ΤΟ ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
«Εκείνο πάντως το οποίο οφείλουν όλαι αι
Ελληνικαί Κυβερνήσεις να γνωρίζουν, είναι ότι το θέμα (της Βορείου Ηπείρου)
υφίσταται. Και εκείνον το οποίον απαγορεύεται εις τον αιώνα, είναι δι’
οιονδήποτε λόγον η απάρνησις του ιερού αιτήματος….. Καθ΄ όσον αφορά την Βόρειο
Ήπειρο... η διεκδίκησις είναι ιερά και απαράγραπτος» [Γεώργιος Παπανδρέου
(Ο «Γέρος της Δημοκρατίας»). Από ομιλία του στην Βουλή των Ελλήνων στις
12/6/1960].
ΜΕΡΟΣ 8ο
ΣΤ. ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ
1. O εξισλαμισμός και αφελληνισμός της Ηπείρου επί τουρκοκρατίας 1
α. Οι Τούρκοι κατέλαβαν
την Ήπειρο το 1449. Κατά την περίοδο
της Τουρκοκρατίας η ενιαία Ήπειρος, παρά τις πιέσεις, τις διώξεις και τους
εξισλαμισμούς, αγωνίσθηκε για την ελευθερία της Πατρίδος, και κατέστη το
πνευματικό και εθνικό κέντρο όλης της Ελλάδος.
Εθνογραφικός Χάρτης της Ηπείρου
Mavi Boncuk | Ethnographische Karte von Epirus, vorzüglich
nach den Angaben von Aravandinos / zusammengestellt von H. Kieper 2
Υπάρχει καλύτερη απόδειξη για την
Ελληνικότητα και ιστορική έκταση της Ενιαίας Ηπείρου, από τον παραπάνω χάρτη
του 19oυ αιώνος μ.Χ.;
Αναζητήσατε τις λ. Αλβανοί, Αλβανία ή
Σκιπερία. Εάν τις εντοπίσετε προσδιορίσατε την ακριβή θέση τους. Υπενθυμίζεται
ότι ο ξένος αυτός χάρτης, συνετάχθη ως «Εθνογραφικός Χάρτης της ΗΠΕΙΡΟΥ» και
όχι της Αλβανίας.
β.
Μια ιστορική πηγή για την Ήπειρο, ήταν μια συλλογή χειρογράφων γνωστή ως «Κουβαράς».3 Περιελάμβανε χρονικά από τον 3ο έως τον 19ο αιώνα. Ανήκε στην Μονή
Φιλανθρωπινών στην νησίδα των Ιωαννίνων, αλλά καταστράφηκε κατά την πυρπόληση
των Ιωαννίνων το 1820, στην σχολή Καπλάνη, όπου φυλασσόταν. Ευτυχώς πολλά μέρη
των χειρογράφων σώθηκαν σε αντίγραφα, ονομαζόμενα «Μικρός Κουβαράς». Από τον
«Μικρό Κουβαρά», σταχυολογούμεν τα εξής:
-Στην πρώτη εποχή της
τουρκοκρατίας οι τιμαριούχοι ήταν χριστιανοί. Είχαν την υποχρέωση όμως, κατά
διαταγή του Σουλτάνου, να συμμετέχουν στις εκστρατείες του, αφού πρώτα
συγκεντρώνονταν στα Ιωάννινα. Αυτοί ήσαν οι λεγόμενοι Σπαχήδες.4
«Όταν ερχόταν βασιλική
διαταγή να ετοιμαστούν για πόλεμο, ο Αλήμπεης των Ιωαννίνων ειδοποιούσε τις
γύρω επαρχίες, δηλ. το Δέλβινο, το Αργυρόκαστρο, Παραμυθιά, Κόνιτσα κλπ. και
μαζευόταν το τάγμα των τιμαριωτών στα Ιωάννινα και από εκεί εκκινούσαν όλοι, με
τις χριστιανικές σημαίες του Αγ. Γεωργίου5 και φτάνοντες στο Όρος της Πίνδου προς το Μέτσοβο, υπέστειλαν τις χριστιανικές
σημαίες και ανεπέτασσαν τις τουρκικές».
-Οι χριστιανοί σπαχήδες
διετήρησαν ως αποκλειστικό προνόμιο το σπαηλίκι, μέχρι το 1635. Τότε, επί σουλτάνου Μουράτ, υποχρεώθηκαν να
αλλάξουν πίστη και να γίνουν Τούρκοι. Έγιναν μάλιστα φανατικοί Τούρκοι (γενίτσαροι) που εξεστράτευαν εναντίον των ομοεθνών τους
χριστιανών.6
-Αυτός ο εξισλαμισμός
διαδόθηκε και σε άλλες τάξεις χριστιανών που δεν ήθελαν να χάσουν την γη τους
και άλλα προνόμια που είχαν. Το φαινόμενο είχε ιδιαίτερη ένταση στην Βόρειο
Ήπειρο και στις περιφέρειες του Αυλώνος, Βερατίου και μέρος της Χειμάρρας. Το
χριστιανικό παρελθόν παρέμεινε σαν μύθος ή ανάμνηση, γι’ αυτό συχνά άκουγε κανείς σαν λαϊκή ιστορία,
ότι όλοι οι Τόσκηδες
ήταν χριστιανοί πριν 2-3 αιώνες.
-Μερικοί ασπάσθηκαν τον
μωαμεθανισμό μόνο εξωτερικά και στο όνομα. Άλλοι συμφώνησαν με τις οικογένειές τους,
ώστε ένα μέρος της οικογένειας να γίνουν μωαμεθανοί και αυτοί να βοηθούν
οικονομικά την υπόλοιπη οικογένεια. Συνήθως ο άνδρας γινόταν μωαμεθανός και η
γυναίκα παρέμενε χριστιανή.
Ο Γάλλος βαρώνος ντε Tοτ,7 απεσταλμένος της
γαλλικής κυβερνήσεως να οργανώσει το τουρκικό πυροβολικό, αναφέρει ότι κάποτε
ενώ ευρίσκετο σε ένα τουρκικό στρατόπεδο, στην διάρκεια ενός πολέμου εναντίον
της Ρωσίας το 1769, άκουσε δύο σπαχήδες να συνομιλούν στα ελληνικά. Όταν τους
ρώτησε του είπαν ότι ήταν Ηπειρώτες και στην πραγματικότητα χριστιανοί, αλλά
παρίσταναν τους Τούρκους, για να διατηρήσουν τα σπαχηλίκια τους.
The French baron de Tott, envoy of the French government to organize the
Turkish artillery, says it once and was located in a Turkish camp in a war
against Russia in 1769, heard two sipahi to converse in Greek. When he asked
them they said they was from Epirus and in fact Christians but depicted the
Turks to maintain their spachilikia.
-Η κακοδιοίκηση και
διαφθορά του κρατικού μηχανισμού επέτρεπε στους μουσουλμάνους ή και
κρυπτοχριστιανούς σπαχήδες, να κακομεταχειρίζονται τον χριστιανικό πληθυσμό για
να εισπράτουν φόρους, πράγμα που δεν μπορούσαν να κάνουν κατά του
μουσουλμανικού πληθυσμού που απαλλασσόταν των φόρων. Αναφέρεται ότι οι σπαχήδες
τριγύριζαν τα χωριά της Ηπείρου με τα άλογά τους φορτωμένα αλυσίδες. Όσους
χριστιανούς δεν είχαν να πληρώσουν τον φόρο, τους έφερναν αλυσοδεμένους στις
ιδιωτικές φυλακές που διατηρούσαν.
Φαίνεται ότι αυτή η
τρομοκρατία έφερε αναστάτωση στην πληθυσμό και έτσι το 1691 επί μεγάλου βεζύρη Χουσεϊν Κιουπρουλού (Έλλην εξωμότης ορθόδοξος χριστιανός και ο ίδιος),
εξεδόθη το πρώτο «Νιζάμι-Τζεδίδ» ήτοι, νέο σύστημα με ηπιώτερες διατάξεις για
τους ραγιάδες. Η κατάσταση καλυτέρευσε το 1774, με την υπογραφή της συνθήκης
του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας, δυνάμει της οποίας η Ρωσία
είχε το δικαίωμα να επεμβαίνει υπέρ των χριστιανών. Τότε εδόθη στους
χριστιανούς κάποια ελευθερία, με την οποία μπόρεσαν να ασχοληθούν με το εμπόριο
και έτσι ανεπτύχθη η ναυτιλία κατά τους επόμενους αιώνες.
It seems that this terrorism has brought upheaval to the population and
so in 1691 for the great Vizier Hussein Kiouproulou (former Greek Οrthodox Christian himself) issued the first "Nizami-Tzedid 'ie the
new system with milder provisions for rayahs. The situation ameliorated in 1774
with the signing of the Treaty of Küçük Kaynarca between Turkey and Russia,
according to which Russia had the right to intervene in favor of the
Christians. Then the Christians had some freedom with which they could deal with
trade and shipping so they developed during the following centuries
Ήδη όμως ο
εξισλαμισμός είχε αποδεκατίσει τον πληθυσμό με ελληνική συνείδηση που κάποτε
ήταν υπέρτερος των Τούρκων και των Αλβανών με αναλογία 10 προς 1. Τον 19oν
αιώνα, Ο Eton εκτιμά ότι οι έλληνες ήταν τα 4/5 του πληθυσμού, οι δε
Pouqueville και Leak ότι ήταν τα 9/10. Προς το τελευταίο ποσοστό, συμφωνεί και
ο Αραβαντινός βασισμένος σε πληροφορίες που αντλεί από τον Κουβαρά. Αναφέρει
μάλιστα
ότι
οι
Τούρκοι
της
Ηπείρου
ονομάζονταν «ρωμιογυρίσματα».
Already, however, the Islamization had decimated the
population with Greek population was once superior Turks and Skiptari/Albanians
at a ratio of 10 to 1. The Eton believes that
Greek was 4/5 of the population, and the Pouqueville and Leak it was the 9 /
10. At last percentage corresponds Aravantinos and based on information taken
from Kouvaras. He says that even the Turks of Epirus called
"romiogyrismata" (it means something like turned Romioi, turned to
Islam, became Turks.)
-Η Οθωμανική περίοδος ήταν εξαιρετικά επώδυνη
για την Ήπειρο, οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις των Ρωμηών εκλάπησαν από τους
μουσουλμάνους και πολλοί Ηπειρώτες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή,
για μια καλύτερη ζωή. Υπήρχαν όμως μεμονωμένες περιοχές στα παράλια που
βρίσκονταν υπό βενετική κυριαρχία μέχρι
τα τέλη του 15ου αι. όπου ολοκληρώθηκε η οθωμανική κατάκτηση στην Ήπειρο
(Πρέβεζα, Πάργα κ.α.).
γ. Στα μαύρα χρόνια της
σκλαβιάς o Βορειοηπειρωτικός Ελληνισμός υποφέρει: Οι Τούρκοι εφαρμόζουν και εδώ
το βίαιο εξισλαμισμό. Οι εξισλαμισθέντες μετατρέπονται σε φανατικούς
μουσουλμάνους και μισέλληνες. Εκατοντάδες Νεομάρτυρες κοσμούν τον
Βορειοηπειρωτικό χώρο, αλλά και το φαινόμενο των κρυπτοχριστιανών της
Σπαθίας είναι ιδιαίτερο συγκινητικό. Ο Ελληνισμός της Β. Ηπείρου
κυριολεκτικά σώζεται με την δράση των Επισκόπων Δρυϊνουπόλεως Ματθαίου και
Αργυροκάστρου Σοφιανού και του Νεκταρίου Τέρπου.
