ΤΟ  ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ  ΖΗΤΗΜΑ

«Εκείνο πάντως το οποίο οφείλουν όλαι αι Ελληνικαί Κυβερνήσεις να γνωρίζουν, είναι ότι το θέμα (της Βορείου Ηπείρου) υφίσταται. Και εκείνον το οποίον απαγορεύεται εις τον αιώνα, είναι δι’ οιονδήποτε λόγον η απάρνησις του ιερού αιτήματος….. Καθ΄ όσον αφορά την Βόρειο Ήπειρο... η διεκδίκησις είναι ιερά και απαράγραπτος» [Γεώργιος Παπανδρέου (Ο «Γέρος της Δημοκρατίας»). Από ομιλία του στην Βουλή των Ελλήνων στις 12/6/1960].

ΜΕΡΟΣ 9ο

Ζ. ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ-ΕΘΝΙΚΗ-ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ  ΒΟΡΕΙΟΥ  ΗΠΕΙΡΟΥ

1. Πληθυσμιακή-Εθνική /Γλωσσική Ενότης της Βορείου Ηπείρου.

(1)   Οι στατιστικές που αναφέρονται στην σύνθεση του πληθυσμού της Β.Η. ιδιαίτερα εκείνες που έγιναν από τις κατοχικές εξουσίες, διαφέρουν μεταξύ τους, διότι σχεδόν πάντοτε εξυπηρετούν αλλότριους και προπαγανδιστικούς σκοπούς. Κατά τις προ του 1911 τουρκικές στατιστικές, οι κάτοικοι της Β.Η. μέχρι τον Σκούμπη έφθαναν τις 320.000 περίπου. Από αυτούς 170.000 ήσαν Έλληνες, 120.000 Μουσουλμάνοι (συμπεριλαμβανομένων και των Εξισλαμισθέντων Ελλήνων) και 10.000 άλλων εθνοτήτων (Σλάβοι, Ιουδαίοι, κ.α.).

Στις περιοχές που αξίωνε η ελληνική κυβέρνηση ζούσαν στην πλειοψηφία τους,  Έλληνες Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Συγκεκριμένα, με βάση την τουρκική απογραφή του 1908, κατοικούσαν εκεί 326.778 χριστιανοί και 174.802 μουσουλμάνοι. Από μια άλλη στατιστική (του Geografico de Agostini της Ρώμης), προκύπτει ότι το 1907 σε ολόκληρη την Ήπειρο κατοικούσαν 452.000 κάτοικοι από τους οποίους οι 297.000 ήταν χριστιανοί και οι 155.000 μουσουλμάνοι. Παρ’ όλα αυτά, όταν οι Τούρκοι αποχωρούσαν από την Ήπειρο το καλοκαίρι του 1912, αναγνώρισαν τα διαμερίσματα (βιλαέτια) της Σκόδρας, του Κοσόβου, του Μοναστηρίου αλλά και των Ιωαννίνων, ως αλβανικά!!!1

(2) Κατά περιφέρειες στον Αυλώνα και Βεράτιο, υπερτερούσε το Μουσουλμανικό στοιχείο. Στην Πρεμετή και Τεπελένι, οι Τούρκοι και Τουρκαλβανοί ισοψηφούσαν με τους Έλληνες. Στο Αργυρόκαστρο και Κορυτσά υπερτερούσαν οι Έλληνες. Στο Λεσκοβίκι και τα πέριξ, οι Έλληνες ήσαν τα 2/3 του πληθυσμού. Στην περιφέρεια Δελβίνου τα 4/5 και στο τμήμα Πωγωνίου δεν υπήρχε κανένας τούρκος ή τουρκαλβανός. Συνεπώς, όταν μετά τους διωγμούς, τους βιαίους εξισλαμισμούς και ξεριζωμούς, τα βασανιστήρια και τους σφαγιασμούς που υπέστησαν οι Έλληνες, από της καταλήψεως της Ηπείρου από τους Τούρκους (14ος αιών)  μέχρι της ανακηρύξεως του «ανεξάρτητου» Σκιπετάρικου κράτους (Βασίλειον της Αλβανίας), η πληθυσμιακή κατάσταση παρέμεινε όπως προαναφέρθηκε, με την διατήρηση της υπεροχής του Ελληνικού στοιχείου στην Βόρειο Ήπειρο, τότε, ΟΧΙ μόνον δεν θα έπρεπε να αμφισβητηθεί από κανένα η Ελληνικότης της Β.Η. αλλά η μόνη δικαία λύση θα ήταν:

Η επιστροφή της Βορείου Ηπείρου στις αγκάλες της μητρός Πατρίδος!  

Δυστυχώς οι μισελληνικές δυνάμεις του Συστήματος, απεφάσισαν να κατασκευάσουν ένα προτεκτοράτο στην ΒΔ γωνιά της Χερσονήσου του Αίμου, με κλοπή ξένης γης, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας ανήκε αρχαιόθεν, κατ’ αποκλειστικήν ιστορικήν κυριότητα, στο Γένος των Ελλήνων!!!

(3) Αλλά εάν κάποιος αμφιβάλει για τα πορίσματα των στατιστικών, δεν μπορεί να αμφισβητήσει την καθολική υπεροχή του Ελληνικού στοιχείου και της Ελληνικής γλώσσας που ωμιλείτο ακόμη και από τους Μουσουλμάνους. Υπήρχαν Μουσουλμανικές οικογένειες των εξισλαμισμένων περιοχών στις οποίες:

(α) Διετηρούντο οι Ελληνικές ονομασίες των χωριών (Δοξάταις, Προγονάταις κτλ.) που εθύμιζαν τους προγόνους και την δόξαν του παρελθόντος.

(β) Οι μάμμες των μουσουλμανικών οικογενειών ήσαν χριστιανές.

(γ) Οι νεάνιδες μουσουλμανικών οικογενειών φορούσαν Ελληνικές στολές.

(δ) Οι Αλβανοί Μουσουλμάνοι έκαναν το σημείον του σταυρού διερχόμενοι προ Ελληνικής Εκκλησίας.

(4) Κατά την στατιστικήν του 1971, ο πληθυσμός της μεν Ελεύθερης Ελληνικής Ηπείρου ανήρχετο στις 352.304 κατ. (36 κ/τ. χλμ.) της δε κατεχομένης Β.Η σε 450.000 κατ. εκ των οποίων 140.000 Έλληνες. Και όλα αυτά μετά τους γνωστούς ξεριζωμούς και σφαγές των Ελλήνων (στην διάρκεια των δύο Παγκοσμίων Πολέμων) και τους απηνείς διωγμούς του άθεου κομμουνιστικού καθεστώτος.

