Η ΣΗΜΑΙΑ  ΤΟΥ  ΓΕΝΟΥΣ  ΤΩΝ  ΕΛΛΗΝΩΝ

ΜΕΡΟΣ 8^ο

8. Η Ελληνική Σημαία μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως.

Οι Τούρκοι κυριεύσαντες την Κωνσταντινούπολη έφεραν σημαίες κίτρινες, πράσινες, μαύρες, ερυθρές δια των οποίων εσυμβόλιζαν τα διάφορα γένη τους. Δεν χρησιμοποιούσαν την ημισέληνο.

Οι ΄Ελληνες δια της ημισελήνου εσυμβόλιζαν την Θεοτόκον, η οποία είχε ανακηρυχθεί προστάτις και πολιούχος της Κωνσταντινουπόλεως1.  Δια τούτο επί του θόλου του Ναού της Αγίας Σοφίας ετέθη ημισέληνος μετά του Σταυρού επ’ αυτής2.

Ημισέληνος

«Δια του εμβλήματος τούτου εκόσμουν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι τα αγάλματα της θεάς Σελήνης-Ίσιδος και οι αρχαίοι Έλληνες τα της Ηούς, εσήμαινε δε τούτο την εκάστοτε επανεμφάνιση του σεληνιακού φωτός. Οι Αθηναίοι αριστοκράται έφερον επί των πεδίλων των αργυράς ή εξ ελεφαντοστού ημισελήνους.

Το αυτό έμβλημα διακρίσεως έφερον και οι Ρωμαίοι πατρίκιοι ή συγκλητικοί, υπεδηλούτο δε δια τούτου το αιώνιον της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Η ημισέληνος εχαράσσετο επί των νομισμάτων πολλών Ρωμαϊκών πόλεων και της Κωνσταντινουπόλεως, εκ της οποίας εδανείσθησαν οι Οθωμανοί, οι οποίοι και την κατέστησαν, αφ’ ότου εγκατεστάθησαν εις την Ευρώπη, έμβλημα της Αυτοκρατορίας των. Κατά τας σταυροφορίας, η ημισέληνος είχε γενικώς καθιερωθεί, ως διακριτικόν σύμβολον των μουσουλμάνων, ο δε σταυρός ως σύμβολον των Χριστιανών…»3.   

Η έννοια του συμβολισμού της Θεοτόκου δια της ημισελήνου είναι η εξής: ΄Όπως η σελήνη προσλαμβάνουσα εκ του Ηλίου το φως, το μεταδίδει στην γη, έτσι η Θεοτόκος προσλαβούσα το Θείον Φως μετέδωσε αυτό δια της γεννήσεως του Ιησού Χριστού στους ανθρώπους. Αρκετές φορές οι Χριστιανοί εζωγράφιζαν την ημισέληνο παρά την εικόνα της Θεοτόκου, όπως πράττουν ακόμη και σήμερα, οι Παπικοί.

Η μακρά και αιμοβαφής πορεία του συμβόλου του Γένους μας, αρχίζει από τα πρώτα χρόνια, μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως.

Ο Κορκόνδειλας Κλαδάς (1425-1490), στρατιωτικός αρχηγός της Πελοποννήσου, το 1464 ύψωσε ερυθρά σημαία με τον δικέφαλο αετό διακηρύσσοντας την πίστη προς την Μεγάλη του Γένους Ιδέα και την συνέχεια της Ελληνικής (βυζαντινής) αυτοκρατορίας.

Η σημαία τού Πελοποννησίου Κλέφτη (όσοι επί Οθωμανικής κυριαρχίας ζούσαν στα βουνά αρνούμενοι να υποταχθούν) Κροκόνδειλου Κλαδά (1425-1490).

                                                              

Οι κληρικοί τιθέμενοι επικεφαλής εθνικών εξεγέρσεων μεταχειρίζοντο συνήθως ως σημαίας τα λάβαρα των εκκλησιών. Οι Χειμαρριώτες επί λευκής σημαίας είχαν αποτυπωμένες τις εικόνες των αγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ.

Ομοίας σημαίας μεταχειρίζοντο δεσπότες οι καταγόμενοι από την οικογένεια των Αγγέλων Μιχαήλ.

Οι Λευκάδιοι έφερον λευκή σημαία με ερυθρούν σταυρόν και τις εικόνες της Αγίας Μαύρας και Αγίου Τιμοθέου.