δ. Στο Αργυρόκαστρο, χριστιανοί και
μουσουλμάνοι είχαν κάποτε κοινό τόπο προσευχής, την Μονή Αγ. Νικολάου, οι δε
μουσουλμάνες όταν περνούσαν μπροστά από εκκλησία έκαναν το σημείο του σταυρού.
Ο Pouqueville, που διετέλεσε πρόξενος της Γαλλίας στα Ιωάννινα, αναφέρει ότι σε
ολόκληρη την Ήπειρο γνώρισε μόνον ένα πραγματικό τούρκο και τέσσερεις γυναίκες.
Στο χωριό Δουδάκη τoυ Αυλώνος γίνονταν γάμοι μεταξύ
χριστιανών και μουσουλμάνων. Επίσης στο Κουρβελέσι της Χειμάρρας γίνονται γάμοι
μεταξύ τουρκαλβανών λιάπηδων και χριστιανών. Ο Leak αναφέρει ότι από τους
γάμους αυτούς, τα μεν αγόρια ανατρέφονταν ως μουσουλμάνοι τα δε κορίτσια ως
χριστιανές. Στο Λιόπεσι της Χειμάρρας οι μισές οικογένειες ήταν χριστιανές και
οι μισές μουσουλμανικές, συνεόρταζαν όμως, τις χριστιανικές εορτές και τους
γάμους.
In Argyrokastron, Christians and Muslims once had a common place of
prayer, the Monastery of St. Nicholas, Muslim women when they passed in front
of the church made the sign of the cross. The Pouqueville, who was consul of
France in Ioannina, states that in the whole Epirus he only met one real Turk
and four women.
In the village Doudaki in Avlona were done marriages between Christians
and Muslims. Also in Kourvelesi of Himara have marriages between Turkish
Albanians Liapis and Christians. Leak says that from such marriages the boys
reared as Muslims and the girls as Christian. In Liopesi of Heimarra half of
the families were Christian and half Muslim, they celebrate together in
festivals and weddings.
Οι κυριώτεροι ιστορικοί
της Ηπείρου, ξένοι πρόξενοι στα Ιωάννινα επί μακρόν, όπως ο Eton (1780-1798), ο
Pouqueville (1806-1819) και ο Leak (1805-1822) συμφωνούν ότι, οι μωαμεθανοί τούρκοι και οι αποκαλούμενοι τουρκαλβανοί της Ηπείρου
ήταν αρχικώς Έλληνες που εξωμότησαν. Ο εξισλαμισμός αφορούσε και
τους παπικούς χριστιανούς της περιοχής και αναφέρεται στις εκθέσεις των παπικών
πρέσβεων και ιεραποστόλων, καθώς και περιηγητών όπως οι Chevalier, Montealvano,
Πόκκοπ και Λαμοτρέ.
The principal historians of Epirus, foreign consuls in Ioannina long as
Eton (1780-1798), Pouqueville (1806-1819) and Leak (1805-1822) agree that the
Muslim and Turk-Albanians of Epirus was initially Greeks who turn to Islam.
This Islamization spread to other classes of Christians who did not want
to lose their land and other privileges they had. The phenomenon was
particularly intense in Northern Epirus and regions of Avlona, Beration and
part of Heimarra. The Christian past remained as a myth or memory so often one
hears as a folk tale that all Toscs were Christians before 2-3 centuries.
Some embraced Islam the only external and name. Others agreed with their
families as a part of the family to become Muslims and they financially help
the family. Usually the man became Muslim and the woman remained Christian.
The misrule and corruption of the state apparatus allow Muslims or
crypto sipahi to mistreat the Christian population to levied taxes, which they
could not do against the Muslim population exempting taxes. Sipahi reportedly
roamed the villages of Epirus with their horses loaded chains. Those Christians
were not to pay their toll brought chained in private prisons maintained.
In the 19th century several crypto Crypto restored to their original
faith. In the province of swords between Elbasan, Berat, Mokra Gora and
residents who were renowned for their prowess remained crypto Christians and
the nights with many precautions had done Christian ceremonies in underground
crypts and day circulated as Muslims. This remained until 1904 when Russia took
to protect them so publicly confessed their Christianity without any reaction
from the Turkish government.
Στο σημείο αυτό, κρίνεται σκόπιμο να
ξεκαθαρίσουμε τους ιστορικώς καταγεγραμμένους όρους «Τουρκαλβανοί» και «Γενίτσαροι».
Ως «Τουρκαλβανοί», θεωρούνται: Όσοι
χριστιανοί Σκιπετάροι/Αλβανοί (Ορθόδοξοι ή Παπικοί), ασπάστηκαν για διαφόρους
λόγους τον Ισλαμισμό, συμμετείχαν σε κάθε είδους πολεμικές επιχειρήσεις, στο
πλευρό των Τούρκων, απέκτησαν Τουρκική συνείδηση και ακολούθησαν τα τουρκικά
ήθη και έθιμα.
Ένα από τα
χαρακτηριστικώτερα παραδείγματα
«τουρκοποιήσεως» των εξωμοτών Αλβανών, είναι το εξής: Αμέσως μετά την
ίδρυση του αλβανικού κράτους, μερίδα των Αλβανών μπέηδων και γαιοκτημόνων,
νοσταλγών της Υψηλής Πύλης, εξηγέρθησαν και ζήτησαν την επαναφορά του παλαιού
καθεστώτος και του οθωμανικού δεσποτισμού, οδηγώντας την χώρα σε απροσμέτρητο
όλεθρο, γιατί οι αποσταθεροποιητικές και αποσχιστικές τους ενέργειες έθεταν σε
κίνδυνο το νεοσύστατο κράτος και, από την άλλη, άνοιγαν τις ορέξεις των
γειτόνων για το διαμελισμό του.
Ως Γενίτσαροι θεωρούνται: Όσοι Έλληνες
Ορθόδοξοι Χριστιανοί, έγιναν μουσουλμάνοι, με την θέλησή τους ή βιαίως,
ανεξαρτήτως της βαθύτερης αιτίας ένεκα της οποίας είχαν ασπασθεί το Ισλάμ, και ετούρκεψαν αμετακλήτως.
Τhe term «tourkalvanoi»
means: the onetime Christian Skiptari/Albanians converted to Islam and joined the Turkish Army, acquired
Turkish conscience and followed Turkish habits and customs.
Janissaries, are those Greek former-Orthodox converted to Islam,
irrespective of the deeper reasons led them to the conversion, and became Turks irreversibly.
Είναι εθνικώς απαράδεκτοι
και ιστορικώς αβάσιμοι, οι ισχυρισμοί
κάποιων περί συμμετοχής Αλβανών στην Ελληνική Επανάσταση, συγχέοντες τους Έλληνες Αρβανίτες/Αλβανίτες
με τους Αλβανούς
Σκιπετάρους!. Οι Αρβανίτες, όπως οι Μποτσαραίοι, η
Μπουμπουλίνα και οι Κουντουριώτηδες, και όχι οι Αλβανοί, συμμετείχαν ενεργώς στην
Εθνική επανάσταση του 1821 κατά των Τούρκων και Τουρκαλβανών …Αντιθέτως, οι Τουρκαλβανοί, πολέμησαν
στο πλευρό των Τούρκων και χρησιμοποιήθηκαν από τους Τούρκους, ως σφαγείς των Ελλήνων.
ε. Καταλυτική είναι η
παρουσία και η προσφορά του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Οργώνει την Ήπειρο
και ιδιαίτερα τη Β. Ήπειρο, κηρύττει Χριστόν Εσταυρωμένον και Αναστημένον,
χτίζει εκατοντάδες σχολεία, στηρίζει την ελπίδα του λαού, κρατά άσβεστη την
φλόγα της Λευτεριάς, μιλά για το «ποθούμενο» - την λευτεριά - και της Β.
Ηπείρου. Αυτό δεν του το συγχώρεσαν οι «Τουρκαλβανοί»
(Εξωμότες
Σκιπετάροι και Τούρκοι Ντονμέδες) που τον απαγχόνισαν στο
Κολικόντασι της Β. Ηπείρου (πλησίον του Φίερι) στις 24-8-1779, μετά από απαίτηση των Ιουδαίων και χρηματισμό του Τούρκου
ντονμέ, Κούρτ
Πασά από αυτούς (Ιουδαίους).
Δίπλα σώζεται ο τάφος του Αγίου.
στ. Ανάπαυλα στις διώξεις των χριστιανών ήταν η
εποχή του Αλή
Πασά8 ο οποίος για να ισχυροποιήσει την επικράτειά του,
εφήρμοσε κάποια μορφή ανεξιθρησκείας. Αυτός επέτρεπε στους χριστιανούς του
παλατιού του να τελούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Ο ίδιος έλεγε ότι είναι
«μπεκτασίτης», δηλ. μια ελευθεριάζουσα αίρεση που πίστευε στην μετεμψύχωση.
Κατά τον Λήκ,9 ο Αλή πασάς επέτρεπε στην σύζυγό του
Βασιλική να διατηρεί παρεκκλήσιο και σε χριστιανή
Αρβανίτισα του χαρεμιού του, να διατηρεί παρεκκλήσιο μέσα στον
γυναικωνίτη.
Lull in persecution of Christians was the time of Ali Pasha who to
solidify its territory showed religious tolerance. This allowed the palace are
Christians to their religious duties. Himself choiced to be a Bektashi, ie. A
libertine sect who believed in reincarnation. According to Leake Ali Pasha
allow his wife Vassiliki (a greek woman from a village of the Ioannina region)
to keep Royal Chapel and to a Christian
Arbanian harem maintain chapel inside the gallery.
Στο σχετικό άρθρο του ο
Ληκ, αναφέρει και μια σειρά από προσωπικότητες που είχαν χριστιανική καταγωγή.
Οι πληροφορίες προέρχονται βασικά από κατάλογο αρνησιθρήσκων Σκιπετάρων/Αλβανών
και Ελλήνων, που διέπρεψαν στο οθωμανικό κράτος. Τον κατάλογο αυτό συνέγραψε ο
Γερμανός τουρκολόγος ιστορικός Χάμερ και αναπαράγει ο Αραβαντινός. Ο Χάμερ
μάλιστα αναφέρει ότι οι πλέον επιτυχημένοι σουλτάνοι ήταν αυτοί που είχαν
χριστιανούς υπουργούς. Από τους 40 μεγάλους
βεζύρηδες που έλαβαν αυτό το αξίωμα μετά την άλωση της Κων/πόλεως , μόνον 12 ήταν τουρκικής καταγωγής.