(5) Για την αντικειμενικότητα και την αμεροληψία της έρευνας των παραπάνω, αναφέρονται ενδεικτικά οι παρακάτω μαρτυρίες από μη Ελληνικές πηγές:

(α) «Ότι άπασα η κοιλάς του Αώου (Βογιούσα) είναι Ελληνική. Ότι η χαραχθείσα μεθόριος των Ηπειροαλβανικών συνόρων έχουσα ως αφετηρία από θαλάσσης το ακρωτήριο Στύλος, απέβλεπε εις την ικανοποίηση της Ιταλίας και Αυστροουγγαρίας. Συμφώνως προς τας Ιταλικάς αξιώσεις επεβάλλετο να μην ανήκουν εις την Ελλάδα αμφότεροι αι όχθαι του στενού Κερκύρας-Ηπείρου». (Άγγλος Σχης Murray ο οποίος διέσχισε την Β.Η. μετά την λήξη της εκστρατείας του 1913).2  

(β) «Προσέτι τα Ελληνικά χωριά της Δροπόλεως, προς Νότον της πεδιάδος του Αργυροκάστρου, εντύπωση μου προξένησε εις μερικά μέρη η Ελληνική κατατομή του κρανίου και η φυσιογνωμία».(Ομολογία του Αυστριακού μισέλληνα Ham, HAM ALBANSICHE STUDIEN, Βιέννη 1853 σ. 51). Το απόσπασμα αυτό επικαλέσθηκε μεταξύ άλλων επιχειρημάτων και ο Ελ. Βενιζέλος στο συνέδριο των Παρισίων (1919) για να διεκδικήσει την Β.Η.

(γ) «Ο όρος Νότιος Αλβανία προκειμένω περί Ηπείρου, δεν έχει καμία ιστορική βάση. Τον εν λόγω όρο χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ο χάρτης του Αυστροουγγρικού επιτελείου, αντί της ιστορικώς καθιερωμένης ονομασίας «Ήπειρος» και «Β. Ήπειρος» (Bianconi. CHERADAME-WESSELTISKY, La Question Albanaise. Paris Hachette, 1913, σ. 8).

2. «Η Αλβανική Εθνότης»

(1) Σύμφωνα με τα στοιχεία που συνιστούν την έννοια του Έθνους (πνευματική / ιστορική / πολιτιστική / φυλετική συνείδηση - κοινή γλώσσα και θρησκεία), οι Σκιπετάροι/Αλβανοί, δεν παρουσίαζαν μέχρι την δημιουργία του Αλβανικού κράτους, στοιχεία ξεχωριστής εθνότητος. Αυτό συνάγεται και από δηλώσεις του πρωθυπουργού της Μ. Βρεττανίας Τσάμπερλαιν στην Βουλή των Κοινοτήτων, για την νέα κατάσταση στη Μεσόγειο μετά την Ιταλική απόβαση στην Αλβανία (7 Απρ. 1939). Ακόμα και μέχρι τότε (1939), η λεγόμενη Αλβανική Εθνική συνείδηση ήταν απροσδιόριστη και ρευστή. Και ήταν ρευστή διότι, το Σύστημα ακόμη την διέπλαθε και φρονούσε ότι ΔΕΝ ήταν έτοιμη ώστε να «εμφυτευθεί»  ως «εθνικιστικό μόσχευμα», στο μυαλό των «Αλβανών» και να έχει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα.3

(2) Ο Π. Καρολίδης γράφει: «Οι Αλβανοί φαίνονται ιδιοτελείς, στασιαστικοί, άπιστοι και ως χριστιανοί ακόμη σκληροί την καρδίαν. Αποτελούσι δε στοιχείον εν ω η αναρχία και ανομία επικρατούσιν οιωνεί ψυχή και πνεύμα ζωής. Χωρίς να τρέφωσι ευρέα πολιτικά σχέδια, κατεχόμενοι απλώς υπό την αιγίδα του φυλετικού αυτών αρχηγού, ίνα εξεγερθώσι εναντίον πάσης άλλης υπέρτατης αρχής». 4

(3) Ο Ιταλός στρατάρχης Μπαντόλιο γράφει τα εξής: «Οι Ελληνικές ένοπλες δυνάμεις της Ηπείρου προέβαλαν (1940) γενναία αντίσταση στον Καλαμά. Αντίθετα οι Αλβανοί στρατιώται που υπό την μορφή ταγμάτων συμμετείχαν στις δικές μας μεραρχίες ή απεδείχθησαν άπιστοι και δόλιοι καθώς επεδόθησαν σε πράξεις δολιοφθοράς εναντίον μας ή πέρασαν στις τάξεις των Ελλήνων. Τότε αναγκασθήκαμε να απομακρύνωμε τις αλβανικές δυνάμεις και εν μέρει να τις αφοπλίσωμε».5

(4) «Η σημερινή Αλβανία ουδέποτε άλλοτε απετέλεσε κράτος εις τα σημερινά της σύνορα, ούτε είχε ενότητα οιανδήποτε Εθνολογικήν ή άλλην, ούτε είχεν εν όνομα» (Μεγ. Ελλην. Εγκυκλοπαίδεια, τ. 3^ος, σ. 413).

(5) «με βάση τα αρχαιολογικά αυτά ευρήματα γνωρίζουμε ότι οι Ινδοευρωπαίοι αυτοί, οι Ιλλυριοί, κατά την δεύτερη και τις αρχές της πρώτης χιλιετίας, είχαν αναπτύξει σχέσεις με τους συγχρόνους της κατοίκους της Κεντρικής Ευρώπης, τους πρωτοιταλούς και τους Ετρούσκους...Ακόμη και με τους κατοίκους του προϊστορικού Αιγαίου(Μινωίτες, Μυκηναίους) θα πρέπει να είχαν σχέση οι Ιλλυριοί και αυτό κυρίως για τον λόγο ότι οι πεπειραμένοι ναυτικοί του Αιγαίου, είχαν τον έλεγχον των θαλασσίων δρόμων του Ιονίου και της Αδριατικής» (Εγκ. Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα,τ. 6^ος, σ. 139).

(6) Σημαντικότερες αλβανικές φυλές είναι η των Γκέγκηδων και η των Τόσκηδων. Μερικοί θεωρούν τους Γκέγκηδες (Βορείως του π. Σκούμπι) σαν απογόνους των αρχαίων Ιλλυριών και τους Τόσκηδες (Νοτίως του ποτ. Σκούμπι) σαν απογόνους των Πελασγών. Όμως τα στοιχεία ότι οι Γκέκηδες και Τόσκηδες, ΔΕΝ αποτελούσαν συγκεκριμένη εθνότητα, ξεχωριστή από την Ελληνική / Ηπειρωτική, είναι συντριπτικά. Συγκεκριμένα:

(α) «Ιλλυριοί: Οπωσδήποτε δεκτόν είναι μόνον ότι πρόκειται περί λαού συγγενούς προς τας Ελληνολατινικάς φυλάς, όπως δεικνύει και ο μύθος περί του Ιλλυριού, ως προερχομένου εκ της Ελλάδος ...» (Εγκ. ΗΛΙΟΣ, τ.10^ος, σ.590-591).

