων μερών είναι να άρχει μεν το ποιοτικώς ανώτερον τμήμα, να υπακούει δε το ποιοτικώς κατώτερον. Κατά τον αυτόν τρόπον η φύσις παράγει δύο μεγάλας κατηγορίας ανθρώπων. Τα άτομα της πρώτης κατηγορίας είναι ικανά δια την επιτέλεσιν πολιτικής ενεργείας, ακατάλληλα όμως δια την εκτέλεσιν βαναύσου ενεργείας. Τα της δευτέρας κατηγορίας κέκτηνται ιδιότητας αντιθέτους.

Κατ’ ακολουθίαν ο διαχωρισμός των ανθρώπων εις πολιτικώς ε­λευθέρους και δούλους προέρχεται εκ της φυσικής των κατασκευής και δια τούτο είναι θεσμός της φύσεως ο οποίος αποβλέπει να εξυπηρετήσει τόσον το συμφέρον του δεσπότου, όσον και το συμφέρον του δούλου» (Πολιτικά, 1254α).

«Δια τον Αριστοτέλην και γενικά άλλωστε δια τους Έλληνας, η χει­ρωνακτική εργασία είναι υποτιμητικόν έργον διότι όποιος επιδίδεται εις αυ­τήν είναι εξ ολοκλήρου απορροφημένος από την απασχόλησίν του και το κέρδος του».3

Αυτή ήταν η ιδεώδης πολιτεία του Αριστοτέλους:

.Πολιτική κοινότης έχουσα οντολογική προτεραιότητα έναντι του ατόμου (Πολιτικά, 1253,α18). Εις αυτήν την πολιτείαν ο άνθρωπος είναι πρωτίστως ζώον πολιτικόν και δευτερευόντως κοινωνικόν-οικονομικόν.

.«Μία αριστοκρατία που στην βασική της έννοια στέκεται κοντά στην Πλατωνική, όσο και αν ίδιος νομίζει πως ξεφεύγει από εκείνη».4

.Αυτάρκης Ταξική πολιτεία υπηρετουμένη από έξη(6) τάξεις στις οποίες αντιστοιχούν ανάλογες λειτουργίες:

«….1/ Η των μέσων διατροφής, 2/ Η επί της κατασκευής των εργαλεί­ων και λοιπών παραγωγικών μέσων, 3/ Η στρατιωτική,4/Η του χρηματικού δι’ ειρήνην και πόλεμον, 5/ Η του ιερατείου και η όλος σημαντική και 6/ Η δικαστική εξουσία.

Η διάκρισις των τάξεων δεν είναι σχηματική και απόλυτος υπό την έννοιαν ότι παν άτομον ασκεί αποκλειστικώς εν εκ των ως άνω διαγραφέντων καθηκόντων. Πολίται είναι οι φύλακες και οι πολιτικοί ηγήτορες. Αυτοί συγκροτούν την ηγεσία και ενσαρκώνουν την Πολιτείαν. Οι πολίται δεν επιτρέπεται να είναι έμποροι, χειροτέχναι και γεωργοί παρά μόνον ιερείς, στρατιωτικοί, δικασταί και πολιτικοί. Οι νέοι ως οι πλέον εύρωστοι δέον να υπηρετούν υπό τα όπλα, οι δε γέροντες (ως σωφρονέστεροι) δέον να δικάζουν και να κυβερνούν».5

.Δημιούργημα της φύσεως και όχι προϊόν συντεχνιακής συμβάσεως των ατόμων.

.Πολιτεία της οποίας το κύριο χρέος ήτο το ζην κατ’ αρετήν.

«Κύριον χρέος της Πολιτείας κατά τον Αριστοτέλην καθίσταται το ζην κατ’ αρετήν. Δια της αρετής προωθείται τις προς την ευδαιμονίαν, δι’ ό και η ευδαιμονία καθίσταται συνώνυμος προς την αρετήν. Εντός της Πολι­τείας η αρετή του ανθρώπου δύναται να ολοκληρωθεί, καθ’ όσον η έννομος τάξις και ιδία η παιδεία εθίζουν το άτομον εις τον ενάρετον βίον, το διευκο­λύνουν να τελέσει την ζωήν του εν πληρότητι».6

.Κοινωνία ανθρώπων στηριζομένη στην δίκη (το δίκαιον) [Πολιτικά, Ι, 1-12] και λειτουργούσα δια των ψυχικών αρετών των πολιτών και όχι δια των υλικών αγαθών και σωματικών απολαύσεων.