Σημειώνεται ότι, ο
πρώτος μεγάλος Βεζύρης του Σουλεϊμάν του αποκαλουμένου από τους Τούρκους «μεγαλοπρεπούς»,
Pargali Ibrahim Pasha ήταν Έλληνας χριστιανός εξωμότης,
από την Πάργα της Ηπείρου.10
2. Επαναστατικά-Απελευθερωτικά κινήματα
Ηπειρωτών - Εθνική Επανάσταση 1821
α. Το Σούλι, η Πάργα, η
Χειμάρρα, το Αργυρόκαστρο, η Πρεμετή, η Κορυτσά, η Μοσχόπολις, η Βήσσανη, το
Δελβινάκι, τα Τζουμέρκα, το Μαλακάσι, η Πίνδος κ.ά. έδωκαν χιλιάδες αγωνιστών
και εξ αυτών προήρχοντο τα κυριώτερα στρατιωτικά στελέχη πού επολέμησαν με
ανώτερη τακτική κατά την επανάσταση και ενίκησαν. Στα καταπληκτικώτερα
κατορθώματα, τις ενδοξώτερες πολιορκίες και ηρωϊκώτερες μάχες, επρωτοστάτησαν ή
έλαβον μέρος οι Έλληνες
Αρβανίτες, Μποτσαραίοι, Τζαβελαίοι, Χορμοβίτες, Δράκοι, Βέϊκοι, Παλάσκηδες,
Χατζημιχάληδες, Νταλιάνηδες, Λαγουμιτζήδες και πολυάριθμοι άλλοι.
Γενικώτερα, δεν υπάρχει σημείο από τού Αώου μέχρι τής Κρήτης στο οποίο να μη
επολέμησαν ή να μη έπεσαν για την κοινή πατρίδα.
β. Κατά την επανάσταση
τού Ορλώφ (1760) οι Χειμαρριώτες και Μοσχοπολίτες κινήθησαν πρόθυμα για την συμμετοχή τους στον
αγώνα και ή αποτυχία του υπήρξε αφορμή τής πρώτης καταστροφής τής Μοσχοπόλεως
από τους εκμανέντας τουρκαλβανούς. Σπουδαία δε επίσης υπήρξε ή συμβολή τους και
κατά την επανάσταση τού 1821. Μοσχοπολίτες και Κορυτσαίοι και οι προερχόμενοι
από τις ομώνυμες αυτές επαρχίες, είναι άξιοι παντός επαίνου και εθνικής μνήμης,
γιατί ευρισκόμενοι στο μέσον ποικίλων δυσχερειών και μυρίων κινδύνων
διασχίζοντες όρη δύσβατα κλπ. κατώρθωσαν να φθάσουν στα πεδία των μαχών και να
προσφέρουν την συμβολή τους στον αγώνα. Μεγάλη υπήρξε και η οικονομική ενίσχυση
που προσεφέρθη τότε, στους αγωνιζομένους για την ελευθερία Έλληνες.
γ. Κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, σημειώθηκαν 30 επαναστατικά κινήματα
στην Βόρειο Ήπειρο. Βορειοηπειρώτες συμμετείχαν επίσης στην ναυμαχία της
Ναυπάκτου (1571), στο κίνημα του Διονυσίου Φιλοσόφου (1611) και στα Ορλωφικά
(1770). Στις παραμονές της Επαναστάσεως του '21 υπήρχαν καταγεγραμμένα στην
Φιλική Εταιρεία, 30 μέλη από την Βόρειο Ήπειρο. Το Σούλι στην Ν. Ήπειρο έμεινε
άπαρτο για τέσσερις αιώνες, η Χειμάρρα στην Β. Ήπειρο, ανάγκασε τους Τούρκους
να της παραχωρήσουν αυτονομία και ιδιαίτερα προνόμια. Δεκάδες οι επαναστάσεις
κατά των Τούρκων από τους Βορειοηπειρώτες. Αλλά και στην Ελληνική Εθνεγερσία
του 1821, χιλιάδες Βορειοηπειρώτες συμμετείχαν ενεργά. Η Β. Ήπειρος όμως παρέμεινε
σκλάβα για ένα αιώνα ακόμα...
δ. Το 1481 υποκινείται
επαναστατικό κίνημα στην Ήπειρο, στο οποίο πρωταγωνιστούν οι οπλαρχηγοί Κροκόδειλος Κλαδάς, Θεόδωρος Μπούας ή Γρίβας.
Eπαναστατούν 50 κωμοπόλεις και χωριά τής Hπείρου, αλλά λόγω ελλείψεως βοηθείας
και η νέα αυτή επαναστατική ενέργεια δεν είχε συνέχεια. Έκτοτε, μετά την
περίοδο αυτή, γίνονται μεν διάφορες επαναστατικές κινήσεις σε ορισμένες
περιοχές τής Eλλάδος, αλλά με περιορισμένα αποτελέσματα.
ε. Υπήρξαν
όμως και πολλοί άλλοι Ηπειρώτες αρματολοί ή από την Στερεά Ελλάδα, οι οποίοι
έδρασαν στην Ήπειρο. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους: Γκίνη Μπούα, τον αδελφό του Θ.
Μπούα, Χρήστο Μηλιώνη, Γώγο Μπακόλα, Πούλιο Δράκο, Μαλάμο και πολλούς άλλους.
Όταν οι Έλληνες εξεγείρονταν κατά του κατακτητή, Ηπειρώτες πρωτοστατούσαν ή
συμμετείχαν στα κινήματα. Ενδεικτικώς αναφέρουμε:
1/ Την οικογένεια των
Ελλήνων Καστριωτών που συγγένευε με τους Μουζάκηδες, τους Αριανίτες και τους
Σέρβους ηγεμόνες και ΟΥΔΕΜΙΑΝ σχέση
είχεν με Αλβανούς/Σκιπετάρους (Α-Σ). Ο γιος του άρχοντα τής Κρόϊας (Κρούγια),
Γεώργιος Καστριώτης (1403-1468) αναδείχθηκε στον σφοδρότερο πολέμιο των
Τούρκων, νικώντας 4 φορές τον στρατό τού Σουλτάνου, στον οποίον συμμετείχαν και
Τουρκαλβανοί, κρατώντας ελεύθερη την Ήπειρο μέχρι τού θανάτου του (1468).
Πέρασε στην ιστορία με
το όνομα Σκεντέρμπεης
(Αλέξανδρος/Ισκεντέρ μπέης/Σκεντέρμπεης ηγεμών) που του είχαν δώσει
οι Τούρκοι για την ανδρεία του. Την εθνική ταυτότητα και αντιτουρκική δράση του
Καστριώτη, σφετερίσθηκαν οι απόγονοι των αγνώστου ταυτότητος και ιστορίας
(Α-Σ), και σήμερα τον προβάλλουν ως εθνικό τους ήρωα!!!
2/ Τους
αγώνες των Χειμαριωτών κατά του κατακτητή, όπως προείπαμε, και η υποταγή τους
το 1518, αφού τους αναγνωρίστηκαν προνόμια.
3/ Το1571, όταν με την
ευκαιρία της περίφημης Nαυμαχίας της Nαυπάκτου, κατά την οποία ο Δον Zουάν, ο
Aυστριακός κατατρόπωσε τον τουρκικό στόλο, οι Έλληνες βρήκαν την ευκαιρία να
ξεκινήσουν μια νέα επαναστατική περίοδο. Tότε, το 1571, με αφορμή την βαρειά
ήττα του τουρκικού στόλου στην Nαυμαχία τής Nαυπάκτου, ξεσηκώνονται η Pούμελη
και η Hπειρος.
4/ Το 1611
μελετήθηκε από τον Κάρολο Β' (Δούκα του Νέβερς) σχέδιο επαναστάσεως. Στο Κούκι
της σημερινής Βόρειας Αλβανίας, συγκροτήθηκε γενική συνέλευση κληρικών και
λαϊκών αντιπροσώπων από την Ήπειρο, Μακεδονία, Βουλγαρία, Σερβία, Ερζεγοβίνη
και Δαλματία. Όσα αποφασίστηκαν τότε στο Κούκι δεν εφαρμόστηκαν. Μόνο ο επίσκοπος
Τρίκης Διονύσιος ο Φιλόσοφος (Οι
τούρκοι τον αποκαλούσαν χλευαστικώς
Σκυλόσοφο) την
νύχτα της 10ης προς την 11η Σεπτεμβρίου του 1611, με ένα σώμα περίπου χιλίων
χωρικών από την Θεσπρωτία και τις γύρω περιοχές, έκανε έφοδο στα Ιωάννινα,
πραγματοποιώντας εξέγερση εναντίον των Τούρκων. Οι χωρικοί ήταν οπλισμένοι με
ρόπαλα, δρεπάνια, σφεντόνες και ό,τι άλλο όπλο μπορούσε να βρει ο καθένας, αλλά τα στρατεύματά του ηττήθηκαν. Μετά την ατυχή έκβαση της επαναστάσεως,
ο μεν μητροπολίτης γδάρθηκε ζωντανός οι δε συνεργάτες του Ζώτος Τσίριπος,
Λάμπρος Παραμυθιώτης και Γεώργιος Ντελής αποκεφαλίσθηκαν. Κατά την παράδοση τα
ρείθρα παρακειμένης των Ιωαννίνων βρύσης, βάφτηκαν κόκκινα και η βρύση
ονομάσθηκε Κανλή Τσεσμέ (Κρήνη αίματος, σημ. Καλούτσανη).
5/ Τα
Ορλωφικά (1769-1770) όπου πολλοί Ηπειρώτες έδρασαν και, δυστυχώς, χύθηκε πολύ
αίμα (Χρῆστος
Γρίβας, Λαχούρης, Μητρομάρας κ.α.).
6/ Από το 1792 και 1800-1803 έχουμε τους
αθάνατους Σουλιωτικούς Αγώνες κατά του Αλή Πασά.
Γνωστοί είναι οι αγώνες της Χειμάρρας και του Σουλίου κατά των τυράννων.
Μερικοί από τους επιφανέστερους αρχηγούς της εθνικής επαναστάσεως ήσαν Ηπειρώτες
Έλληνες Αρβανίτες, όπως οι Μπότσαρης, Κίτσος, Τζαβέλας, Γρίβας,
Κωλέττης, Ανδρούτσος και άλλοι. Οι δύο από τους ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας
ήσαν Ηπειρώτες.
στ. Ελληνική Εθνική Επανάσταση του 1821
Με το ξέσπασμα της Επαναστάσεως
του 1821, Βορειοηπειρώτες πατριώτες έσπευσαν να συνδράμουν τους
αδελφούς τους. Στον Ιερό Λόχο, που έπεσε ηρωϊκά στο Δραγατσάνι, υπήρχαν και
Βορειοηπειρώτες νέοι. Ο μεγάλος ευεργέτης Ευάγγελος Ζάππας, υπήρξε
πρωτοπαλίκαρο του Μπότσαρη. Από τους πιο γνωστούς Βορειοηπειρώτες αγωνιστές
είναι και ο Σπύρος Μήλιος από την Χειμάρρα, ο οποίος ως αρχηγός ενός σώματος
συντοπιτών του, πολέμησε σε κρίσιμες μάχες στην Στερεά Ελλάδα. Μετά την
απελευθέρωση, διετέλεσε αξιωματούχος σε διάφορες στρατιωτικές και πολιτικές
θέσεις στο ελληνικό κράτος.
Κατά την Ελληνική επανάσταση του 1821, πολλοί
Ηπειρώτες αγωνίστηκαν και πρόσφεραν πολύτιμες υπηρεσίες στον υπέρ της
Ανεξαρτησίας Αγώνα. Οι Έλληνες Ηπειρώτες
κατέβηκαν στην επαναστατημένη Ελλάδα και πολέμησαν εναντίον των Τούρκων και των
Τουρκαλβανών. Διακρίθηκαν ιδιατέρως οι Αρβανίτες Ηπειρώτες. Υπήρξαν φωτεινά
παραδείγματα ηρωισμού και αυτοθυσίας, όπως οι:
Μποτσαραίοι, με κορυφαίο
τον Μάρκο Μπότσαρη
Τζαβελλαίοι και λοιποί Σουλιώτες
Αθανάσιος Σκουρτανιώτης
Καπετάνιος Μελέτης
Βασιλείου
Στρατηγός Σπυρομίλιος
Οδυσσέας Ανδρούτσος
Ανδρέας Μιαούλης
Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα
Γεώργιος Καραϊσκάκης
Αθανάσιος Διάκος
Νικόλαος Κριεζιώτης και
πλήθος άλλοι.