(β) «Ιλλυριοί: Εκείνο το οποίον είναι σχεδόν βέβαιον ότι πρόκειται περί λαού της Αρίας ομοφυλίας συγγενούς προς τας Ελληνολατινικάς φυλάς» (Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τ. 13^ος, σ .4).

(γ) Κατά τον ιστορικό Beloch, «οι κάτοικοι της Βορείου Ηπείρου, οι Χάονες, οι Αντιντάνες, οι Παραναίοι ήσαν πιθανότατα Έλληνες» (Μεγ. Ελλ. Εγκ., τ. 3^ος, σ. 413). «Δεν υπάρχει αμφιβολία λοιπόν, ότι στους σημερινούς Αλβανούς υπάρχει άφθονον Ελληνικόν αίμα (νότια και παράλια), σερβικόν και Ιταλικόν, αλλ’ ότι τον κύριο πυρήνα αποτελεί το Ιλλυρικόν στοιχείον, το διασωθέν εις την ορεινήν Αλβανία και εκείθεν διαδοθέν  και εις τα παράλια» (όπως παραπάνω).

(δ) Οι Τόσκηδες είναι δολιχοκέφαλοι και έχουν ελληνικότερα χαρακτηριστικά από τους Γκέγκηδες (Ηπειρώτες και Αλβανοί, Έκδοση Ιδρύματος Βορειοηπειρωτικών Ερευνών, Σπύρος Στούπης, Ιωάννινα, 1976, σ.91).

(ε) Ο Άγγλος γεωγράφος STANFORD μάλιστα αποφαίνεται ότι από την μελέτη της συγκριτικής φιλολογίας και γλωσσολογίας του χαρακτήρος και των εθίμων των Αλβανών προκύπτει ότι αυτοί είναι αυτόχθονες Έλληνες κατά την αρχική καταγωγή (An Ethnological map of European Turkey and Greece, London, 1877, σ.8 - "Πραγματεία Ιστορική, Εθνολογική κλπ Ηπείρου - Αλβανίας", Π. Κουγιτέας, Αθήναι, 1905 - Ηπειρωτικά, Αθ. Σταγειρίτου, Βιέννη, 1819).

(στ)  «Οι Αλβανοί είναι φύλο συγγενικό των Ελλήνων. Ευρύτερη φυλετική διάκριση πρέπει να γίνει με τους Βορείους Αλβανούς, οι οποίοι ίσως είναι λείψανα Βαλκανικών λαών που έφθασαν στην Αλβανία πιεζόμενα κατά τον Μεσαίωνα από διαφόρους εισβολείς ή είναι εντόπιοι που δεν ήλθαν σε καμμιά επαφή με τους Έλληνας» (Αλβανοί και Έλληνες, Ηπειρωτική Εστία 1974, σ. 290, Τ. Σιωμόπουλου). Η διαπίστωση αυτή είναι από τις σημαντικώτερες, καθ’ όσον:

-Επιβεβαιώνει την Ελληνικότητα των κατοίκων του Νότου (της Βορείου Ηπείρου) Αρβανίτες, Αλβανίτες ή «Αλβανούς» (Χριστιανούς ή εξισλαμισθέντες).

-Διαχωρίζει τους Έλληνες «Αλβανούς» του Νότου από τους Αλβανούς/ Σκιπετάρους του Βορρά, ουδεμίαν σχέση έχοντας με τους Έλληνες της λεγόμενης Νότιας Αλβανίας (Βορείου Ηπείρου).

(ζ) Κατά το συνέδριο του Βερολίνου (1878), Αλβανοί πρόκριτοι υπέβαλαν υπόμνημα με το οποίο ζητούσαν σύμπηξη Ελληνοαλβανικής Ομοσπονδίας (Ελληνοαλβανική συνεννόησις, Ν. Καζάζης, Αθήναι, 1907, σ. 51).

(η) Κατά την διάρκεια της Ελληνικής Επαναστάσεως, οι Χριστιανοί της Αλβανίας (Αρβανίτες), εισήλθαν στην κυρίως Ελλάδα και πολεμούσαν υπέρ της Ελληνικής Ελευθερίας. Ελάχιστοι έμειναν σαν μισθοφόροι των Τούρκων, οι περισσότεροι των οποίων είχαν εξισλαμισθεί.

(θ) Για τις φιλικές διαθέσεις των Αλβανών και ιδιαίτερα των Τουρκαλβανών της Βορείου Ηπείρου (Ν. Αλβανίας) έναντι της Ελλάδος, που έφθαναν μέχρι εθνικού παροξυσμού και υπερέβαλαν τους Έλληνες στον αγώνα για Εθνική απελευθέρωση, παρέχονται λεπτομέρειες στην Ιστορία της Έλλην. Επαναστάσεως του Σπ. Τρικούπη (Β΄ Τόμος, Λονδίνο, 1854). Αξίζει απλώς να αναφέρουμε μία περικοπή:  «Θα απορήσουν ίσως οι μεταγενέστεροι πως εμωράνθησαν εις τοιούτον βαθμόν οι Αλβανοί εν ω εξεδίδοντο προκηρύξεις και ήσαν και τόσα άλλα φανερά δείγματα του Εθνικού αγώνος των Ελλήνων».

(ι) «Εις την σημερινήν Αλβανία προς Β. του Ωρικού κατώκουν Ιλλυριοί, πλην των Ελληνικών πόλεων Απολλωνίας, Επιδαύρου και των επινείων Λίσσου, Ακρολίσσου και Αυλώνος» (Μεγ. Ελλην. Εγκυκλ., τ. 3^ος, σ. 413).

(7) Μέχρι και του τέλους του 19ου αιώνος οι μωαμεθανοί αλβανοί δεν είχαν εθνική συνείδηση. Όλοι τους δεν είχαν καμιά Εθνική φιλοδοξία και ταυτίζονταν με τους Τούρκους.

Οι κάτοικοι της σημερινής Αλβανίας, διεκρίνοντο με κριτήριο την θρησκεία τους. Οι Ορθόδοξοι ήσαν Ρωμιοί, εντεταγμένοι στο ίδιο Γένος με τους υπόλοιπους Έλληνες. Οι Μουσουλμάνοι Αλβανοί ένοιωθαν Τούρκοι, εξ ου και ο όρος  Τουρκαλβανοί. Η αλβανική συνείδηση είναι οπωσδήποτε ξενόφερτο κατασκεύασμα όπως αποδεικνύουν και μαρτυρίες των ιδίων των ενδιαφερομένων, τις οποίες κατέγραψε ο σύγχρονός μας διαπρεπής Βαλκανιολόγος Αχιλλεύς Λαζάρου.