.Ανεξάρτητη κοινότης, εκ φύσεως ελευθέρων πολιτών, εξασφαλίζουσα εαυτήν εκ των εχθρών.

Δια να καθορισθεί όμως εκείνο το οποίον λέγομεν ότι είναι εκ φύ­σεως πρέπει «να αναζητήσωμεν τούτο εις εκείνους οι οποίοι είναι υγιείς κατά φύσιν, και όχι εις τους φυσικώς διεστραμμένους. Δια τον λόγον τούτον πρέπει να εξετάσωμεν τον άνθρωπον εκείνον ο οποίος και κατά την σωμα­τικήν και κατά την ψυχικήν υγείαν του έχει άριστα, διότι εις αυτόν μόνο κα­θίσταται τούτο φανερόν»(Πολιτικά, Α, α5).

Συμπερασματικώς, «η Πολιτεία κατά τον Αριστοτέλην είναι μια τέ­τοια συνένωσις ολιγαρχικών και δημοκρατικών θεσμών που το κέντρο βά­ρους της πολιτικής ζωής θα στήριζε η εύπορη μεσαία τάξις. Γιατί έτσι θα διησφαλίζετο η σταθερότητα και θα κρατιόταν η σωστή μεσότητα που έχει μέσα της την καλύτερη εγγύηση για την διάρκεια ενός πολιτεύματος και α- νταποκρίνεται καλύτερα στις ηθικές αρχές του φιλοσόφου».7

Η πολιτική φιλοσοφία του Αριστοτέλους αποτελεί άλλη μία απόδει­ξη του εύκαμπτου και φωτεινού περιεχομένου του αρχαίου Ελληνικού νού, καθώς και της αντιδογματικής επαναστατικής πολιτικής σκέψεως του Έλληνος.

Τέλος, ο Αριστοτέλης πέραν από την κολοσσιαίαν προσφοράν του εις την πολιτικήν επιστήμην, υπήρξεν ένας από τους αρχαιοτέρους εμπνευστές της πολιτικής ενοποιήσεως των Ελλήνων υπό ενιαίον πολιτικόν σύ­στημα.

«Οι Έλληνες παραμένουν ελεύθεροι και διευθετούν τα πολιτικά κα­τά τον καλύτερο τρόπο και είναι ικανοί να άρχουν των άλλων λαών, εάν έ­χουν ενιαίον πολιτικόν σύστημα» (Η,1327β).

Συμπερασματικώς, βλέπουμε ότι, μετά τον Ηράκλειτον, τον Πλάτωνα και τους άλλους Έλληνας φιλοσόφους, ο πατήρ όλων των επιστημών ο Αριστοτέλης, εις τα μνημειώδη έργα του θέτει την αντιδημοκρατικήν σφραγίδα του, χωρίς πολιτικόν δογμα­τισμόν, στοιχείον το οποίον δυστυχώς ευρίσκομεν σήμερον εις την «μοναδικότητα» και «αποκλειστικότητα» της σύγχρονης Ιουδαιοταλμουδικής ψευτο-δημοκρατίας.

Μία αντιδημοκρατική σφραγίδα διαχρονικής ισχύος και αποκλει­στικής Ελληνικής γνησιότητος και κυριότητος, η οποία επιβεβαιώνει το πρωτογενές και την παγκόσμια μοναδικότητα της αδογμάτιστης αναζητήσεως του καλυτέρου τρόπου διακυβερνήσεως των λαών.