Ο Αρχιεπίσκοπος Επιδαύρου Μακάριος Μελισσηνός  και ο συναρχηγός αδελφός του, χωροδεσπότης Θεόδωρος, ύψωσαν λευκή σημαία με κυανού Σταυρό (1575), επικεφαλής επαναστατικού σώματος 25.000 πεζών και 3.000 ιππέων.

Ο καπετάν Τζιουβάρας στο Λούρο, εχρησιμοποίησε λευκή σημαία με κυανού Σταυρόν, εις το κέντρο του Σταυρού της σημαίας του έφερε επί μεν της μιας επιφανείας την εικόνα του Σωτήρος, επί δε της ετέρας την εικόνα της Θεοτόκου.

Σημαία του καπετάν Τζιουβάρα το 1770, στην άλλη πλευρά είχε προσθέσει την εικόνα της Παναγίας. Την ίδια σημαία χωρίς τον Χριστό σήκωσαν οι Μαυρομιχαλαίοι στην υποκινούμενη επανάσταση από την Ρωσία το 1769.

Ο Νικολός Τζιουβάρας χρησιμοποίησε την ίδια σημαία (Λευκή-κυανούς Σταυρός), με τις εικόνες των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.

   

Στην Πάργα, η σημαία ήταν κόκκινη, με χρυσοκέντητη την βρεφοκρατούσα Παναγιά

                                                        

Από τις περιοχές που υποδουλώθηκαν στους Τούρκους, μερικές διετήρησαν την σημαία τους με αντάλλαγμα την υποχρέωση να συνεκστρατεύσουν μετά των Τούρκων, σε εκστρατείες κατά μη Χριστιανών (Σπαχήδες)4.

Η σημαία των Σπαχήδων (γνωστών και ως Ντερεμπέηδων) με τον Άγιο Γεώργιο στο κέντρο. Μεταξύ 1431 και 1639 εκυμάτιζε στην Ήπειρο και στην Πελοπόννησο.

ΟΙ ΣΠΑΧΗΔΕΣ (Hiristian Sipahiler ή Kafir Sipahiler), έφεραν στην σημαία τους την εικόνα του Αγίου Γεωργίου.Αναλυτικώτερον οι Σπαχήδες ήταν ένα επίλεκτο σώμα ιππέων, το οποίον απετελείτο αποκλειστικώς από Έλληνες χριστιανούς της Ηπείρου και της Πελοποννήσου. Οι σπαχήδες απελάμβαναν εξαιρετικών προνομίων (είσπραξη εφ’ όρου ζωής φόρου 10% σε κάθε προϊόν εκάστου χωρίου της δικαιοδοσίας τους), υποχρεούντο όμως να εκστρατεύουν υπέρ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όποτε τους καλούσε η Μεγάλη Πύλη. Το σώμα, συναθροιζόταν στα Ιωάννινα και έως την Πίνδο (Μέτσοβο) έφερε την χριστιανική σημαία του Αγίου Γεωργίου. Στη συνέχεια, η σημαία αυτή διπλωνόταν, βάσει συνθήκης και αντικαθίστατο από την Οθωμανική σημαία.

Επί σουλτάνου Σελήμ Α΄ σε κάποια εκστρατεία κατά των Περσών, στην οποία έλαβαν μέρος Σπαχήδες από την ΄Ηπειρο και την Πελοπόννησο, σε γενομένη νικηφόρο έφοδό τους κατά της Βαγδάτης (1620 μ.Χ.), μετά από πολλές αποτυχημένες Τουρκικές εφόδους, οι ΄Ελληνες πάνω στον ενθουσιασμό τους ανεπέτασαν την Εθνική τους σημαία με τον μαχητή Άγιο Γεώργιο.

                                                                 

Τη λευκή σημαία με γαλάζιο σταυρό και τον Άϊ Γιώργη στο κέντρο είχαν οι ιππείς της Ηπείρου. Σπαχήδες από το 1430 έως το 1640. Παρόμοια σημαία αλλά με τον σταυρό μέσα σε δάφνες χρησιμοποιούσαν οι Σουλιώτες.

Το γεγονός αυτό θορύβησε τον Σουλτάνο και θεωρήθηκε ως παράβαση της συμφωνίας. Εξαιτίας αυτού του συμβάντος οι Τούρκοι κατήργησαν αυτό το προνόμιο, δηλαδή να χρησιμοποιούν οι  ΄Ελληνες  την Εθνική τους Σημαία και επέτρεψαν να μεταχειρίζονται αυτή, μόνο δια λόγους τιμής και για προσωπική χρήση, οι αρχηγοί των κοινοτήτων που εκαλούντο έξαρχοι.

Μετά την εντυπωσιακή τους νίκη οι ΄Ελληνες Σπαχήδες υπεχρεώθησαν σε εξισλαμισμό. Αποτέλεσμα ήταν η διάλυση του σώματος και η καταφυγή πολλών από αυτούς στην Δύση (οι μετέπειτα ονομαστοί μισθοφόροι Stradioti5).

Οι έφιπποι αυτοί λογχοφόροι, με ακολούθους πεζούς και ελαφρούς ιππείς, έφεραν δόρυ μακρύ όπως το βυζαντινό, την λάντσα, με σιδερένια αιχμή ύψους μιάς πιθαμής και μικρή τριγωνική σημαιούλα, μονόχρωμη ή δίχρωμη, με σταυρό, το βυζαντινό φλάμμουλο (από το λατινικό flammulum), δηλαδή, σημαία με το σχήμα και το χρώμα της φλόγας, έφεραν επίσης σπαθί, δίστομο μαχαίρι, ρόπαλο και προστατεύονταν από ελαφρύ θώρακα και μικρή ασπίδα.

Ο Σταυαρετός.

Αλλά και ο σταυραετός, δηλαδή ο αετός με το σταυρό, υμνείται από τη λαϊκή μούσα όπως η δαφνοστεφής σημαία του Λάμπρου Τσεκούρα, αρματωλού των Σαλώνων και τον Λιάκουρα (του Παρνασσού):

Ένας μεγάλος σταυραετός, εκεί ψηλά βιγλίζει

κρατεί στα νύχια του σπαθί, κορώνα στο κεφάλι.

Σημαία που ύψωσε ο αρματολός του Παρνασσού Λάμπρος Τσεκούρας. H σημαία έφερε  σταυρό, σε συνδυασμό με τον  αετό. Πέρα από τον γνωστό πουλί σταυραετό, τα διάφορα κοσμήματα που φορούσαν τότε και οι σημαίες αυτές ονομάζονταν σταυραετοί.

Ο δικέφαλος αετός με το στέμμα δεσπόζει στις σημαίες σε συνδυασμό με την πορφύρα, σύνδεσμο του νεότερου Ελληνισμού με την Ελληνική Αυτοκρατορία. «Τας σημαίας των αρματολών εμπλούτιζεν υπερήφανος ο δικέφαλος αετός και ο αετός με τον σταυρό - ο σταυραετός – σύνδεσμος, άρρηκτος με το βυζάντιον», γράφει ο Φιλήμων.

Η έννοια της λέξεως «Σταυραετός» ήταν η προσωνυμία κάθε σπουδαίου κλέφτη και αρματωλού. Με άλλα λόγια, κυρίαρχα εμβλήματα των σημαιών του Ελληνισμού την εποχή εκείνη μέχρι και την επανάσταση του 1821, ήταν τα σύμβολα των ελληνικών (Βυζαντινών) λαβάρων. Δηλαδή, ο δικέφαλος ή μονοκέφαλος αετός και τα ιερά σύμβολα του Χριστιανισμού: Ο σταυρός σε διάφορες παραλλαγές, τα σύμβολα ΙΧ και ΧΡ, η εικόνα της Παναγίας και των Αγίων, σε πορφυρό, κυανό ή λευκό φόντο.

Η λέξη «Σταυραετός» κατέληξε να αποδίδεται από τον λαό, αλλά και από την Ιστορία, σε άτομα που αγωνιζόμενοι με απαράμιλλη αυταπάρνηση για την ελευθερία της πατρίδος, φτάνουν στα υψηλότερα σκαλοπάτια του ηρωϊσμού και της αθανασίας.

Τέτοια άτομα υπήρξαν οι προαναφερόμενοι καθώς και ο «Σταυραετός του Μαχαιρά», ο ήρωας της Κύπρου μας, Γρηγόρης Αυξεντίου, κατά την απελευθερωτικό αγώνα για την αποτίναξη της Αγγλικής τυραννίας και την Ένωση με την μητέρα Ελλάδα.