Όταν η Ιταλία και η Αυστροουγγαρία για δικούς τους λόγους προσπαθούσαν να κατασκευάσουν αλβανικό κράτος ώστε να ελέγχουν την είσοδο της Αδριατικής, οι Τουρκαλβανοί ύψωναν στο Δυρράχιο την οθωμανική σημαία ! Προτιμούσαν την τουρκική παρά την άγνωστη σ' αυτούς αλβανική εθνική συνείδηση. Άλλωστε και στους Βαλκανικούς πολέμους οι Μουσουλμάνοι της Αλβανίας πολέμησαν, και μάλιστα δυναμικά, στις τάξεις του Οθωμανικού στρατού. Μετά το 1908 πολλά από τα μέλη του Νεοτουρκικού κομιτάτου, το οποίο σχεδίασε και ξεκίνησε τον διωγμό των Ελλήνων ήταν Τουρκαλβανοί.

Αλβανία με την σημερινή έννοια, δεν υπήρχε ποτέ. Η λέξη Αλβανία, σημαίνει Λευκή Χώρα από το λατινικό ΑΛΜΠΑ: λευκή. Είναι όρος με γεωγραφική και όχι εθνολογική σημασία, όπως και η λέξη Ιλλυρία.

(8) Οι Παπικοί και προτεστάντες, για διαφορετικούς λόγους ο καθένας, με την συμπαράσταση κυρίως της Ιταλίας και Αυστρίας επέτυχαν να  «κατασκευάσουν» την «Αλβανική εθνική συνείδηση», ανύπαρκτη τουλάχιστον μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνος. Τις επιχειρήσεις διεξήγαγε η κατευθυνόμενη από την Ρώμη παπική αποστολή των Λαζαριστών, μαζί με τους Ιησουΐτες (κέντρο τα Τίρανα στα μέσα του 19^ου αιώνος) και την υπό Αγγλικήν προστασίαν, Προτεσταντοαλβανική αποστολή.

Με άλλα λόγια, η «αλβανική εθνική συνείδηση» εμφανίζεται μόλις το 1878 με την Λίγκα της Πριζρένης - Κοσσυφοπεδίου και μάλιστα ως τεχνητό κατασκεύασμα ξένων δυνάμεων και θρησκευτικών προπαγανδών. 

Η κατασκευή της «αλβανικής Εθνικής συνειδήσεως», βελτιώθηκε και ολοκληρώθηκε, μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, στα σκοτεινά «εργαστήρια των εθνοκατασκευαστών». Τα βελτιωμένα «εθνικιστικά εμφυτεύματα», ενεφυτεύθησαν υποχρεωτικώς σ’ όλους τους κατοίκους της Αλβανίας, πλην των Ελλήνων Βορειοηπειρωτών, οι οποίοι τα απέρριψαν ως μη συμβατά με την υπάρχουσα ήδη από αιώνων, στο φυλετικό αίμα τους,  «Ελληνική Εθνική συνείδηση»!

3. Παιδεία και Πολιτισμός της Β. Ηπείρου.

α.   Παιδεία

(1) Πλούσια Εθνική ζωή και σπουδαία άνθηση και καλλιέργεια των Ελληνικών γραμμάτων είχαν αναδείξει την Β.Η σαν την πιο πολιτισμένη γωνιά από όλες τις περιφέρειες του Ελεύθερου και υπόδουλου Ελληνισμού. Πολλές φορές αποκλήθηκε από συγχρόνους, σαν «Ελλάς της Ελλάδος». Είχε ειπωθεί ότι από τα μέσα του 19ου αιώνα έως τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, σχεδόν κάθε χωριό είχε το δικό του ελληνικό σχολείο. Βέβαια η εκπαίδευση στην περιοχή ως το 1914, ήταν σχεδόν αποκλειστικά Ελληνική. Τα πρώτα βήματα για την ίδρυση σχολείων και εκκλησιαστικών ιδρυμάτων πραγματοποιήθηκαν με πρωτοβουλία τοπικών επισκόπων (Δρυϊνουπόλεως Ματθαίου, Αργυροκάστρου Σοφιανού και του Νεκταρίου Τέρπου) κατά τον 17ο αιώνα. Τον 18ο αιώνα ο Κοσμάς ο Αιτωλός πραγματοποιεί εκτεταμένες περιοδείες στην περιοχή και ιδρύει μεγάλο αριθμό σχολείων σχεδόν σε κάθε χωρίο που επισκέπτεται μέχρι τον βίαιο θάνατο του στο Κολικόντασι από Μουσουλμάνους.

Στην Μοσχόπολη λειτουργούσε από τον 18ο αιώνα σημαντική σχολή, η Νέα Ακαδημία που επί πολλές δεκαετίες λειτούργησε ως αλληλοδιδακτικό σχολείο, κυρίως χάρη στις δωρεές του Μοσχοπολίτη βαρώνου Σίμωνας Σίνα. Εκεί λειτούργησε το μοναδικό τυπογραφείο στην Βαλκανική χερσόνησο (με εξαίρεση την Κωνσταντινούπολη) και εκδόθηκε μεγάλος αριθμός βιβλίων. Όμως η Μοσχόπολη καταστράφηκε διαδοχικά από τον φανατισμό των Μουσουλμάνων του Αλή Πασά.

Στο Αργυρόκαστρο λειτουργούσε σχολείο από το 1663, που το 1821 λόγω της Επανάστασης έκλεισε, όμως επαναλειτούργησε το 1830. Άλλη αξιόλογη σχολή ήταν του Δέλβινου που είχε ιδρυθεί το 1537 επί Ενετοκρατίας. Συντηρούνταν από τα κληροδοτήματα εύπορων Δελβινιωτών και αναδείχτηκε σε φυτώριο μάθησης υψηλής στάθμης για την εποχή. Σημαντικές ήταν και η σχολή της Άνω και Κάτω Δρόβιανης που ιδρύθηκε του 1773 από τον Κοσμά τον Αιτωλό.

Τα «Ζωγράφεια Διδασκαλεία» Κεστορατίου Αργυροκάστρου (1881)

Στην περιοχή Δρυϊνουπόλεως το 1874, σύμφωνα με έκθεση του «Ηπειρωτικού Εκπαιδευτικού Συλλόγου» λειτουργούσαν σε σύνολο 157 χωριών, 78 σχολεία. Το 1874 ιδρύθηκαν στο Κεστοράτι (χωριό βόρεια του Αργυροκάστρου) τα «Ζωγράφεια Διδασκαλεία» από τον Χρηστάκη Ζωγράφο, τα διδασκαλεία αυτά είχαν σκοπό την μόρφωση των δασκάλων (αρρένων και θηλέων) για την δημοτική εκπαίδευση. Τα διδασκαλεία αυτά στα 18 χρόνια λειτουργίας τους εκπαίδευσαν πάνω από 400 δασκάλους. Με την επιχορήγηση του Ζωγράφου ανεγέρθηκαν μεγαλοπρεπή διδακτήρια, που εγκαταστάθηκαν εκτός από τα διδασκαλεία, και τα προϋπάρχοντα σχολεία το παρθεναγωγείο και το νηπιαγωγείο. Ο Ζωγράφος ανέλαβε τα έξοδα για την λειτουργία τους, καθώς και τα έξοδα διατροφής και ενδυμασίας 60 υπότροφων σπουδαστών.