«Γεγονός οπωσδήποτε είναι ότι μετά τον Σωκράτην, ουδείς άλλος ε­κτός από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, επεδίωξε διαφοροτρόπως να ανεύρει τον καλύτερον τρόπον διακυβερνήσεως των λαών και ουδείς άλλος ηρεύνησε, εμελέτησε ή ενεβάθυνε εις την ψυχολογίαν, την φύσιν και την θέσιν του ανθρώπου και καθώρισε κατά τρόπον σαφή και λεπτομερή, όπως αυτοί, τους λόγους ένεκα των οποίων η φυσική ανισότης, αποτέλεσμα της οποίας είναι η κοινωνική ανισότης, είναι το κυριώτερον γνώρισμα των αν­θρώπων και των κοινωνιών και η διοίκησης των πολιτειών το δυσχερέστερον έργον εκείνων που αναλαμβάνουν να διοικήσουν ανθρώπους».8

Ύστερα από τις τόσον κρυστάλλινες φιλοσοφικές σκέψεις περί πο­λιτικής των αρχαίων Ελλήνων, είναι απορίας άξιον πως αποτολμάται ο συ­σχετισμός και σύγκρισις της σύγχρονης παραφιλοσοφικής Δημοκρατίας με την πολιτικήν ερμηνεία της αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας!

Φρονούμεν ότι τα παρατεθέντα αποδεικτικά στοιχεία δια την πολιτικήν φιλοσοφία των αρχαίων Ελλήνων, ομιλούν αφ’ εαυτών, και είναι αρκετά δια να πείσουν, κατ’ αρχήν, κάθε καλόπιστο πολέμιον ή αρνητήν του  φιλελευθέρου πλην «αντιδημοκρατικού» αρχαίου Ελληνικού πνεύματος.

Όμως δια να μη μείνει ίχνος αμφιβολίας εις τους μη βεβλαμμένους και μη αργυρώνητους ιστορικούς και πολιτικούς ερευνητές, θα ρίψωμε ένα βαθύτερο βλέμμα στις σελίδες του πολιτικού βίου της αρχαίας Ελλά­δος, ώστε να σχηματίσωμε πλήρην εικόνα τόσο δια την αρχαία Δημοκρατία αυτήν καθ’ εαυτή, όσο και δια την σχέση της Δημοκρατίας (Δ.) με την πολιτικήν ιδεολογία του αρχαίου Έλληνος και τις περιόδους ακμής της αρχαίας Ελλάδος.

2. Ο ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Η πολιτική οργάνωση των κοινωνιών σ’ όλο τον κόσμο, πέρασε από διάφορα στάδια. Η πρώτη βασική προσπάθεια οργανώσεως στον αρχαίο Πελασγικό (προελληνικό) κόσμο ανιχνεύεται ήδη στο τέλος της τρίτης με αρχές δευτέρας π.Χ. χιλιετίας και εντοπίζεται εμφανέστερον περί τον 17ον π.Χ. αιώνα.

Πρόκειται για το φυλετικό κράτος το οποίο στηρίζεται στα γένη, στις φατρίες και στις φυλές. Αρχηγός του φυλετικού κράτους ήταν ο βασιλεύς ή άναξ (ba-si-re-u ή wa-na-ka, μυνηναϊκά) Αρχικά εκλεγόταν από το πολεμικό συμβούλιο (ήρωες, πολεμιστές) ενώ αργότερα το αξίωμά του έγινε κληρονομικό.

Η δεύτερη κοινωνική τάξη ήσαν οι ευγενείς (π.χ. Οδυσσέας και μνηστήρες) και ακολουθούσε η «βουλή των γερόντων» (Γερουσία) που αποτελούσε το συμβουλευτικό σώμα του βασιλέως.

Η μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα ήταν ο λαός που στα ομηρικά έπη φέρει διάφορα ονόματα: «λαός», «δήμος», «πολλοί».

Τέλος υπήρχαν οι ελεύθεροι ή θήτες (ακτήμονες γεωργοί, εργαζόμενοι με αμοιβή, στα κτήματα άλλων, ως ελεύθεροι πολίτες), οι δουλοπάροικοι (αγρότες ανήκοντες μετά των οικογενειών τους στην γη που καλλιεργούσαν και μετά της οποίας απαλλοτριώνονταν μετά του κυρίου τους) και οι δούλοι προερχόμενοι από αιχμαλώτους πολέμων ή μετοίκους χωρίς τίτλους ευγενείας.