Τρείς Σπετσιώτες
Νεομάρτυρες: Σταμάτιος, Νικόλαος, Ιωάννης.
Επίσης οι Αρβανίτες
συμμετείχαν ενεργώς στον Μακεδονικό Αγώνα (1903-1905), στους Βαλκανικούς
πολέμους και σε όλους τους μεταγενέστερους αγώνες:
Βαγγέλης Κοροπούλης από
τα Κούντουρα (Μάνδρα Αττικής)
Ναύαρχος Παύλος
Κουντουριώτης
Παύλος Μελάς
(εχρησιμοποίησε αρβανίτικο ψευδώνυμο: Μίκης Ζέζας[ (Φίλος) Ζέζας (Μελάς
/Μαύρος)], καθώς και το αρβανίτικο επώνυμο Δέδες.
Βασίλης Λάσκος
(Πλοίαρχος και Κυβερνήτης τού θρυλικού υποβρυχίου «Κατσώνης») καί τόσοι άλλοι.
ζ. Η πρώτη απόπειρα για γενικό ξεσηκωμό και
επανάσταση κατά του τουρκικού ζυγού, έγινε στην Επανάσταση του 1821, όπου
κάτοικοι της Χειμάρρας συμμετείχαν ενεργά και προσπάθησαν να αφυπνίσουν όλους
τους Ηπειρώτες ώστε να συμμετάσχουν στον αγώνα. Καθολικότητα είχε και ο
ξεσηκωμός του 1854, όταν οι Ηπειρώτες προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν τον
ρωσοτουρκικό πόλεμο, ώστε να κερδίσουν την ελευθερία τους, με την προοπτική
μελλοντικής ενώσεως με την μητέρα πατρίδα, την Ελλάδα.
Η Β.Η. συμμετέσχε
ενεργά στην Επανάσταση και την ανασύσταση του Ελληνικού κράτους. Ο πρώτος
Κυβερνήτης της Ελλάδος Ιωάννης Καποδίστριας ήταν Βορειοηπειρώτης. Η
οικογένειά του μετανάστευσε από το Αργυρόκαστρο στην Ιστρία (Χερσόνησος εις τον μυχόν του Αδριατικού πελάγους) και στην
Κέρκυρα.
η. Η πρώτη ελληνική
κυβέρνηση και αργότερα ο Ιωάννης Καποδίστριας, δεν εξαίρεσαν την Βόρειο Ήπειρο
από την Ελλάδα που οραματίζονταν, ωστόσο ο ελληνικός στρατός θα αργούσε ακόμη
να αναλάβει δράση στην περιοχή. Αλλά οι Βορειοηπειρώτες, ακόμη και με τα δικά
τους πενιχρά μέσα, θα εξακολουθήσουν να επαναστατούν για την χειραφέτησή τους,
πληρώνοντας κάθε φορά βαρύ φόρο αίματος (1854, 1878). Δυστυχώς μετά την ίδρυση
του ανεξάρτητου Ελληνικού Βασιλείου, η Ήπειρος παρά τους υπέρ της ανεξαρτησίας
αγώνες και την αναμφισβήτητη Ελληνικότητά της, παρέμεινε εκτός των φυσικών ορίων της Ελλάδος.
θ. Τον 19ο αιώνα,
αρκετοί κρυπτοχριστιανοί επανήλθαν στην αρχική πίστη τους. Στην επαρχία της Σπαθίας, μεταξύ Ελβασάν, Βερατίου,
Γκόρας και Μόκρας οι κάτοικοι που φημίζονταν για την ανδρεία τους, παρέμειναν
κρυπτοχριστιανοί και τις νύχτες με πολλές προφυλάξεις τελούσαν χριστιανικές
τελετές σε υπόγειες κρύπτες ενώ την ημέρα κυκλοφορούσαν ως μουσουλμάνοι. Έτσι
παρέμειναν έως το 1904, όταν η Ρωσία ανέλαβε την προστασία τους, οπότε
ομολόγησαν δημοσίως τον χριστιανισμόν τους, χωρίς καμμία αντίδραση από την
τουρκική κυβέρνηση.
ι. Έως το 1913, ολόκληρη η Ήπειρος αποτελούσε ενιαία γεωγραφική ενότητα.
Το πρόβλημα προέκυψε όταν μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, η
Ελλάδα και η νεοσυσταθείσα Αλβανία (1913), διεκδικούσαν για τους δικούς τους
λόγους ο καθένας, την συγκεκριμένη περιοχή, προβάλλοντας ως κύριο επιχείρημα
την πληθυσμιακή σύσταση της Βορείου Ηπείρου (υπό διαφορετική οπτική γωνία η
κάθε πλευρά). Μερικά από τα επιχειρήματα της Ελλάδας ήταν ότι: Οι Χριστιανοί Ορθόδοξοι της περιοχής ήσαν Έλληνες στης εθνικότητα
και την συνείδηση, αποτελούσαν τους φορείς της Βυζαντινής παραδόσεως, ήσαν η πλειονότητα,
είχαν την ιστορική κυριότητα και επομένως έπρεπε να ενταχθούν στο ελληνικό
κράτος που πρέσβευε, κατά μίαν έννοιαν, την πολιτική του συνέχεια στην νεώτερη
εποχή.
ια. Με την Οθωμανική
αυτοκρατορία στα πρόθυρα της καταρρεύσεως, η ελληνική κυβέρνηση, με υπόμνημα
του υπουργείου Εξωτερικών στις 13 Ιουνίου του 1912, θεωρεί πως στην Ήπειρο και
κατ' επέκταση στην Ελλάδα, ανήκουν ολόκληρες οι περιφέρειες της Πρέβεζας, της
Ηγουμενίτσας, των Ιωαννίνων, το μεγαλύτερο μέρος της περιφέρειας του
Αργυρόκαστρου και η μισή περιφέρεια του Αυλώνος, από την γραμμή του Κουρβελέσι
και την Κλεισούρα στον Αώο. Στις περιοχές που αξίωνε η ελληνική κυβέρνηση
ζούσαν επί το πλείστον, Έλληνες ορθόδοξοι. Συγκεκριμένα, με βάση την τουρκική
απογραφή του 1908, κατοικούσαν εκεί 326.778
χριστιανοί και 174.802
μουσουλμάνοι. Από μια άλλη στατιστική (του Geografico de Agostini της Ρώμης)
προκύπτει ότι το 1907 σε ολόκληρη την Ήπειρο κατοικούσαν 452.000 κάτοικοι από τους οποίους οι 297.000 ήταν χριστιανοί και οι 155.000
μουσουλμάνοι (Τούρκοι, Σκιπετάροι και εξισλαμισθέντες Χριστιανοί).
Αναλογιζόμενοι τις μύριες
δοκιμασίες, τους ανείπωτους διωγμούς, τις αμέτρητες σφαγές, τους βιαίους
εξισλαμισμούς και τα φρικτά βασανιστήρια που υπέστησαν οι Έλληνες ηπειρώτες,
επί τέσσαρες αιώνες από τους Οθωνανούς και τουρκαλβανούς, (εξωμότες Σκιπετάρους)
και Έλληνες γενιτσάρους, η πληθυσμιακή υπεροχή των Ελλήνων στην Ήπειρο έναντι των
Σκιπετάρων/Αλβανών, τις παραμονές της ανακηρύξεως της ανεξάρτητης Αλβανίας, θεωρείται απίστευτον
θαύμα!
Παρόλα αυτά, όταν οι
Τούρκοι αποχωρούσαν από την Ήπειρο το καλοκαίρι του 1912, προς όφελος των Σκιπετάρων
Τουρκαλβανών, αναγνώρισαν ως αλβανικά, τα διαμερίσματα (βιλαέτια) της Σκόδρας,
του Κοσόβου, του Μοναστηρίου αλλά και των Ιωαννίνων!!!!!
Ένας
σπάνιος Χάρτης (1752) του Gilles Robert de Vaugondy (1688–1766),[Επίσης
γνωστός και ως Le Sieur or Monsieur Robert, μετά
του υιού του Didier Robert de Vaugondy (c.1723–1786). Ήσαν οι
διαπρεπέστεροι χαρτογράφοι της Γαλλίας κατά την διάρκεια του 18ου
αιώνος…….]
ιβ. Στον παραπάνω
σπάνιον αυτόν χάρτην, που επιγράφεται,«Χάρτης της παλαιάς Ελλάδος (GRECIA VETUS)»:
-Καταγράφονται
τα αρχαία Ελληνικά φύλα της Ενιαίας Ηπείρου.
-Αναγνωρίζεται
ως αρχαιόθεν Ελληνική περιοχή η Ενιαία Ήπειρος, συμπεριλαμβανομένων της
Επιδάμνου/Δυρραχίου (Epidamnus) και της λίμνης
Λιχνίτιδος (Lichnidis), αμφοτέρων αναφερομένων με τις αρχαίες ελληνικές
ονομασίες.
-Πουθενά
δεν αναφέρονται οι λέξεις Αλβανοί (ως λαός ή εθνικόν φύλον) ή Αλβανία
(ως γεωγραφική περιοχή που να δικαιολογεί την ύπαρξη Αλβανών).
-Αναγράφεται
κάποια πόλη με το όνομα Αλβανόπολις στο βόρειο άκρο του χάρτου [πολύ
βορειότερον της αναγραφομένης με το ελληνικόν όνομα λίμνης Λιχνίτιδος (Lichnidis)
και δυτκώς του ποτ. Δρίνου].
-Η
αναγραφή «Αλβανόπολις»,
προϊόν εξ αντιγραφής και μεταφοράς από προγενέστερο χάρτη του Πτολεμαίου,
χρονολογούμενον μετά τον 15ον αι., στον οποίον
υποτίθεται ότι αναφερόταν πόλη με το όνομα Αλβανόπολις, απορρίπτεται επιστημονικώς διότι:
1/ Στηρίζεται σέ μία μόνο πηγή, την υπό του Πτολεμαίου
μνεία του ονόματος Αλβανόν (όρος) παρά το οποίον υπήρχε, δήθεν, πόλις Αλβανών
/Αλβανόπολις.
2/ Το υπό τού
Πτολεμαίου, υποτίθεται (λέμε υποτίθεται διότι οι χάρτες συντάχθηκαν μετά τον
15ον αιώνα με βάση περιγραφές του Πτολεμαίου), αναφερόμενον Αλβανόν (Όρος), μεταγενέστεροι
χαρτογράφοι και ιστορικοί, εταύτισαν επιπολαίως, εάν όχι σκοπίμως, με το
σημερινόν Ελβασάν. Ούτε ο Στράβων όμως, ούτε ο Πτολεμαίος, ούτε άλλος των
αρχαίων αναφέρει όρος Αλβανόν στην περιοχή Ελβασάν.
3/ Είναι αληθές ότι, ο
Πτολεμαίος αναφέρει αλλαχού Αλβανόν όρος, αλλά τούτο κείται στα όρια τής
Παννονίας και Λυβυρνίδος, δηλαδή είναι το υπό τού Στράβωνος Άλβιον ή Άλπιον
καλούμενον, πλησίον του οποίου κατοικούσαν οι Ιάποδες (σημερινή Κροατία).