Δυστυχώς, παρόλη την ανοδική πορεία που σημείωνε η λειτουργία τους, διαλύθηκαν το 1891, λόγω έντονων αντιπαραθέσεων παραγόντων της περιοχής. Ουσιαστική ήταν και η συμβολή των «Ζάππειων Σχολείων» στο Λάμποβο. Στο ίδιο χωριό λειτουργούσαν παρθεναγωγείο και υφαντήριο, ενώ είχε συγκροτηθεί και βιβλιοθήκη με 400 τόμους Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων.

Στην περιοχή Κορυτσάς σε σύνολο 26.213 κατοίκων (1870) λειτουργούσαν 92 σχολεία με περισσότερους από 3.000 μαθητές. Το πρώτο ελληνικό σχολείο στην Κορυτσά λειτούργησε τον 18ο αιώνα, όμως το 1821 καταστράφηκε λόγω της Επανάστασης, αλλά ξαναλειτούργησε το 1830. Το 1856 ανεγέρθηκαν από το εκκλησιαστικό ταμείο της πόλης και με χορηγία του ευεργέτη Γεωργίου Μπάγκα τα διδακτήρια της σχολής. Από το 1887-88 άρχισε να λειτουργεί στην Κορυτσά πλήρες γυμνάσιο με χορηγία του Ιωάννη Μπάγκα.

(2) Στην περιοχή της Β.Η. το 1909 λειτουργούσαν 332 Ελληνικά σχολειά με 408 δασκάλους και 15.285 μαθητές, ενώ την ίδια περίοδο λειτουργούσαν στην περιοχή 7 Τουρκικά σχολεία και ένα αλβανικό στην Κορυτσά με 442 μαθητές (Συντηρούμενο από την Αμερικανική Προτεσταντική αποστολή).

(3) Στην Κορυτσά που εθεωρείτο, δήθεν, σαν Κέντρο του Αλβανισμού, λειτουργούσαν:

(α) Ελληνικό γυμνάσιο από το 1843 (Κληροδότημα του Κορυτσαίου Ιωάννου Πάγκα εκ του οποίου και εκαλείτο Πάγκειον Γυμνάσιο).

(β) Δύο σχολαρχεία (κληροδοτήματα του ευεργέτου Αναστασίου Αβραμίδη).

(γ) Ένα Παρθεναγωγείο και τρία νηπιαγωγεία. Σ΄ αυτά εδίδασκαν  πενήντα (50) καθηγητές και δάσκαλοι και φοιτούσαν πάνω από 2.500 μαθητές και μαθήτριες. Επίσης στην Κορυτσά εκδιδόταν από το 1908 Ελληνική εφημερίδα «Ο Πελασγός» και δρούσαν τουλάχιστον 3 μορφωτικοί και φιλανθρωπικοί σύλλογοι (Τα Πάτρια, Η Αναγέννηση, κλπ.).

(4) Δυτικά της Κορυτσάς ευρίσκετο η άλλοτε ακμαιότατη (13^ος αιών) Μοσχόπολις με πληθυσμό 60 χιλ. κατοίκων (23 βυζαντινές εκκλησίες και 75 ιερείς). Η Μοσχόπολις αποκλήθηκε «Αι Αθήναι» των τουρκοκρατούμενων περιοχών. Εκεί λειτουργούσε από το 1730 σπουδαία ανωτέρα σχολή «Η νέα Ακαδημία», μεγάλη βιβλιοθήκη και ένα ορφανοτροφείο. Η πόλη λεηλατήθηκε από τους Τουρκαλβανούς το 1769 και αποτεφρώθηκε το 1916 ότι είχε απομείνει από αυτήν.

(5) Συνοπτικός Πίνακας Ελληνικών Σχολείων /Διδασκάλων/μαθητών στην Β.Η. (τέλη 18^ουαι.-αρχές του 19^ουαιώνας)

α/α	Περιφέρεια	Σχολεία	Δάσκαλοι	Μαθητές
1	Κολωνίας	23	33	2.050
2	Λεσκοβικίου	22	23	640
3	Πρεμετής	37	41	1.200
4	Τεπελενίου	26	33	1.210
5	Αργυροκάστρου	87	101	4.365
6	Δελβίνου	70	82	3.020
7	Χιμάρας	13	21	965
8	Βερατίου	44	58	1.400
9	Αυλώνος	10	16	435

β. Η παρουσία της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην ενιαία Ήπειρο

Παράλληλα προς τα ανωτέρω, ιδιαιτέρως θα πρέπει να υπογραμμισθεί ή παρουσία στην ενιαίαν Ήπειρον, της Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας και τού Ελληνικού Κλήρου, δεδομένου ότι ούτε βλαχική, ούτε αλβανική Εκκλησία υπήρχε.

Από παλίμψηστα τού Αγ. Όρους προκύπτει, ότι κατά τον 10ον αιώνα υπήρχαν επίσκοποι: «Δυρραχίου, Κορυτσάς, Μπιτωλίων, Βελεγράδων (Μπεράτι), Αυλώνος, και Κάνικεγκ το παλαιόν ελέγετο ηλυρικός και ο καραμόκρας».  Ειδικώτερα, κατά τούς τραγικούς χρόνους τής πτώσεως τού Βυζαντίου, κατά τον Αλ. Διομήδην, ή εκκλησία έχει να επιδείξη παλλάς πράξεις αι οποίοι θα μείνουν πάντοτε εις το ενεργητικό της. «Κυριώτατα, εν μέσω του καταρρέοντος εκείνου κόσμου, υπήρξεν η μόνη εξουσία, ήτις παρίστα κάτι το σταθερόν και η μόνη παρήγορος δύναμις εις ήν κατέφευγον οι εγκαταλελειμμένοι εις την κακήν των μοίραν πληθυσμοί. Κοινωνικώς δε και εθνικώς, τούτο δεν υπήρξε μικρά υπηρεσία θεωρώ επίσης σπουδαιοτάτην υπηρεσίαν της εκκλησίας, ότι κατώρθωσεν, όταν πλέον το Βυζάντιον έβαινεν οριστικώς προς το τέλος, να υποκατασταθή εις πολλάς λειτουργίας του κράτους, ιδία δικαστικάς και προσωπικής καταστάσεως. Ηδυνήθη ούτως η Εκκλησία, οπωσδήποτε διοικητικώς οργανωμένη, να αναπληρώση το εξαφανισθέν Βυζάντιον και επί δουλείας να ασκήση το πολιτικόν της έργον υπέρ των άνευ δικαιωμάτων υποδούλων... Παράλληλα προς την δύναμιν της Εκκλησίας, πιστεύω, ότι γλώσσα, παράδοσις, ιστορία, υποσυνείδητος εθνισμός υπήρξαν συγκρατιμικοί τού Ελληνισμού παράγοντες....