Κατά τον 8ον π.Χ. αι. η δομή του φυλετικού κράτους χαλαρώνει και αντικαθίσταται σταδιακώς και διαφοροτρόπως, αναλόγως με την περιοχήν, με ένα νέο τύπο πολιτικής οργανώσεως την πόλη-κράτος.

Στην αρχαία Ελλάδα δεν κατέστη δυνατή η συγκρότηση ενός ενιαίου Ελληνικού κράτους διότι:

-Το πνεύμα της αρχαίας πολιτείας ήταν η αυτόνομη και αυτάρκης πόλη, η «ευσύνοπτος» πόλη.

-Ο τοπικιστικός χαρακτήρ κάθε Ελληνικής πόλεως και οι φιλοδοξίες/ματαιοδοξίες κάθε τοπικού άρχοντος δημιουργούσε πάντοτε σοβαρά προβλήματα στην επιλογή ενός αρχηγού αποδεκτού από όλους τους Έλληνες.

-Η διασπορά των Πελασγικών προ/πρωτο-ελληνικών φύλλων (αραιά κατοίκηση, χιλιάδες διεσπαρμένα νησιά, μεγάλες αποστάσεις, ανύπαρκτα ή πρωτόγονα μέσα επικοινωνιών, κλπ.) αποτελούσε ανυπέρβλητο εμπόδιο σχηματισμού ενιαίας Πολιτείας.

-Το ανήσυχο πνεύμα και ο διαρκώς αναζητών νους των αρχαίων Ελλήνων, τους απεμάκρυνε από ένα μονιστικό και δογματικό πλαίσιο οργανώσεως των πόλεων.

Σ’ εκείνα τα μικρά κρατίδια που ήταν διηρημένη η αρχαία Ελλάς ενεφανίσθησαν με την πάροδο των αιώνων όλες ανεξαιρέτως οι μορφές ασκήσεως πολιτικής εξουσίας, όλα τα είδη πολιτευμάτων από την απόλυτη μοναρχία μέχρι την άκρατη Δημοκρατία.

Ομηρική εποχή- Η΄ π. Χ. αιών

Ως αφετηρία της πολιτικής Ιστορίας της Ελλάδος μπορεί να ληφθεί ο 12ος π.Χ. αιών, καίτοι η περίοδος εκείνη χαρακτηρίζεται προϊστορική, όταν δια της γνωστής εκστρατείας κατά της Τροίας αποτολμάται η πρώτη προσπάθεια πολιτικής ενοποιήσεως των Προελλήνων. Αντιθέτως ως τέρμα του αρχαίου πολιτικού βίου πρέπει να θεωρηθεί το 146 π.Χ. έτος κατά το οποίον οι Έλληνες υπετάγησαν στους αδελφούς Ρωμαίους και απώλεσαν τον ελεύθερο πολιτικό βίο μέχρι το 346 μ.Χ. ότε αναγεννήθηκε ο Ελληνισμός, με την απόκρυφη μεταπολίτευση, κατά τον ιστορικό Σπυρίδωνα Ζαμπέλιο, του προχριστιανικού Ελληνικού Αλεξανδρινού κράτους και την ίδρυση της Νέας Ελληνικής/Ρωμαϊκής/Ρωμαίϊκης Αυτοκρατορίας (με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη).  

Από τις αρχές του 12ου π.Χ. αιώνος παρατηρούνται οι πρώτες υποτυπώ­δεις προσπάθειες για πολιτική συνεργασία και κοινωνική αναδιάρθρωση των Ελληνικών πόλεων .

«Προ του Τρωϊκού πολέμου φαίνεται ότι οι Έλληνες δεν είχαν κα­τορθώσει τίποτε εν συνεργασία. Νομίζω μάλιστα ότι ούτε το όνομα αυ­τό, Ελλάς, δεν το είχε έως τότε ολόκληρος η χώρα...».9

Τότε ακριβώς οι αυτάρκεις πόλεις αρχίζουν να εξέρχωνται από την κατάσταση της απομονώσεως, αναζητούσες νέα σχήματα οργανώσεως των κοινοτήτων τους, με κάποια μορφή κρατικής υποστάσεως.