4/ Εάν πράγματι υπήρχε
πόλις εκεί όπου και Αλβανόν( όρος) με το όνομα Αλβανόπολις, ασφαλώς και θα εμνημονεύετο
εις το Itinerarium Antonini (Οδικός
Χάρτης / Οδοιπορικό των Αντωνίνων) και στον Tabulam Peutingerianan (Χάρτης του
σημαντικώτερου Εκδοτικού Οίκου της εποχής εκείνης, Benedictus Gotthelf Teubner
(1784-1856), την πιο εμπεριστατωμένη έκδοση του χάρτη των Pentinger, που
απεικονίζει τις πόλεις, κωμοπόλεις και δρόμους της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, με
βάση την υπάρχουσα ιστορική βιβλιογραφία, για την περίοδο, από του Πτολεμαίου
μέχρι τότε (19ος αι.).
Σε αμφότερες τίς
περιπτώσεις (Itinerarium Antonini και Tabulam Peutingerianan) ουδαμού
αναφέρεται Αλβανόπολις η Αλβανών πόλις, καίτοι προϋπήρχε ο χάρτης του
Πτολεμαίου, με την απεικονιζομένη «Αλβανόπολιν». Αυτό σημαίνει ότι οι εκδότες,
θεώρησαν αναξιόπιστη την καταγραφήν στον χάρτη, της ονομασίας «Αλβανόπολις», ως
προϊόν εσφαλμένης καταγραφής ή πλαστογραφημένης αντιγραφής.
5/ Το σχετικόν χωρίον
του Πτολεμαίου αμφισβητείται, θεωρούμενον αν μη τι άλλο, τουλάχιστον
ηλλοιωμένον [ Δηλαδή ανεγράφη Αλβανών (πόλις)/Αλβανόπολις
αντί Αρβάνων
(πόλις)]. Ήτο σύνηθες στην
αρχαιότητα, να σχηματίζονται ονόματα πόλεων από ονομάτων Θεών, ηρώων, προσώπων,
ζώων πραγμάτων (Απόλλωνος πόλις, Αρκαδιούπολις, Κωνσταντινούπολις,
Φιλιππούπολις, Τρίπολις, Αλεξανδρούπολις, κ.α.). Σπανιώτατα όμως, από εθνικά ή
φυλετικά ονόματα. Δεν γνωρίζομεν να ελέχθη ποτέ Ελλήνων, Ηπειρωτών, Θεσσαλών,
Μακεδόνων, πόλις ή Ελληνόπολις, Ηπειρωτόπολις, Θεσσαλόπολις, Μακεδονόπολις και
Αλβανών πόλις ή Αλβανόπολις.
6/ Όλοι οι
μεταγενέστεροι χάρτες πού έχουν συνταχθεί με βάση την αλλοιωμένη αν όχι
εμβόλιμη λέξη Αλβανόπολις, τοποθετούν την πόλη αυτή στην περιοχή τής σημερινής
Β.Α. Αλβανίας, πολύ μακράν των Αρβάνων, της Ελληνικής Αρβανιτίας, και πολύ
βορειότερον των ιστορικών ορίων της Ελληνικής Ενιαίας Ηπείρου!.
3. Εμπορική και πνευματική ανάκαμψη της Ηπείρου 11
α. Κατά την μακραίωνη
δουλεία στους Τούρκους, στήριγμα του βορειοηπειρωτικού ελληνισμού ήταν τα
μοναστήρια, τα οποία λειτούργησαν όχι μόνο ως θρησκευτικά κέντρα, αλλά και ως
σχολές γραμμάτων και τεχνών. Στην επιβίωση του ελληνικού πληθυσμού συνέβαλε και
ο κλήρος, που κατέβαλε κάθε προσπάθεια για να αντιμετωπίσει την λαίλαπα των
εξισλαμισμών. Την ζοφερή περίοδο της Τουρκοκρατίας τα 80 μοναστήρια της Β.
Ηπείρου αναδείχθηκαν όχι μόνον κέντρα λατρείας, αλλά και εστίες κοινωνικής
πρόνοιας, κέντρα εθνικών εξορμήσεων, ορμητήρια και καταφύγια επαναστατών και
προπαντός κέντρα ελληνικής παιδείας: Τα περισσότερα Μοναστήρια συντηρούσαν
σχολές γραμμάτων και τεχνών.
β. Πνευματική δράση επί
Τουρκοκρατίας αναπτύχθηκε σε πολλές πόλεις της Βορείου Ηπείρου, όπου
λειτούργησαν βιβλιοθήκες, εκπαιδευτήρια και άλλα μορφωτικά ιδρύματα. Από αυτές
ξεχωρίζει η Μοσχόπολις,
που τον 18ο αι. εξελίχθηκε σε ακμαίο κέντρο του ελληνισμού. Είναι
χαρακτηριστικό ότι οι πρώτες συστηματικές προσπάθειες εγγραμματίσεώς της
γίνονται από τους πνευματικούς κύκλους της Νέας Ακαδημίας: Το πρώτο αλφάβητο της αλβανικής γλώσσας βασιζόταν
στο Ελληνικό. Αργότερα τροποποιήθηκε με την παρέμβαση των ιταλών
παπικών. Και όμως, την ακτινοβολία της Μοσχοπόλεως, εφθόνησαν οι
Σκιπετάροι/Αλβανοί και την πυρπόλησαν.
Σ' αυτή την "Αθήνα
του Βορρά" ιδρύθηκε το "Ελληνικόν Φροντιστήριον", που αργότερα
μετονομάστηκε σε "Νέα Ακαδημία". Εκεί λειτούργησε, επίσης, ελληνικό
τυπογραφείο, το δεύτερο σε ελληνικό χώρο, μετά από αυτό της Κωνσταντινουπόλεως.
Τέλος, οι κάτοικοι της Μοσχοπόλεως, συμμετείχαν ενεργά στην εξέγερση του 1770,
τα επονομαζόμενα Ορλωφικά, και βίωσαν την αγριότητα των αντιποίνων. Στην
Μοσχόπολη τυπώθηκε το πρώτο
αλβανικό/Σκιπετάρικο λεξικό (μαζί και ελληνικό και βλάχικο). Ας σημειωθεί ότι
μέχρι τότε, ΔΕΝ υπήρχε
γραπτή Σκιπετάρικη/ αλβανική γλώσσα!
γ. Την ίδια στιγμή,
εύποροι Βορειοηπειρώτες ευεργετούν αφειδώς το νεοσύστατο ελληνικό κράτος και
συμβάλλουν στην οικοδόμησή του. Μερικοί μόνο από τους πολλούς είναι ο Απ.
Αρσάκης, οι αδελφοί Σίνα και οι αδελφοί Ζάππα.
Όταν το Ελλαδικό κρατίδιο, μετά την απελευθέρωση, αρχίζει να οργανώνεται
και πάλι, τρέχουν να συνδράμουν στην ανοικοδόμησή του οι σκλαβωμένοι, τότε,
Βορειοηπειρώτες. Στην περίοδο αυτή αλλά και την μετέπειτα, η Βόρειος Ήπειρος ανέδειξε τους
μεγαλύτερους και περισσότερους ευεργέτες του Έθνους. Μεταξύ αυτών
περιλαμβάνονται:
Ο Μπάγκας από την
Κορυτσά, οι αδελφοί Ευάγγελος και Κωνσταντίνος Ζάππας (Ζάππειον των Αθηνών,
Ζάππειον Παρθεναγωγείον Κωνσταντινουπόλεως, σχολείο στο Λάμποβο του
Αργυροκάστρου, τόπον καταγωγής του), ο Απόστολος Αρσάκης από την Χοτάχοβα
Πρεμετής, οι αδελφοί Σίνα από την Μοσχόπολη (Ακαδημία, Αστεροσκοπείο Αθηνών), ο
Ζωγράφος (γυμνάσια, παρθεναγωγεία, φιλανθρωπικά ιδρύματα) από το Κεστοράτι του
Τεπελενίου και τόσοι άλλοι Ηπειρώτες όπως Αβέρωφ, Στουρνάρας (Πολυτεχνείο),
Ζωσιμάδες, Καπλάνες κλπ. Όλοι αυτοί οι μεγάλοι ευεργέτες, και άλλοι λιγώτερο
γνωστοί, κτίζουν και δωρίζουν τα πάντα στο Ελληνικό κράτος, διατρανώνοντας με
τις χειρονομίες τους, την πίστη τους για το αδιαίρετο της Ελληνικής Φυλής στην
οποία, σαν Βορειοηπειρώτες, ανήκαν.
Δυστυχώς τα χωριά τους, παραμένουν σήμερα λεηλατημένα από
τους κατακτητές Σκιπετάρους και εγκαταλελειμμένα από μας τους Νεοέλληνες...
δ. Δεν είναι υπερβολική
η έκφραση που αναφέρεται στα Γιάννενα (Ιωάννινα) εκείνη την εποχή, ότι είναι «πρώτα στα άρματα, στα γρόσια και στα
γράμματα».
Από τον 17ο αιώνα
πολλοί έμποροι από τα Ιωάννινα, το Μέτσοβο, το Ζαγόρι και άλλες περιοχές, συνέβαλαν με τα ευεργετήματά τους
στην πνευματική ανάκαμψη του τόπου, με την ανέγερση σχολείων και βιβλιοθηκών. Εκτός
από τους προαναφερθέντες, οι αδελφοί Μάνθος και Γεώργιος Ριζάρης, ο Μιχαήλ Τοσίτσας, ο Σίμων Σίνας, οι αδελφοί Ζωσιμάδες, και πολλοί άλλοι. Αξιομνημόνευτη είναι και
η συμβολή πολλών Ηπειρωτών διδασκάλων της εποχής (Μπαλάνος Βασιλόπουλος, Νεόφυτος Δούκας, Αθανάσιος Ψαλίδας κ.α.).
ε.
Στα Ιωάννινα και την πέριξ περιοχή, ο Ελληνισμός ήταν τόσο ισχυρός, ώστε και οι
Μουσουλμάνοι μιλούσαν ανέκαθεν Ελληνικά και τα παιδιά τους τα έστελναν να
σπουδάσουν σε Ελληνικά σχολεία.
Προτού όμως αποκατασταθεί η ηρεμία και η τάξη, ιδρύεται του 1828 η Ζωσιμαία
Σχολή που στις μέρες μας δεν είναι παρά το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Πρώτος
σχολάρχης είναι ο Γεώργιος Κρασάς και ακολουθούν σπουδαίοι σχολάρχες,
διδάσκαλοι, συγγραφείς και άριστοι επιστήμονες.
Μέσα σε αυτό το κλίμα,
όλα τα μοναστήρια της Ηπείρου είχαν σημαντική συμβολή στην ανέγερση σχολείων
και ιδρυμάτων καταθέτοντας σημαντικά ποσά. Επίσης, στα περισσότερα από αυτά,
υπηρέτησαν λόγιοι μοναχοί οι οποίοι συνέγραψαν δεκάδες βιβλία, συμβάλλοντας στην
διάδοση της ελληνικής παιδείας. Πρέπει
να σημειωθεί ότι εκτός από τις σπουδαίες αυτές σχολές λειτουργούσαν και
μικρότερα σχολεία ακόμα και υπαίθρια, γεγονός που μαρτυρεί την πνευματική
ατμόσφαιρα που επικρατούσε στα Γιάννινα.