«Η Ορθοδοξία επί μακρούς αιώνας υπήρξε συνυφασμένη με τον εθνισμόν, όστις εγκλείει εν εαυτή αυτοτελή και ίδια ηθικά και πνευματικά στοιχεία, μεταβιβαζόμενα ασυναισθήτως από γενεάς εις γενεάν επί ατελεύτητον σειράν αιώνων, τα οποία έτρεφαν και διετήρησαν τα ζώπηρα τού γένους».

Κατά τους τελευταίους αιώνας της τουρκοκρατίας, είναι γνωσταί αρχιεπισκοπαί: Πουλχεριουπόλεως ή Βελεγράδων (Μπεράτι), Δυρραχίου, Δρυϊνουπόλεως, Δελβίνου Χειμάρρας, Πωγωνιανής, Σελεσφόρου (Κορυτσάς) κ. ό. Βορειότερα δε της Αλβανίας η επισκοπή Αντιβάρεως και επί Σκεντέρμπεη η επισκοπή Ελβασάν και Κρόϊας. Επιγραφή τέλος αποκείμενη στο Μουσείο Ιωαννίνων έχει τη φράση αναφορικώς με την προμνησθείσα επισκοπήν: «Επίσκοπος Αλβανιτίας (ΣΣ: Αρβανιτίας)»6    

γ. Ευεργεσίες-Αγαθοεργίες

Με την δημιουργία του Ελληνικού κράτους (1830) αριθμός εύπορων Βορειοηπερωτών συνέδραμε στην ανοικοδόμησή του. Οικοδομήματα και ιδρύματα όπως το Αστεροσκοπείο Αθηνών, τα Αρσάκεια εκπαιδευτήρια, η Ακαδημία Αθηνών, το Ζάππειο Μέγαρο υπήρξαν ορισμένες από τις δωρεές που οφείλονται σε σημαντικές προσωπικότητες της περιοχής. Ιδιαίτερα η ιδέα της αναβιώσεως των Ολυμπιακών Αγώνων ξεκίνησε με ενέργειες του Ευάγγελου Ζάππα, από τα μέσα του 19ου αιώνα. Πολλοί Βορειοηπειρώτες συμμετέχουν και στην πολιτική και οικονομική ζωή του ελληνικού κράτους, αλλά και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας της εποχής εκείνης, υποστηρίζοντας δυναμικώς και ανιδιοτελώς, τα συμφέροντα του Ελληνισμού.

Στα χρόνια που προηγήθηκαν και που ακολούθησαν τον μεγάλο αγώνα της ελληνικής ανεξαρτησίας, η γη της Ηπείρου υπήρξε μια μεγάλη μάνα του ελληνισμού. Απ’ αυτήν αναδείχτηκαν οι σπουδαιότεροι αγωνιστές κι εθνικοί ευεργέτες – αυτοί που προίκισαν την ελεύθερη πατρίδα με τα μνημειακά, μορφωτικά και κοινωνικά της ιδρύματα. Ηπειρώτες ο Σκουφάς, ο Τσακάλωφ, ο Σίνας, ο Αβέρωφ, ο Στουρνάρης, ο Τοσίτσας, ο Ριζάρης, ο Χατζηκώνστας. Αργυροκαστρίτης ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας Καποδίστριας. Ηπειρώτες κι ένα πλήθος ακόμη πνευματικές μορφές, ο Νεόφυτος Δούκας, ο Σπυρίδων Λάμπρος (γεννήθηκε στην Κέρκυρα, αλλά καταγόταν από την Ήπειρο), ο Γεώργιος Γεννάδιος, ο Δημήτριος Σεμιτέλος... Δεν είχε άδικο ο λόγιος του 19ου αιώνα Φιλήμων, που έλεγε πως η Ήπειρος στάθηκε «εύφορος, τόσον εις πατριώτας, όσον και εις εθνικούς διδασκάλους».

Όλα ουσιαστικά τα ανώτερα ελληνικά εκπαιδευτικά κέντρα —γράφει ένας Αμερικανός ιστορικός— όπως το Πανεπιστήμιο των Αθηνών, το Μουσείο Καλών Τεχνών (εννοεί το Ζάππειο Μέγαρο), το μαρμάρινο αθηναϊκό στάδιο και τα περισσότερα κολλέγια, οφείλονται στον ασίγαστο πατριωτισμό των Ηπειρωτών. Μερικά ονόματα είναι αρκετά: ο Αρσάκης, που έχτισε τέσσερα μεγάλα γυναικεία κολέγια στις Αθήνες, στην Κωνσταντινούπολη, στην Λάρισα και στα Γιάννενα, ήταν Βορειοηπειρώτης από τη Χοτάχοβα, κοντά στο Αργυρόκαστρο. Ο Ζάππας, ιδρυτής του Μουσείου Καλών Τεχνών στην Αθήνα και πολλών σχολείων, καταγόταν από το Λάμποβο, κοντά στο Αργυρόκαστρο. Ο Ζωγράφος, που ίδρυσε το Ζωγράφειο Κολέγιο και το Ζωγράφειο Νοσοκομείο στην Κωνσταντινούπολη, γεννήθηκε στο Κεστοράτι, κοντά στο Τεπελένι. Ο γιος του Γεώργιος Ζωγράφος, έγινε ένας από τους εξέχοντες πολιτικούς της Ελλάδας, υπουργός εξωτερικών το 1913 και πρόεδρος του Αυτόνομου Κράτους της Βόρειας Ηπείρου.(EDWARD CAPPS: Greece, Albania and Northern Epirus)

 δ.  Αξιομνημόνευτοι Βορειοηπειρώτες

(1)  Έμποροι και εθνικοί ευεργέτες

·  Απόστολος Αρσάκης (1792-1874)

·  Ευάγγελος Ζάππας (1800–1865)

·  Κωνσταντίνος Ζάππας (1814-1892)

·  Γεώργιος Σίνας (1783-1856)

·  Σίμων Σίνας (1810-1876)

·  Χρηστάκης Ζωγράφος (1820-1896)

·  Ιωάννης Πάγκας (Μπάγκα) (1814-1895)

·  Αναστάσιος Αβραμίδης

·  Γεώργιος Αδάμ

·  Μιχαήλ Βασιλείου

(2)      Θρησκευτικοί ηγέτες/Ιερείς/Μοναχοί

·  Νεκτάριος Τέρπος (17ος-18ος αιώνας)

·  Σοφιανός (-1711)