Επικεφαλής αυτών των πρώτων, αρχεγόνων πολιτικών μεταρρυθ­μίσεων, είναι ο Ταγός ή Βασιλεύς. Η εξουσία του βασιλέως επήγαζε από την απόφαση των ηρώων πολεμιστών (πολεμικόν συμβούλιον), αργότερα δε έ­γινε κληρονομική επικυρουμένη πάντοτε από το πολεμικόν συμβούλιο. Συ­νεπώς το πρώτον πολίτευμα της αρχαίας Ελλάδος ήτο η πατριαρχική ή η­ρωϊκή βασιλεία.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα Βασιλείας αποτελούν η Ι­θάκη και αι Αθήναι.

Από πλευράς κοινωνικής οργανώσεως τα Ελληνικά βασιλικά κρατί­δια περιελάμβανον εις το πολεμικόν δυναμικό τους, τους ευγενείς και τον λαόν. Εκτός πολιτικού δυναμικού ήσαν οι ελεύθεροι ή θήτες, οι δουλοπά­ροικοι και οι δούλοι.

Οι θήτες ήσαν ακτήμονες γεωργοί, εργαζόμενοι επ’ αμοιβή, ως ελεύ­θεροι πολίτες εις τα κτήματα άλλων.

Οι δουλοπάροικοι ήσαν αγρότες ανήκοντες μετά των οικογενειών τους εις την γην την οποίαν εκαλλιέργουν και μετά της οποίας απηλλοτριούντο μετά του κυρίου των.

Κατά τον 8ον π.Χ. αιώνα, μετά μια περίοδον ακμής και λάμψεως, το κα­θεστώς της ηρωϊκής βασιλείας αρχίζει να κλονίζεται. Αυτό ωφείλετο βασικώς εις:

.Την ανικανότητα ωρισμένων κληρονομικών αρχόντων.

.Την αυξανομένην επιρροήν του αριστοκρατικού περιβάλλοντος των βασιλέων (τοποθέτησις παρά τον βασιλέα αξιωματούχων αποκλειστι­κώς από τις οικογένειες των αριστοκρατών).

.Τους εσωτερικούς ανταγωνισμούς μεταξύ των γενών.

.Τις πολεμικές αποτυχίες των βασιλέων.

Αποσταθεροποιουμένης λοιπόν της θέσεως του βασιλέως, εμειώνοντο σταδιακώς τα βασιλικά προνόμοια και ήρχισε η μεταβίβασίς τους εις την ανερχομένην τάξη των ευγενών και των πολεμιστών:

«Το πρώτο είδος πολιτεύματος μετά την πτώσιν των βασιλικών κα­θεστώτων υπήρξεν εις τους Έλληνας αυτό το οποίον προήλθεν από την τάξιν των πολεμιστών, και ο μεν αρχικός τύπος αυτού εκ της τάξεως ειδικώς των ιππέων πολεμιστών» (Αριστοτέλης, Πολιτικά, Γ, 1297β).

Εξαίρεση εις αυτούς τους κοινωνικούς ανασχηματισμούς απετέλεσαν ωρισμένες Ελληνικές περιοχές μεταξύ των οποίων η Μακεδονία και η Ήπειρος, όπου το πολίτευμα της βασιλείας όχι μόνον διετηρήθη αλλά παρουσίασεν άνοδον και ισχύν .

Η σταδιακή εξασθένησις της βασιλικής παντοδυναμίας και η αντί­στοιχος εξουσιαστική διεύρυνσις των ευγενών, εδημιούργησε τις βάσεις της αριστοκρατικής οργανώσεως, οι οποίες ήσαν:

.Οι άρχοντες (ένας η περισσότεροι).

.Η Βουλή (συνέλευσις των ευγενών) οι αποφάσεις της οποίας είχαν τελεσίδικον χαρακτήρα.

.Η εκκλησία (συνέλευσις των εχόντων δικαίωμα πολιτών) με αποφά­σεις εισηγητικού χαρακτήρος.

Από τις ολίγες ιστορικές πηγές εκείνης της περιόδου έχομεν την α­ριστοκρατίαν:

-Των Βακχιάδων (αριστοκρατική τάξις της Κορίνθου), «πλούσιοι, πολυάριθμοι και ευγενείς την καταγωγήν» (Στράβων, 379) που κυριάρχησαν εις την Δύση (Συρακούσες-Ιταλία-περιοχές σημερινού Ιονίου).