Στην Βόρειο Ήπειρο, η
Μοσχόπολις διαδραματίζει μέγιστο πολιτιστικό ρόλο. Ο πληθυσμός της Μοσχοπόλεως
κατά τους μετριότερους υπολογισμούς, έφθανε στους 60.000 και το πρώτο τυπογραφείο της ηπειρωτικής Ελλάδας
ιδρύεται εκεί. Πρώτο σχολείο λειτουργεί στην Μοσχόπολη από τα τέλη του 17ου
αιώνα (πρώτος διδάσκαλος ο Χρύσανθος ο Ηπειρώτης) και μετέπειτα λειτουργούν δυο
σχολεία, τα οποία ενώνονται και μένουν γνωστά ως Νέα Ακαδημία (διάσημοι
διδάσκαλοι Θεόδωρος Αναστασίου Καβαλιώτης, Δανιήλ, κλπ.).
Οι Μοσχοπολίτες αναγκάστηκαν να καταφύγουν στα κέντρα της Μακεδονίας και
σε ελληνικές παροικίες στο εξωτερικό, εξ αιτίας της καταστροφής της πόλεώς τους
το 1765. Διέπρεψαν στο εμπόριο, τις τέχνες και τα γράμματα και βοήθησαν
σημαντικά την σκλαβωμένη πατρίδα τους. Ενδεικτικά αναφέρεται ο πάμπλουτος
Σίνας, ο οποίος προσέφερε μυθώδη ποσά στην Ελλάδα. Στην σχολή του Μετσόβου επίσης,
παρελαύνουν πάρα πολλοί ονομαστοί διδάσκαλοι με πρώτο τον Νικόλαο Ζερζούλη. Αλλά
και τα υπόλοιπα μικρότερα ηπειρωτικά κέντρα διακρίθηκαν στην παιδεία με εκλεκτούς
διδασκάλους, όπως το Μονοδένδρι, η Ζίτσα, οι Καλαρίτες (μαθήτευσε ο Ιωάννης
Κωλέττης, πρώτος πρωθυπουργός της Ελλάδας), η Παραμυθιά, η Πάργα, η Πρέβεζα
κ.α.
στ.
Τον 18ο αιώνα, με την σταδιακή παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ανέλαβε
πασάς στα Ιωάννινα ο μουσουλμάνος-αλβανός (Τουρκαλβανός;) Αλή πασάς, από το Τεπελένι (1788). Για ένα διάστημα ήλεγχε μια εκτεταμένη
περιοχή (Δυτική Ελλάδα, Πελοπόννησος), όμως έμειναν ξακουστές οι πολύχρονες
συγκρούσεις μεταξύ του στρατού του και των Σουλιωτών, τους οποίους εξουθένωσε και τους ανάγκασε να
αποχωριστούν τις πατρογονικές εστίες ύστερα από δολοπλοκίες (1803) και να
κατέλθουν νοτιώτερα.
Old Antique map of
northern Greece] Macedonia Epirus et Achaia.12
Macadonia, Epirus & Achaia. "Macadonia, Epirus et
Achaia." Amsterdam Joahannes and Cornelius Blaeu. 1642.
4. Η περίπτωση του Γεωργίου Καστριώτη-Σκεντέρμπεη
(«Εθνικού ήρωος» των σημερινών Αλβανών)
α. Η Αλβανία μόλις
απέκτησε την ανεξαρτησία της, ανεκήρυξε χωρίς καμμία επιφύλαξη τον Σκεντέρμπεη
σαν τον μεγαλύτερο εθνικό της ήρωα με την αιτιολογία ότι ο Σκεντέρμπεης ήταν ο
πρώτος Αλβανός (!) που επαναστάτησε εναντίον των Τούρκων κατακτητών.
Γύρω στα μέσα του 15ου
αι. η Ήπειρος υποδουλώνεται στους Τούρκους. Ηγετική μορφή της αντιστάσεως του
πληθυσμού, αναδείχθηκε ο Γεώργιος Καστριώτης ή Σκεντέρμπεης. Η καταγωγή
του, ωστόσο, δεν είναι σκιπετάρικη/αλβανική. Απεναντίας, υπάρχουν πολλές μαρτυρίες
οι οποίες συνεκτιμώμενες, μας οδηγούν στην πιθανώτερη εκδοχή, εάν όχι την
βεβαιότητα ότι, ο
Γεώργιος Καστριώτης ή Σκεντέμπεης ήταν Έλληνας Αρβανίτης.
β. Στο τέλος της
δεκαετίας του 1960, η άθεη Αλβανία με πληθυσμό στην πλειοψηφία Μουσουλμανικό,
αντικατέστησε το άγαλμα του Στάλιν στα Τίρανα με εκείνο του Σκεντέρμπεη, που
τον παρουσιάζει καβάλα στο άλογό του με κεφαλή ελαφιού με κέρατα. Τα ίδια και
απαράλλακτα έκανε τρεις δεκαετίες αργότερα, η άθλια ηγεσία των Σκοπίων,
σφετεριζόμενη την ιστορία της Ελληνικής Μακεδονίας και χαρακτηρίζοντας τον
Έλληνα Μέγα Αλέξανδρο ως «εθνικό τους ήρωα», Μακεδόνα, κατά την (ανύπαρκτη)
μακεδονική εθνικότητα, ανεγείροντας μάλιστα μεγαλοπρεπή αγάλματα, σε κεντρικές
πλατείες του υβριδιακού κράτους των Σκοπίων!
γ. Επειδή στο θέμα του
Σκεντέρμπεη (όπως και του δικέφαλου αετού και των χρωμάτων της αλβανικής
σημαίας) δεν έχει δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα και δεν έχει αντιμετωπισθεί με
υπευθυνότητα και ιστορική έρευνα σε βάθος, παραθέτουμε συνοπτικά στοιχεία περί
της δράσεως και ταυτότητας του Σκεντέρμπεη/Καστριώτη, χωρίς περαιτέρω σχόλια:
(1) Το πραγματικό όνομα του Σκεντέρμπεη ήταν
Γεώργιος Καστριώτης (Γ.Κ.). Είχε καθαρώς Ελληνική συνείδηση (Ο Ελληνισμός και
οι Βαλκανικοί γείτονες του, Σεργ. Γυαλίστρας, Αντγος ε.α., Αθήνα, 1945, σ.178)
και «ήταν κάτοχος Ελληνικής παιδείας από την καγκελλαρία του οποίου
εξεπορεύοντο τα έγγραφα στην Ελληνική» (Δημοσίευση εγγράφων στην εφημερίδα
Ηπειρωτικό Μέλλον - 24 Ιουν. 1968- από τον Αλ. Μαμμόπουλο). Σε ένα από τα
έγγραφα του προς τον Σουλτάνο Μωάμεθ Β΄ γράφει: «Γεώργιος Καστριώτης μετονομασθείς
Σκεντέρμπεης, ηγεμών των
Ηπειρωτών και Αλβανών, στρατιώτης του Ιησού Χριστού
προς Μωάμεθ ....... χαίρειν» (30 Μαϊ. 1461).
(2) Το όνομα Σκεντέρμπεης είναι παραφθορά του ονόματος Ισκεντέρ (Αλέξανδρος) Μπέης, το οποίον του έδωσαν οι Τούρκοι όταν
τον εξισλάμησαν βιαίως, λόγω της ανδρείας που είχε επιδείξει, ακόμη από την εφηβικήν ηλικίαν του.
(3) Το όνομα Καστριώτης δηλώνει άτομο που
διαμένει σε Κάστρο, Φρούριο. Συνηθισμένο Ελληνικό επώνυμο, κατά το Ηπειρώτης,
Γιαννιώτης, Βολιώτης, Σπετσιώτης κλπ. Σχετικό όνομα (Γεώργιος Καστριώτης) είναι
το όνομα Έλληνα ευεργέτη από την Καστοριά (1820). Καστρινοί ελέγοντο στην Ήπειρο οι Αργυροκαστρίτες και Εξωκαστρινοί εκείνοι που ζούσαν έξω από
το κάστρο των Ιωαννίνων, της Κερκύρας κ.α., στα παλιά χρόνια.
(4) «Ούτω το θηρίον της αβύσσου (ο
Μωαμεθανισμός) έφθασε και μέχρι της ορεινής και δυσπροσίτου Ιλλυρίας. Αλλ’
εκεί συνήντησε ηρωϊκήν αντίστασιν από
τον Χριστιανικόν πληθυσμόν, επικεφαλής του οποίου ετέθη ο Εθνικός ήρως Γεώργιος
Καστριώτης ή Σκεντέρμπεης. Ούτος ότε ήτο μικρός συνελήφθη αιχμάλωτος και
εξισλαμίσθη. Αλλ’ όταν ηνδρώθη κατώρθωσε να θραύση τα
δεσμά του και να επιστρέψη εις την πίστιν των πατέρων του, εις την Ορθοδοξίαν. Συγκροτήσας
στρατόν αξιόλογον, κατώρθωσε κατ’ επανάληψιν να νικήσει τους Τούρκους και το
όνομά του απέβη θρύλος, εις όλα τα Χριστιανικά Έθνη. Μετά τον θάνατον του
Σκεντέρμπεη (1468) οι Τούρκοι μετά μανίας επέπεσαν κατά του ηρωϊκού
Χριστιανικού λαού της Ιλλυρίας και με φοβεράς πιέσεις κατώρθωσαν ν’ αποσπάσουν
πολλούς από την Χριστιανικήν πίστιν και να τους κάνουν οπαδούς του Μωάμεθ. Οι
αλλαξοπιστήσαντες δε ούτοι είναι οι Τουρκαλβανοί, οι οποίοι ως αποστάται έγιναν
θανάσιμοι εχθροί του Χριστιανισμού...»
(Κοσμάς ο Αιτωλός, Αυγ. Καντιώτης, Αθήναι, 1981, σ. 52).
(5) Υπαρχηγός του Γ.Κ. ήταν συγγενής του με
το παρεπώνυμο Βρανάς, γνωστόν επώνυμον Βυζαντινού αξιωματούχου.
(6) Τον 15ον αιώνα, ο Γ.Κ. έγραφε προς τον παπικόν
πρίγκηπα του Τάραντος της Κάτω Ιταλίας: «Οι προπάτορές μας ήσαν οι Ηπειρώτες, από
τους οποίους κατάγεται ο βασιλεύς Πύρρος, στην ορμή του οποίου μόλις κατώρθωσαν
να αντισταθούν οι Ρωμαίοι..» (Πόθεν το Εθνικόν Αρβανίτης, Αθήναι,1911-Πρόλογος
επανεκδόσεως, Ελεύθερη σκέψις,1911).
(7) Ο Γ.Κ. ηγήθηκε επαναστάσεως Χριστιανών
κατά Μουσουλμάνων (αλλοθρήσκων). Την εποχή εκείνη (15ος αιών) δεν υπήρχαν Αλβανικές
Εθνικές αντιλήψεις, ούτε Αλβανική Εθνική συνείδηση (το ίδιο συνέβαινε και επί
αιώνες αργότερα) που να δικαιολογεί την έννοια του Εθνικού ήρωος της σημερινής
Αλβανίας.
(8) Στις συγκρούσεις Χριστιανών -
Μουσουλμάνων συμμετέσχε η Χειμάρρα (κατά τον Ρενέ Πυώ) με Ελληνικές σημαίες
(κυανόλευκος σταυρός). Στην άμυνα της Κρόϊας μετά τον Γ.Κ. συνεργάσθηκε η φάρα
του Ανδρούτσου, Μπότσαρη κ.α. οι οποίοι μετά την κατάρρευση της επαναστάσεως,
κατήλθαν προς Νότο.