·  Βασίλειος Δρυϊνουπόλεως (1858-1936)

·  Παντελεήμων Αργυροκάστρου (1890-1969)

·  Γαβριήλ Κωνσταντινίδης

·  Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης (Αναστάσιος Γραίκας) [1905-1991]

(3) Λόγιοι/Λογοτέχνες

·  Σταυριανός Βηστιάρης (16ος αιώνας)

·  Θεόδωρος Καβαλιώτης (1718-1789)

·  Αλέξανδρος Βασιλείου (1760-1818)

·  Κατίνα Παπά (1903-1959)

·  Δανιήλ Μοσχοπολίτης (1754-1825)

(4) Επιστήμονες/Ακαδημαϊκοί

·  Νικόλαος Σταύρου (1935-2011)

·  Δημήτριος Νανόπουλος (1948- )

(5) Πολιτικοί

·  Γεώργιος Χρηστάκης-Ζωγράφος (1863-1920)

·  Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος (1926- )

·  Ερμιόνη Αντρέα

·  Τζωρτζ Τένετ

·  Βασίλειος Μπολάνος

(6)      Στρατιωτικοί/Επαναστάτες/Αντιστασιακοί

·  Μιλτιάδης Γκιόκας (; - 1992)

·  Κωνσταντίνος Λαγουμιτζής (1781-1827)

·  Κυριακούλης Αργυροκαστρίτης (;-1828)

·  Σπυρίδων Σπυρομήλιος (1800-1880)

·  Ζάχος Μήλιος (1805-1860)

·  Σπύρος Σπυρομήλιος (1864-1930)

·  Δημήτριος Δούλης (1865-1928)

·  Βασίλειος Σαχίνης (1897-1943)

·  Κλέαρχος Σπυρομήλιος (1917-1943)

·  Λάκης Νταηλάκης (1883 - 1941)

·  Γιάννης Πουτέτσης (;-1912)

·  Θύμιος Λιώλης ( 1880 - 1961 )

·  Λευτέρης Τάλλιος

4. Αλβανική Παιδεία και Πολιτισμός στην Β. Ήπειρο

(1) Είναι γνωστό σε όλους ότι οι αλβανόφωνοι γενικά δεν διέθεταν αλβανικό αλφάβητο μέχρι το τέλος σχεδόν του περασμένου αιώνα. Όσοι απ’ αυτούς έγραφαν, λίγο ή πολύ χρησιμοποιούσαν, κατά κανόνα, τα Ελληνικά γράμματα, το Ελληνικό αλφάβητο. Και τούτο διότι εκτός του ότι δεν είχε εφευρεθεί ακόμα η αλβανική γραφή, δεν λειτουργούσαν άλλα αξιόλογα σχολεία εκτός από τα Ελληνικά.

(2) Ο Ελληνισμός κυριαρχούσε παντού στα γράμματα, στις τέχνες, στο εμπόριο μέχρι και των Τιράνων αν όχι και βορειότερα. Στα Τίρανα μέχρι και το 1895 ακόμα, υπήρχε ένα μόνο σχολείο και αυτό Ελληνικό και κανένα αλβανικό!

(3) Οι Αλβανοί δεν διέθεταν δική τους γραπτή γλώσσα. Εάν διέθεταν δεν θα εξισλαμίζοντο σε τέτοια έκταση και τόσο εύκολα κατ’ εξαίρεση από τους άλλους Βαλκανικούς λαούς. Θα είχαν Αλβανό μητροπολίτη, παπά, δάσκαλο, εκκλησία, σχολείο κλπ. Θα αποτελούσαν ξεχωριστή εθνότητα, όπως οι Έλληνες και Σέρβοι και θα αγωνίζονταν για μια αλβανική εθνική αποκατάσταση.

«Η διάγνωση της γλώσσας παρουσιάζει μεγάλες δυσχέρειες λόγω ελλείψεων λογοτεχνικών μνημείων» (Λεξ. Ελευθερουδάκη, λ. Αλβανία, σ. 706).

(4)   Επίσημη αλβανική γραφή εμφανίζεται μόλις το 1909 (Αλβανοί και Έλληνες, Τ. Σιωμόπουλος, Ηπ. Εστία, 1974). Δεν εμφανίζεται αλβανική φιλολογία μέχρι το τέλος του περασμένου αιώνος. Εάν υπάρχει θα πρέπει να αναζητηθεί σε Ελληνικά γραπτά. Στην αφύπνιση του αλβανικού εθνικισμού καταλυτικό ρόλο έπαιξε η Ιταλική και η παπική προπαγάνδα.

«Η επίσημη γλώσσα (η γραφή της έχει ως βάση το καθιερωμένο λατινικό αλφάβητο που υιοθετήθηκε το 1909) βασισμένη πάνω στο  πρότυπο της νότιας Γκεκικής διαλέκτου του Ελβασάν, χρονολογείται από την ίδρυση του Αλβανικού κράτους έως τον 2ον Π.Π. ενώ στο μετέπειτα χρονικό διάστημα τροποποιήθηκε έχοντας ως πρότυπο την Τοσκική διάλεκτο»(Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τ.6^ος , σ.143).

(6) «Γεγονός χαρακτηριστικόν, καταδεικνύον την επιρροήν ην εξήσκει και επί του Αλβανικού λαού η Ελλάς, αποτελεί το υποβληθέν εν έτει 1847 υπόμνημα Αλβανών μεγιστάνων 55 καζάδων (Καζάς: Υποδιαίρεση του Σαντζάκ - Νομού που αντιστοιχεί με την επαρχία) συμπεριλαμβανομένου του Βερατίου και του Αυλώνος, οίτινες εζήτουν παρά του βασιλέως Όθωνος την ένωσιν της Αλβανίας μετά της Ελλάδος» (Ο Ελληνισμός και οι Βαλκανικοί γείτονές του, Αντγος Σέργιος Γυαλίστρας, Αθήναι, 1945).

(7) Την έλλειψη των αλβανικών γραμμάτων επεχείρησε να θεραπεύσει (1845) για πρώτη φορά ένας Μπουλούκμπασης από το Βυθοτούκι της Κορυτσάς με δικής του επινοήσεως αλφάβητο, με το οποίο εξέδωκε το πρώτο Αλβανικό αναγνωστικό, χωρίς να κατορθώσει να το επιβάλλει. Την γραμματικήν της τοσκικής διαλέκτου έγραψε ο Κωνσταντίνος Χριστοφορίδης από το Ελβασάν, ο οποίος «μετέφρασε» και το Ευαγγέλιον. Άφησε ανέκδοτο λεξικό το οποίο εκδόθηκε το 1904 στις Αθήναις από τον Διογένη Χαρίτωνα.

 Ήδη ο Μάρκος Μπότσαρης από το 1809 είχε προβεί σε συγγραφή λεξικού Ρωμαίϊκης και Αρβανίτικης απλής.7 Τα Αρβανίτικα είναι μία από τις πολλές Ελληνικές διαλέκτους και είναι διαφορετικά από τα Αλβανικά τα οποία στηρίχτηκαν στην Ελληνική γλώσσα αλλά με την πάροδο του χρόνου μετασχηματίστηκαν με ιταλικές και σλαβικές παρεμβάσεις.

Το δε Λεξικό που έγραψε ήταν της αρβανίτικης  - όχι αλβανικής - και ρωμαίικης απλής  (νεοελληνικής). Άλλωστε δεν θα μπορούσε να έχει αλβανική εθνική συνείδηση, διότι κάτι τέτοιο εμφανίζεται μόλις το 1878 με την Λίγκα της Πριζρένης - Κοσσυφοπεδίου και μάλιστα ως τεχνητό κατασκεύασμα ξένων δυνάμεων και θρησκευτικών προπαγανδών. Προ αυτών ο Ιερεύς Δανιήλ, συνέγραψε Ελληνο-«Αλβανο»-Βουλγαρο-Βλάχικο λεξικό, το οποίο εκδόθηκε το 1802 στην Βιέννη. Επίσης το 1716 εκδόθηκε στην Ρώμη, υπό την «εποπτείαν» του Βατικανού,  συλλογή γραμματικών παρατηρήσεων επί της Αλβανικής διαλέκτου από τον Λέτσιε.

(8) Μεταξύ 1869-1870 μία ομάδα Αλβανών ή αλβανιζόντων (Βάσσα, Αβδούλ βέη, Χριστοφορίδης, Ε. Μήτκας, Κ. Βρεττός και βέηδων Σαήμ και Ναήμ (ονόματα ξεκάθαρης Ιουδαϊκής προελεύσεως) - οι 4 τελευταίοι από την Κορυτσά) με δαπάνες της Φιλοαλβανικής Εταιρείας του Λονδίνου, εξέδωσε στην Κωνσταντινούπολη (τύποις Ζελτς) το πρώτο αλβανικό διδακτικό βιβλίο. Μέχρις ότου επιβληθεί η γραπτή αλβανική (1909) οι Αλβανοί μάθαιναν γράμματα σε Ελληνικά σχολεία και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

(9) Το έργο της διαδόσεως και επιβολής της νεοσχηματισθείσης αλβανικής γραπτής γλώσσας ανέλαβε (1878) ο Αλβανικός Σύλλογος Πρισρένης (Ιταλο-Αυστριακό Παράρτημα) με τη συμπαράσταση της Τουρκίας. Μία από τις επιδιώξεις της οργανώσεως ήταν και η εισαγωγή της αλβανικής αυτής γραπτής σε όλα τα σχολεία της Ηπείρου.

(10) Το 1920 ένας αποτυχημένος «Έλληνας» ηθοποιός (Θεοφάνης Μαυρομμάτης) γνωστός αργότερα σαν Φαν Νόλι, χειροτονήθηκε παράνομα σε αλβανορθόδοξο επίσκοπο και μετέφρασε στην Αλβανική τα ιερά βιβλία και πρώτα τα Ευαγγέλια.

(11) Έτσι, ενώ η Ελληνική γλώσσα ήταν η γλώσσα της Διοικήσεως, η γλώσσα όλων των κατοικούντων στην Ενιαία Ήπειρο (Τούρκων, τουρκαλβανών) και οι γυναίκες των αλλοθρήσκων νανούριζαν τα μωρά τους με Ελληνικά τραγούδια, φθάσαμε στα μισά περίπου του 20^ου αιώνος, οπότε και ανασύρθηκαν από τα καταγώγια του Συστήματος θεωρίες-μνημεία θρασύτητος και απάτης. Αποκορύφωμα όλων αυτών οι παρανοϊκοί ισχυρισμοί μερικών Αλβανών (και όχι μόνο) ότι:

(α) Οι Βορειοηπειρώτες είναι εξελληνισμένοι Αλβανοί.

(β) Η Ελληνική γλώσσα μετασχηματίσθηκε και αναπτύχθηκε με βάση το αρχαίο Αλβανικό αλφάβητο (!!!).

                                                                                                                                                                                               Συνεχίζεται

---

1 Πηγές: - B. Kondis The Malissori Uprising and Greek-Albanian Negotiations in the United States for a Secred Understanding. Institute of Balkan Studies. Θεσαλλονίκη 1977 (Αγγλικά)

-Β. Κόντης. «Η Βαλκανική Συμμαχία του 1912 και η ανεξαρτησία της Αλβανίας», Βαλκανική Βιβλιογραφία, Θεσσαλονίκη, 1976.  

2 ADRESS DELIVERED: TOTRE ANGLO-ELLENIQUE LEAQUE ON NORTNERI EPIRUS IN 1913, LONDON 1916-Σερ Γιαλίστρα, Αντγου ε.α.. ΄΄Ο Ελληνισμός και οι Βαλκανικοί Γείτονές του κατά τους τελευταίους χρόνους΄΄ (1945, Αθήνα).

3 Λεπτομέρειες για την φυλετική ταυτοτητα και την αρχική προέλευση των Σκιπετάρων, στο υπό την προσεχή ανάλυση θέμα: «Έλληνες Αρβανίτες και Αλβανοί Σκιπετάροι».

4 Ιστορία της Ελλάδος, Αθήνα 1925, υποσ. σελ. 71.

5 P.Badoglio: L’ITALIA NELLA SECONDA GUERRA MONDIALE, VERONA, 1946, σ.313).

6 Πηγή: Το βιβλίο του Σπύρου Στούπη, Ηπειρώτες και Αλβανοί –η προσφορά της Ηπείρου προς το έθνος, εκδόσεις Ιδρύματος Βορειοηπειρωτικών Ερευνών, Ιωάννινα 1976.

7 Στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα ο Μάρκος Μπότσαρης,ήρωας της ελληνικής επανάστασης και αρχηγός των καπεταναίων του Σουλίου,σε ηλικία 19 χρονών συνέγραψε ένα ελληνοαρβανίτικο λεξικό στην αρβανίτικη διάλεκτο του Σουλίου κατά παραγγελία του Γάλλου Πουκεβίλ.Το λεξικό το ονόμασε "Λεξικόν της Ρωμαϊκοις και Αρβανητηκής Απλής", το οποίο σήμερα βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισίου, αντί να αποτελεί σπάνιο χειρόγραφο της Ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς!!!! Το λεξικό ήταν χειρόγραφο, γραμμένο με το ελληνικό αλφάβητο, στο οποίο ο Μπότσαρης έκανε χρήση πνευμάτων. Για την απόδοση των λέξεων συνδύαζε μια φωνητική και ελληνική ιστορική ορθογράφια,πολλές φορές τυχαία, χωρίς κάποιους συγκεκριμένους κανόνες.