-Των χιλίων Λοκρών (κάτοικοι των δύο Λοκρίδων της Στερεάς Ελ­λάδος, Εσπέριοι και Οπούντιοι), και

-Των εκατόν επιζεφυρίων Λοκρών (Έλληνες άποικοι εις Τυρρηνίαν, παρά το ακρωτήριον Ζεφύριον της Βρετίας-σημ.Καλαυρίας).

Περί τα μέσα του Η΄ αιώνος, οι αριστοκρατικοί καταλαμβάνουν την εξουσίαν εις τας Αθήνας, την Χαλκίδα και την Ερέτριαν.

Η είσοδος των αριστοκρατικών εις τον πολιτικόν βίον των Ελλή­νων, είχε ως επακόλουθον την διεύρυνση των πολιτικών δικαιωμάτων όλων εκείνων των πολιτών οι οποίοι συνεκέντρωναν ένα ωρισμένον βαθμόν ει­σοδημάτων. Το πολίτευμα μετετράπη εις τιμοκρατικόν και η πολιτεία τιμοκρατική (από τιμημάτων πολιτεία).

Εάν εις ένα τιμοκρατικόν καθεστώς τα πολιτικά δικαιώματα είχαν όλοι οι δυνάμενοι να φέρουν όπλα, τότε το πολίτευμα εκαλείτο οπλιτοκρατία.

Το αρχαίον αριστοκρατικόν πολίτευμα ΟΥΔΕΜΙΑΝ σχέση είχε με την σημερινήν περί αριστοκρατίας θεώρηση η οποία είναι απολύτως ταυτι­σμένη με την διεθνιστική πλουτοκρατία και τον καπιταλισμό.

Η Ελληνική αριστοκρατία :

.Δεν εστηρίζετο εις τον πλούτον αλλά εις την αριστοκρατίαν του πνεύματος και του σώματος. Πένητες και πλούσιοι διετέλεσαν κατά και­ρούς, αρχηγοί των αριστοκρατικών.

Η περίπτωσις του δικαίου Αριστείδη, επικεφαλής της αριστοκρατι­κής μερίδος, δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολιών περί τούτου.

«Ο Αριστείδης, ο αριστοκράτης αυτός αρχηγός του αριστοκρατικού κόμματος, ήτο πάμπτωχος. Η πενία του εκείνη ήτο η ασφαλεστέρα δι’ αυτόν εγγύησις, την οποίαν ανεγνώριζαν εχθροί και φίλοι του».10

.Επέβαλλε εις τους πλουσίους αυστηρές ποινές εάν δεν μετέβαινον εις την εκκλησίαν ή δεν εδέχοντο να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους ως άρχοντες, εφ’ όσον ετύγχανον καθολικής επιδοκιμασίας.

.Δεν ήτο ανεξέλεγκτος εξουσία των πλουσίων. Οι πλούσιοι όχι μό­νον εκάλυπταν τα πολεμικά έξοδα, αλλά συμμετείχαν ως επίλεκτον σώμα ιππέων εις τας μάχας. Επομένως η αρχαία αριστοκρατία ήτο η πολιτεία των ικανών και ανδρείων, των αξίων πολιτών που μεριμνούσαν για το συμφέρον πολιτείας και λαού.

Ο Θεμιστοκλής (αναμφισβήτητος σωτήρ των Αθηνών και της Ελλά­δος) που «κατήγετο εξ αρίστης οικογενείας» (όπως ανωτέρω), ήτο εκ πεποιθήσεως Αντιδημοκράτης. {«Οι Αθηναίοι καίτοι τον ανεγνώριζαν ως σωτήρα των, δεν συνεχώρουν το ασυμβίβαστον του χαρακτήρος του προς τας βασικάς αρχάς του δημοκρατικού πολιτεύματος» (Λεξικόν ΗΛΙΟΣ,τ.9^ος, σ. 530)} .