(9) Ο Κ. Παπαρρηγόπουλος παραλληλίζει τον
Καστριώτη με τον Κων. Παλαιολόγο και γράφει: «πόθεν η προς τον Γεώργιον
Καστριώτην αδιαφορία (των χρονογράφων της εποχής) και η προς τον Παλαιολόγον
συμπάθεια των ημετέρων».
(10) Σε σχετικό έγγραφο των Χειμαρριωτών προς
τον Πάπα Γρηγόριο 13ο (12-7-1577) οι Χειμαριώτες απεκαλούν τον Γ.Κ. ηγεμόνα
τους. Πρώτοι οι Χειμαρριώτες απεκάλεσαν τον Γ.Κ. υποκοριστικά Σκεντερμπέκο. Το όνομα αυτό υιοθετήθηκε
αργότερα και επίσημα από το Αλβανικό κράτος.
(11) Οι ελληνόψυχοι υπερασπιστές του
Μεσολογγίου (1825) θεωρούσαν τον Σκεντέρμπεη τόσο δικό τους, ώστε σε ένα από τα
κανονοστάσιά τους, είχαν δώσει το όνομα ΄΄Σκεντέρμπεης΄΄.
(12) Η ελληνοχριστιανική συνείδηση
αποδεικνύεται και από την εξέγερση του υιού του (1481) κατά του φρουρίου της
Χειμάρρας και του Παπάλου (Ηπ. Εστία 1971, Η προσφορά της ηπείρου στον
ελληνισμό, Κ. Διαμαντής).
(13) Ο Ιστορικός Παύλος Καρολίδης γράφει: «Πρέπει
να μην λησμονήσωμεν και το ορθόδοξον Ελληνοαλβανικό κράτος του Σκεντέρμπεη ή Γ.
Καστριώτη».
(14) Ο ίδιος ο Σκεντέρμπεης ομιλώντας ενώπιον
των καρδιναλίων της Ρώμης γνωρίζοντας το «φιλάργυρον» των Σκιπετάρων/Αλβανών φυλάρχων,
επροφήτευσε πικρώς «Εντός ολίγου εις την απέναντι όχθην της Αδριατικής δεν θα
υπάρχουν αθληταί του Χριστού. Και όχι μόνο δεν απέμειναν αθληταί αλλά
μετεβλήθησαν εις διώκτας του Χριστιανισμού και των Χριστιανών».
(15) «Ο ήρως εκείνος(Γεώργιος Καστριώτης) εκ
μεν της νέας Ηπείρου εξουσίαζεν την Κρόϊαν, το Δυρράχιον, το Άλβανον και την
εντεύθεν του Άψου ποταμού Μουζακίαν..Μετά δε της Χειμμάρας και περί την
Τεπελένην και Αργυρόκαστρον χωρών της Παλαιάς Ηπείρου, εσχετίζετο δια
συμμαχικού δεσμού»(Χρονογραφία της Ηπείρου, Π.Αραβαντινός,1856,σ.170).
(16) Ο βιογράφος του Αλή Πασά, Αχμέτ Μουφίτ,
γράφει ότι "το 1443 δραπέτευσε από το οθωμανικό στρατόπεδο του Μοράβα ο Έλληνας
ηγεμόνας Καστριώτης". Ο Μαρίνι Μπαρλέτι, πρώτος βιογράφος του
ήρωα, τον αποκαλεί "Ηπειρώτη πρίγκιπα" και "Ηγεμόνα των
Ηπειρωτών". Ο ίδιος ο Καστριώτης είπε κάποτε: "Οι προπάτορες ημών
ήσαν Ηπειρώτες, εκ των οποίων ηγέρθη εκείνος ο Πύρρος του οποίου την ορμήν οι
Ρωμαίοι μόλις ηδυνήθησαν να αντικρούσουν".
Σε καμία από τις παραπάνω μαρτυρίες δεν υπάρχει υπαινιγμός,
για αλβανική καταγωγή του Γεωργίου Καστριώτη.
Το απίστευτο μάλιστα,
είναι πως ενώ ο Γεώργιος
Καστριώτης (ο υποτιθέμενος
«εθνικός ήρωας» των σημερινών Αλβανών, Σκεντέρμπεης), αγωνίστηκε για την
αποτίναξη του Τουρκικού ζυγού, σήμερα, οι υποτιθέμενοι απόγονοί του, Σκιπετάροι/Αλβανοί,
λαμβάνουν στρατιωτική βοήθεια από την Τουρκία, παρεχώρησαν στρατιωτική βάση
στους τούρκους και υπέγραψαν συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας και εκπαιδεύσεως
του Αλβανικού στρατού, από τούρκους αξιωματικούς!!!
Το γεγονός της απόλυτης
σιωπής των Ελλαδικών κυβερνήσεων, για τον Έλληνα Αρβανίτη, Ορθόδοξο Χριστιανό Γεώργιο Καστριώτη
ή Σκεντέρμπεη, όταν υπάρχει πληθώρα στοιχείων για την εθνική του
ταυτότητα, την δράση του στην Χριστιανική Ήπειρο, αλλά και του εμβλήματος (δικέφαλος
αετός) στην σημαία της Αλβανίας, προκαλούν προβληματισμό, θλίψη και οργή στον
κάθε Ελληνόψυχο.
Συνεχίζεται
1toorama.blogspot.com/2010/07/blog-post_9681.html, 31 Ιουλίου 2010---1myblog.pblogs.gr/ tags/ipeiros-toyrkokratia-gr.html----Ήπειρος:
4.000 χρόνια ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού, εκδ. Αθηνών, Η επανάσταση του 1854 στην Ήπειρο σελ. 288-291---
B. Kondis The
Malissori Uprising and Greek-Albanian Negotiations in the United States for a
Secred Understanding. Institute of Balkan Studies. Θεσαλλονίκη 1977 (Αγγλικά)---Β.
Κόντης. «Η Βαλκανική Συμμαχία του 1912 και η ανεξαρτησία της Αλβανίας»,
Βαλκανική Βιβλιογραφία, Θεσσαλονίκη, 1976----www.hellinon.net/NorthEpirus2.htm---
www-ioa.epcon.gr/baseis/agr/agr/n_yfantis17.htm
2 Kiepert, Heinrich (1818-1899) was a German geographer. Kiepert was
born in Berlin. He traveled frequently as a youth with his family and
documented his travels by drawing. His family was friends with Leopold von
Ranke, who inspired Kiepert's creative endeavors. Kiepert was taught by August
Meineke in school. Meineke influenced Kiepert's interest in classical
antiquity. He attended Humboldt University of Berlin. He studied history,
philology, and geography. He published his first geographical work, with Carl
Ritter, in 1840, titled Atlas von Hellas
und den hellenischen Kolonien. The atlas focused on ancient Greece. In 1848
his Historisch-geographischer Atlas der alten Welt was published. In 1854, his
atlas, Atlas antiquus was released. It was translated into five languages.
Neuer Handatlas über alle Teile der Erde was first published in 1855. In 1877
his Lehrbuch der alten Geographie was published, and in 1879 Leitfaden der
alten Geographie, which was translated into English (A Manual of Ancient
Geography, 1881) and into French. In 1894 he created the first part of a larger
atlas of the ancient world titled Formae orbis antiqui.
3 Η Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου των Φιλανθρωπινών ή
του Σπανού, είναι ένα από τα σημαντικότερα Μοναστήρια που σώζονται στο Νησί της
λίμνης των Ιωαννίνων. Είναι χτισμένη σε βραχώδες ύψωμα στο νοτιοδυτικό άκρο του
οικισμού και σε μικρή απόσταση από την Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου
Στρατηγοπούλου ή Ντίλιου. Αποτελείται από το Καθολικό, αφιερωμένο στον Άγιο
Νικόλαο, την ερειπωμένη Τράπεζα και τα μεταγενέστερα διώροφα κελιά, ενώ
λιθόκτιστος περίβολος διατρέχει το μοναστηριακό συγκρότημα.
Η ιστορία της Ιεράς
Μονής συνδέεται με τη μεγάλη βυζαντινή αρχοντική οικογένεια των Φιλανθρωπηνών,
που εγκαταστάθηκε στα Ιωάννινα μετά το 1204, όταν η Κωνσταντινούπολη
καταλήφθηκε από τους Φράγκους. ενεπίγραφες μνείες θανάτου των πέντε
Φιλανθρωπηνών, που εικονίζονται σε τοιχογραφία του νάρθηκα.
Το 1892 η Ιερά Μονή είχε περιπέσει σε
αφάνεια και για το λόγο αυτό προσαρτήθηκε στην Ιερά Μονή Ελεούσης. Σύμφωνα με
την παράδοση, στην Ιερά Μονή λειτουργούσε εκπαιδευτήριο, το οποίο είχε ιδρυθεί
κατά τη βυζαντινή εποχή. Το πνευματικό κύρος της Ιεράς Μονής ήταν μεγάλο και
συνδέεται με αυτό ο περίφημος «Κουβαράς».
Ο «Κουβαράς» ήταν χειρόγραφος κώδικας, που τυλιγόταν σαν κουβάρι, στον οποίο οι
Μοναχοί, ήδη από την βυζαντινή εποχή, κατέγραφαν ιστορίες ή ενθυμήσεις
σημαντικών γεγονότων από την Ήπειρο. Ο «Κουβαράς» είχε μεταφερθεί στα Ιωάννινα
και κάηκε το 1820, στην μεγάλη
πυρκαγιά που κατέστρεψε μεγάλο μέρος της πόλης. Να σημειωθεί ότι και στην Σκήτη της Αγίας Άννας, σώζεται ιδιόγραφο
βιβλίο ποικίλης ύλης, με την υπογραφή του Όσιου Διονυσίου του Ρήτορα, και με
τον τίτλο «Κουβαράς».
4 Οι Σπαχήδες [spä'hē] sipahi ή σπαχήδες/σιπαχήδες], απάρτιζαν το οθωμανικό ιππικό. Οργανώθηκαν ως σώμα
κατά τον 14ο αιώνα σε φεουδαρχική βάση. Οι αξιωματικοί
κατείχαν φέουδα (τιμάρια) κατά το βυζαντινό πρότυπο, που
παρέχονταν από τον σουλτάνο, και επιτηρούσαν τους χωρικούς που εργάζονταν στην
γη τους. Επίσης, καρπώνονταν τα εισοδήματα που προέρχονταν από τα φέουδα, εις
αναγνώριση της στρατιωτικής υπηρεσίας τους προς τον σουλτάνο. Έως τα μέσα του
16ου αιώνα, ήταν το σημείο αιχμής του οθωμανικού στρατού.
Sipahi were feudal
cavalrymen in the Ottoman
Empire which represented the most important providers for
the Ottoman army until the middle of the 16th century. A sipahi was a person
who had been granted with a fief, called timar, ziamet or hass. In this county
the sipahi could collect all the income in return for military service. The
peasants living in the timar were serfs and attached to the land.