Οι αγωνιζόμενοι αρματωλοί προς  εμπέδωση του φρονήματος της Ελευθερίας στους υποδούλους ΄Ελληνας διετήρησαν τον αρχικόν τύπον της σημαίας και τα χρώματα.

Τα αρματολικά και κλέφτικα σώματα με τις σημαίες τους και οι θαλασσινοί με τις παντιέρες τους (ιταλ. Bandiera), εξέφραζαν τον πόθο της ελευθερίας και την συνείδηση της εθνικής ταυτότητος. Δημοτικό τραγούδι περιγράφει τον καπετάν Κατσούδα «στον κάμπο φλάμπουρο και στην κορφή μπαϊράκι». Τα φλάμπουρα ήταν συνήθως μονόχρωμα ενώ τα μπαϊράκια ήταν δίχρωμα, με το κόκκινο να κυριαρχεί σε συνδυασμό με το λευκό ή το γαλάζιο. Όλα έφεραν το ιερό σύμβολο του Σταυρού.

Σημαία του Υδραίου καπετάνιου Σαχτούρη.

 Σημαία που χρησιμοποίησε μεταγενέστερα ο Ανδρέας Μιαούλης.

Από το 1774, μετά τη συνθήκη του Kucuk Kainargi, η ρωσική σημαία κυμάτιζε στα ελληνικά εμπορικά πλοία (η γραικοτουρκική σημαία)

Βεβαίως υπήρξαν και άλλοι ΄Ελληνες πολέμαρχοι και αγωνιστές οι οποίοι εχρησιμοποίησαν διαφορετικών χρωμάτων σημαίας.

Σημαία του Χρήστου Μηλιώνη

Χαρακτηριστικό επίσης είναι και το παράδειγμα της σημαίας του αρματολού Χρήστου Μηλιώνη (δικέφαλος αετός), ο οποίος έδρασε στις απάτητες κορυφές της Ηπείρου από το 1750 έως το 1760. Η σημαία του με το δικέφαλο αετό, η οποία έμεινε γνωστή ως «Κορώνα του Μηλιώνη».

Κορώνα του Μηλιώνη

 Σύμφωνα με τον ιστορικό Ν. Αγγελίδη, η σημαία του Μηλιώνη με τον δικέφαλο αετό, πείθει ακράδαντα ότι:

 «…η καταβραχείσα εις ποταμούς αιμάτων (αιματοχειμάρρους) βυζαντινή σημαία, δεν ενεκλείσθη δια παντός ως φθειρόμενον σάβανον, εις τον ένδοξο τάφον του τελευταίου των Ελλήνων Αυτοκρατόρων, αλλά ανεφάνη και πάλιν υπό τας μάλλον ευελπίστους παριστάσεις, προβληθείσα λαμπρότατα εις πολλάς φωτοβολούσας φάσεις, του εθνικού ημών εμβλήματος».

                                                                                                                        Συνεχίζεται

---

1 Ακάθιστος Ύμνος: Ύμνος από 24 «οίκους» ποιηθείς πιθανώς υπό του Ρωμανού του Μελωδού λόγω της απροσδοκήτου σωτηρίας της Κωνσταντινουπόλεως από τους πολιορκούντας αυτήν Πέρσας (υπό τον Χοσρόη τον Β΄) το 620 μ.Χ.

2 Ημισέληνος : Καθιερώθηκε ως έμβλημα της Κωνσταντινουπόλεως από τον 4^ο μ.Χ. αιώνα (Επίτομο Εγκ. Λεξ. ΠΡΩΪΑΣ, τ.1ος , σ. 1171).

3 Μεγάλη Αμερικανική Εγκυκλ. τ. 10^ος ,1979, σ.431.

4 Σπαχήδες: Εκ του Τουρκοπερσικού Σιπαχή που σημαίνει ιππεύς, ιππότης. Αρχικώς Τούρκος φεουδάρχης, βραδύτερον στρατιώτης ειδικού μισθοφορικού σώματος.

5 Stradioti (ιταλ.) και estradiots(Γαλλ): Οι ανήκοντες σε μισθοφορικά σώματα απαρτιζόμενα από Έλληνες και άλλους χριστιανούς των Βαλκανίων, που εχρησιμοποιούντο στην Δύση, ιδία υπό των Βενετών.