Αν και ήτο αριστοκράτης, ετάχθη επικεφαλής των πενεστέρων λαϊ­κών τάξεων όχι δια να εκμεταλλευθεί τις περιστάσεις, αλλά «ελαυνόμενος υπό των ευγενεστέρων ιδανικών, και της πλέον ταπεινής φιλοδοξίας».11

.Καθιέρωσε το σύστημα της λαϊκής παιδείας (καλλιέργεια της ψυχής-έμμονος στροφή της βουλήσεως προς το αγαθόν, δηλαδή την αρετήν) με παράλληλη άσκηση του σώματος από την παιδικήν ηλικίαν, προς προετοι­μασία πολεμιστών ικανών να υπερασπίσουν την πατρίδα.

.Είχε ως θεμέλιον την ευγενή άμιλλα μεταξύ των «καλών κ’ αγα­θών», δια την ανάδειξη των αρίστων.

.Ήταν πολιτικόν σύστημα ομοειδών ατόμων υπό την έννοιαν της κοινής καταγωγής.

.Εισήγαγε δια πρώτην φοράν τον θεσμόν των προβούλων ήτοι, την συγκρότηση ειδικών επιτροπών από επαΐοντες πολίτες οι οποίοι είχαν ως αποστολήν την εισήγηση νόμων προς βελτίωση της κοινωνίας.

.Συνέθετε πολιτείαν, εις την οποίαν κυβερνούσαν οι άριστοι «είτε εκ της καταγωγής των από φυλήν κυρίαρχον, είτε από τάξιν ανωτέραν, είτε εκ της μορφώσεώς των, είτε εκ της στρατιωτικής η άλλης αξίας».12

Συνεχίζεται

---

1 Περί Βασιλείας, 115R και 44Μ.

Δίων ο Συρακούσιος (409-354 π.Χ.): Πλατωνικός φιλόσοφος και άρχων των Συρακουσών. Επεχείρησε να εφαρμόσει τις περί Πολιτείας αντιλήψεως του Πλάτωνος στην περιοχή της δικαιοδοσίας του, αλλά εδολοφονήθη υπό του Αθηναίου Καλλίππου.

Κάλλιππος: Αθηναίος Μαθητής του Πλάτωνος. Κατηγορηθείς υπό του Απολλοδώρου κατέφυγε στις Συρακούσες (360-357 π.Χ.), στον τύραννο Δίωνα. Φοβούμενος την απιστίαν τού Δίωνος, συνεννοήθηκε με τους δυσαρεστημένους μισθοφόρους και τον εφόνευσε. Έγινε ο ίδιος τύραννος των Συρακουσίων επί ένα (1) έτος, αλλά εφονεύθη από τους συντρόφους του με το ίδιο εγχειρίδιο με το οποίον εφονεύθη ο Δίων.

2 Ανδρ. Δαλέζιος, Μετάφραση Σχόλια, Ηθικά Νικομάχεια

3 Saint-Hillaire, vol. 3, p. 115, J. Brun. [French Edition)– February 1, 2012] .This is a reproduction of a book published before 1923.

4 Εδ. Τσέλλερ-Γουλ. Νεστλέ, σελ.249.

5 Η πολιτική φιλοσοφία του Αριστοτέλους, Δημ. Τσάκωνας, Πρακτικά Αριστοτελείου Συμποσίου, Αθήναι, 27-30 Μαΐου 1969.

6 Η πολιτική φιλοσοφία του Αριστοτέλους, Δημ. Τσάκωνας, Πρακτικά Αριστοτελείου Συμποσίου, Αθήναι, 27-30 Μαΐου 1969.

7 Εδουάρδος Τσέλλερ-Νεστλέ, σ.250.

8 Νεώτ. εγκυκλ. Λεξ. ΗΛΙΟΣ, τ. Α', ΕΛΛΑΣ, σ.62.

9 Θουκυδίδου, Ιστοριών Α/3.

10 Λεξ. ΗΛΙΟΣ, τ. ΕΛ ΛΑΣ, Οι ηγέται των Αθηνών, σ. 129.

11 Μεγάλη Αμερικανική Εγκυκλοπαίδεια, τ. 11^ος, σ. 116.

12 Εγκ. Ήλιος, τ. 3ος, σ. 526.