5 Ο Αγιος Γεώργιος ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στους έλληνες
πολεμιστές, γιατί απεικόνιζε τον αρχαίο αριστοκράτη ιππέα, αλλά και τον
ελευθερωτή των αιχμαλώτων. Ήταν όμως αγαπητός και στους Τούρκους. Ο
Σκενδέρμπεης, στο φρούριο της Κρόϊας όπου είχε στήσει το στρατόπεδό του, έκτισε
ναό του Αγ. Γεωργίου που σώζεται μέχρι και σήμερα. Επεκαλείτο δε τον Άγιο, στις μάχες του κατά του Σουλτάνου, από όπου
εξήρχετο πάντοτε νικητής.
Εκτός από τους τούρκους και άλλοι λαοί της
μέσης ανατολής σέβονται ιδιαιτέρως τον Αγ. Γεώργιο τον οποίον θεωρούν δικόν
τους «τεντέ» (άγιο), οι δε καβαλάρηδες τον ονομάζουν «χιντίρ-ελές» (όσιος -
άγιος). Στις 23 Απριλίου, πολλές μουσουλμανικές οικογένειες φιάχνουν γλυκά που
τα μοιράζουν και ανταλλάσσουν ευχές, ενώ προσφέρουν λάδι σε εκκλησίες για το
καντήλι του Αγίου. Στην Ήπειρο και αλλού την 23 Απριλίου, οι Τούρκοι έβγαιναν
στην εξοχή μαζί με τους χριστιανούς για διασκέδαση.
6 Η αφορμή για την αλλαξοπιστία αυτή, φέρεται ότι
ήταν η εξής: Σε μια εκστρατεία του σουλτάνου κατά της Περσίας (1620-1650)
υποχρεώθηκαν κατά διαταγή του Σινάν πασά, να συμμετάσχουν και χριστιανοί
σπαχήδες από τις περιοχές της Ηπείρου, ανερχόμενοι περίπου σε 12.000 - 15.000.
Στον πόλεμο αρχικά νικούσαν οι Πέρσες. Σε μια κρίσιμη μάχη όπου ο τουρκικός
στρατός απειλείτο με πανωλεθρία, ο
σημαιοφόρος των χριστιανών σπαχήδων είχε την έμπνευση να κατεβάσει την τουρκική
σημαία και να υψώσει αυτή του Αγ. Γεωργίου, η οποία ήταν και έμβλημα του
βυζαντινού στρατού μετά τον 12ο-13ο αιώνα. Στην θέα του Αγίου, οι
χριστιανοί σπαχήδες όχι μόνο δεν διασκορπίστηκαν όπως έκανε ο υπόλοιπος
τουρκικός στρατός, αλλά ενθαρρυμένοι αντεπιτέθηκαν στον περσικό στρατό και τον
έτρεψαν σε φυγή.
Αργότερα, επιστρέφοντας στο στρατόπεδό
τους, από λάθος ή από ενθουσιασμό, δεν μάζεψαν τις χριστιανικές σημαίες αλλά με
αυτές παρουσιάστηκαν μπροστά στην σκηνή του βεζύρη. Ο βεζύρης τους καλοδέχτηκε
και τους αντάμειψε, αλλά μετά το τέλος του πολέμου διηγήθηκε το περιστατικό
στον σουλτάνο. Οι τούρκοι αξιωματικοί αλλά και ο αρχιστράτηγος (σερασκέρης),
θεώρησαν επικίνδυνο και αντίθετο με το κοράνι ότι υπηρετούσαν στον στρατό τους
τόσες χιλιάδες χριστιανοί. Κατόπιν αυτού, ο σουλτάνος έδωσε διαταγή να μην
υπηρετούν στον τουρκικό στρατό χριστιανοί σπαχήδες. Ταυτόχρονα έδωσε το
δικαίωμα της εισπράξεως φόρων μόνο στους μουσουλμάνους σπαχήδες. Έτσι, όσοι
ήθελαν να εξακολουθήσουν να απολαμβάνουν τα προνόμια του σπαχηλικίου, άλλαξαν
θρησκεία, αλλιώς περιέπιπταν στην τάξη του δουλοπάροικου. Άλλοι προτίμησαν να
ασχοληθούν με το εμπόριο, χωρίς να αλλάξουν πίστη. Έτσι η αποκλειστική κυριότητα της γης στην Ήπειρο, περιήλθε στους
Τούρκους. Για το θέσπισμα της εξώσεως των χριστιανών σπαχήδων αναφέρεται
και ένας αδελφός του πάπα Νικολάου Γλυκύ, που πέθανε στην Βενετία το 1790 σε
ηλικία 114 ετών.
7 François Baron de Tott (Hungarian:
Báró Tóth Ferenc) (August 17, 1733, Chamigny, France - September 24, 1793, Hungary) was an aristocrat and a French military
officer of Hungarian
origin. Born on August 17, 1733 in Chamigny, a village in northern France, the descendant of a Hungarian nobleman,
who had emigrated to the Ottoman
Empire and then moved on to France with the cavalry of Count Miklós
Bercsényi, and was later raised to the rank of baron.
8 Τον 18ο αιώνα, με την σταδιακή παρακμή της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ανέλαβε πασάς στα Ιωάννινα ο μουσουλμάνος-αλβανός
(Τουρκαλβανός) Αλή πασάς από το Τεπελένι (1788). Για ένα
διάστημα ήλεγχε μια εκτεταμένη περιοχή (Δυτική Ελλάδα, Πελοπόννησος), όμως
έμειναν ξακουστές οι πολύχρονες συγκρούσεις μεταξύ του στρατού του και των Σουλιωτών, τους οποίους
εξουθένωσε και τους ανάγκασε να αποχωριστούν τις πατρογονικές εστίες ύστερα από
δολοπλοκίες (1803). Ο Αλή πασάς υπήρξε έξυπνος
διπλωμάτης, αλλά με τις ραδιουργίες του για να αποκτήσει όλο και πιο πολύ
επιρροή, προκάλεσε την οργή του Σουλτάνου, ο οποίος διέταξε τον
αποκεφαλισμό του.
Ο Άγγλος περιηγητής Ληκ,
αναφέρει χαρακτηριστικά: «ο βεζύρης αφήνει τους Έλληνες απόλυτα ελεύθερους σ’ ότι αφορά την παιδεία και συχνά παρακινεί τους
προεστούς να την ενισχύσουν». Τα Γιάννινα εκείνη την περίοδο έχουν σχολεία,
βιβλιοθήκες έχουν μια πνευματική ακμή που τα καθιστά πόλη σύμβολο. Όπως
υποστηρίζει ο Πουκεβίλ: «Μέσα στην βαρβαρότητα που κατατρύχει την Ελλάδα, η
γιαννιώτικη σχολή, φημίζεται ως εστία γραμμάτων». Ο Άγγλος περιηγητής Henry
Ηοland μας γνωρίζει πως τα βιβλία που τυπώνονταν σε Βενετία, Βιέννη, Λειψία,
Μόσχα, πρώτα μεταφέρονται στα Γιάννινα και μετά μοιράζονταν σε όλη την Ελλάδα.
Γι’ αυτό και ο άγγλος περιηγητής Frederick Douglas απαντούσε για το πως θα
γίνει η επανάσταση: «... με τα συγγράμματα των Γιαννιωτών, τα όπλα των Μανιατών
και το εμπόριο της Ύδρας».
9 Ο Ουίλιαμ Μάρτιν Ληκ,
ελληνική απόδοση: Γουλιέλμος Μαρτίνος Ληκ (William Martin Leake, 1777-1860)
υπήρξε Βρετανός στρατιωτικός, τοπογράφος, αρχαιολόγος, και περιηγητής στην
Ελλάδα και Μικρά Ασία.
10 Pargali Ibrahim Pasha : One of the most successful and yet least known among the Greeks was Pargali Ibrahim Pasha also known as Frenk Ibrahim Pasha (the
"Westerner"), owing to his tastes and manners which inclined
towards the occidental, Makbul Ibrahim Pasha ("the Favorite"), and
after his ignominious fall, under the soubriquet Maktul Ibrahim Pasha
("the Executed"). The first Grand Vizier appointed by Sultan Suleiman
the Magnficent, in 1523, he attained a level of authority and influence
rivalled by only a handful of other Grand Viziers of the Empire, and his name became a byword for
ruthless administration and absolute power.
Ibrahim was born a
Greek Christian in the seaside town of Parga, Epirus. The son of a Pargan sailor, as a child he was carried off by pirates
and sold a slave to the Ottoman palace for future sultans situated in Magnesia,
in Western Asia Minor. There he was befriended by Suleiman who was of the same
age, and later, upon Suleiman's accession, was awarded various posts, the first
being falconer to the Sultan. He was so rapidly promoted that at one point he
begged Suleiman to not promote him too rapidly for fear of arousing jealousy.
Pleased with this display of modesty, Suleiman purportedly swore that he would
never be put to death during his reign, a most gracious concession. Further
cementing his ties with the Sultan, Ibrahim was permitted to married Suleyman's
sister, unprecedented honour, after which he was to add the title
"bridegroom to the Ottoman dynasty" (Damat), to his name, increasing
his long list of aliases.
Although he had long
since converted into Islam, despite his meteoric rise, he maintained some ties
to his Christian roots, even bringing his Greek parents to live with him in the
Ottoman capital. He housed them in a magnificent
palace still standing in Constantinople, which now houses the Turkish and
Islamic Arts Museum. Constructed according to a design which is unmistakably
defensive in concept, his palace is the only residence built by someone outside
the Ottoman dynasty that deserves to be designated as a palace. Ibrahim's main
significance lies within his dextrous diplomatic handling of Western
Christendom. Portraying himself as the real power behind the Ottoman Empire,
Ibrahim used a variety of tactics to negotiate favorable deals with the leaders
of the Catholic powers.
A skilled commander of the Ottoman army, Ibrahim Pasha eventually fell
from grace after an imprudence committed during a campaign against the Persian
empire, when he awarded himself a title serasker sultan, i.e sultan of the
army, was seen as a grave affront to his insecure master Suleiman. This
incident launched a series of events which culminated in his execution in 1536,
thirteen years after having been promoted as Grand Vizier. It has also been
suggested by a number of sources that Ibrahim Pasha had been a victim of the
Sultan's Ukrainian wife Roxelana's rising influence on the sovereign,
especially in view of his past support for the cause of Sehzade Mustafa,
Suleiman I's first son and heir to the throne, who was later strangled to death
by his father on 6 October 1553, through a series of plots put in motion by
Roxelana, who was anxious to have one of her sons ascend the Ottoman throne. Πηγή: https://el-gr.facebook.com/notes/halit-ergenc.../568678533161650/30 Ιανουαρίου 2013.
11 www.vlahofonoi.blogspot.gr---Γιάννης Τσιαμήτρος, Εκπαιδευτικός και
Χοροδιδάσκαλος. Περιληπτική απόδοση 2ου τόμου του τετράτομου έργου του Δρ. Αχ.
Λαζάρου με τίτλο ''ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ και ΛΑΟΙ Ν.Α ΕΥΡΩΠΗΣ - Διαχρονικές και
Διεπιστημονικές Διαδρομές''
12 Description: Gerard Mercator
(1512-94). His ' Atlas sive Cosmographica' was posthumuously published in 1595.
Jodocus Hondius (1563-1612), founder of the Hondius publishing house, acquired
the plates of Mercator's Atlas. First editon in 1606. An attractive map of the mainland of Greece, embellished with a
fine strapwork title-cartouche. From the latin, 1613 edition. Ref.: Koeman,
Atlas Neerlandici, ME 22. Dimensions: 35.5 x 43 cm, fine original
colouring, very good condition. Number: 1013761 (5358). Dealer: Speculum Orbis Nauticum
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου