Η
ΑΙΡΕΣΗ ΤΟΥ ΦΡΑΓΚΟΠΑΠΙΣΜΟΥ
(The Heresy of Franco-Papacy)
ΜΕΡΟΣ
14ο
ΔΟΓΜΑΤΙΚΕΣ
ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΦΡΑΓΚΟΠΑΠΙΣΜΟΥ ΚΑΙ
ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
(Dogmatic and other Disparities between Franco-Papacy
and OrthodoxChristianity)
4. ΦΙΛΙΟΚΒΕ (Filioque)
Ορθοδοξία ( Συνέχεια 13ου μέρους)
Ορθοδοξία ( Συνέχεια 13ου μέρους)
ιγ. Ερμηνεία του τύπου περί εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος «εκ
Πατρός δι’ Υιού»13
Κατά τους ιερούς Πατέρες της Εκκλησίας το Πνεύμα το
Άγιο «εκπορεύεται εκ Πατρός δι’ Υιού». Αυτός είναι ο ορθόδοξος τύπος διά του
οποίου εκφράζεται η πίστη της Εκκλησίας. Στο ζήτημα αυτό παρεμβαίνουσα η
θεολογία διατυπώνει πολλούς και λεπτούς συλλογισμούς, οι οποίοι είναι δύσκολο
να κατανοηθούν από τους πολλούς πιστούς, για τους οποίους γενικά η θεολογία
είναι δύσκολη και δυσνόητη. Μία σχετικώς απλή και κατανοητή απάντηση,
αποφεύγοντας τις πολύπλοκες θεολογικές σκέψεις, μη εξερχομένη της διδασκαλίας
τού Ευαγγελίου (ΙΩΑΝΝΗΣ, 15/26), είναι η εξής:
Η πρόθεση εκ γλωσσικώς σημαίνει την
αιτία εκ της
οποίας γίνεται κάτι, ενώ η διά
σημαίνει την αιτία διά της οποίας γίνεται κάτι. Στην θεολογική
Τριάδα η εκ αναφέρεται στον Πατέρα εκ τού οποίου το Πνεύμα
εκπορεύεται αϊδίως, λαμβάνοντας παρ’ αυτού τη θεότητα («το εκ τού Πατρός
εκπορευόμενον», «ό παρά τού Πατρός εκπορεύεται»).
Η πρόθεση διά αναφέρεται στον Υιό στο
όνομα τού οποίου πέμπεται το Άγιο Πνεύμα στον κόσμο, χωρίς αυτό φυσικά να
σημαίνει ότι ο Υιός είναι απλό υπηρετικό όργανο τού Πατρός. Είναι φανερό ότι η διά
στην σχέση της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος αναφέρεται στην οικονομική
Τριάδα, δηλαδή στις εξωτερικές ενέργειες τού Τριαδικού Θεού. Ότι αφετέρου η διά
εκφράζει την ταυτότητα φύσεως μεταξύ Υιού και Αγίου Πνεύματος είναι ομοίως
φανερό. Σ’ αυτό στηρίζεται και το άλλο, ότι το Πνεύμα αναπαύεται στον Υιό («και
εν Υιώ αναπαυόμενον») και λέγεται «ίδιον
τού Υιού».
ιδ. Ο Πάπας Λέων Γ΄ το 809, συνοδικώς είχε απορρίψει
πρότασιν προσθήκης του Filioque εις το Σύμβολον της Πίστεως. Ενεχάραξε δε Ελληνιστί και Λατινιστί το Σύμβολον αναλλοίωτον επί δύο
αργυρών πλακών, αναρτήσας ταύτας εκατέρωθεν της Πύλης Του Ναού του Αγίου Πέτρου14
ιε.
Βυζαντινοί Ιεραπόστολοι, κατά τα τέλη τού 866, επιστρέψαντες εκ Βουλγαρίας
εις Κων/πολη κατήγγειλαν στον πατριάρχη Φώτιον ότι οι Λατίνοι ιερείς
σταλμένοι στην Βουλγαρία από τον πάπα Νικόλαο, εδίδασκαν τους Βουλγάρους ότι το
Άγιον Πνεύμα εκπορεύεται εκ τού Πατρός και τού Υιού (Φιλιόκβε).
Άνευ αναβολής ο Φώτιος αρχές τού 867 συνεκάλεσε
σύνοδον εις την οποίαν κατήγγειλε τους Δυτικούς ότι μεταξύ των άλλων δυτικών
καινοτομιών δίδασκαν και το Filioque. Γι’ αυτό η σύνοδος στην Κων/πολη τους αναθεμάτισε. Κατόπιν
συνέταξεν και απέστειλεν εγκύκλιον με επιχειρήματα κατά τού Filioque, το
οποίον, κατά την Οικουμενικήν Σύνοδον το καλοκαίρι τού 867 και κατεδίκασεν.
Πληροφορηθείς ο πάπας Νικόλαος τις ενέργειες τού Φωτίου απηύθυνε επιστολήν προς
τον αρχιεπίσκοπον Ρείμων Hincmarum και προς άλλους αρχιεπισκόπους τού βασιλείου
Καρόλου τού φαλακρού, προκειμένου να οργανώσουν την άμυνα και αντεπίθεση κατά
τού Φωτίου κυρίως με «σοφούς» άνδρας, οι οποίοι θα έδιναν καίριες απαντήσεις
στις κατηγορίες που εκτόξευεν ο Φώτιος.15
Να σημειωθεί ότι στην Σύνοδον του 879,
δια της οποίας επετεύχθη η μετά το πρώτο σχίσμα επανένωση των εκκλησιών,
ανεγνώσθη το σύμβολον της πίστεως άνευ της αιρετικής προσθήκης, ενώπιον και των
παπικών αντιπροσώπων.
ιστ. Ο Πατριάρχης Σέργιος της Κων/λεως, εξ αιτίας της
αιρετικής προσθήκης του Φιλιόκβε στο Σύμβολον της Πίστεως, διέγραψε το όνομα
του πάπα Βενεδίκτου Η΄ εκ των διπτύχων του πατριαρχείου και έκτοτε ουδέν παπικόν όνομα ενεγράφη σ’ αυτά16.
ιζ. Πάπες αρνηθέντες την αίρεση και
αποβαλλόντες το αιρετικόν Filioque
Αρκετοί πάπες της ηνωμένης τότε εκκλησίας, τους
οποίους οι Φραγκοπαπικοί σήμερον τιμούν ως Αγίους, υπεστήριξαν την εκ Πατρός
ΜΟΝΟΝ του Αγίου Πνεύματος εκπόρευση, αρνηθέντες το αιρετικόν Φιλιόκβε.
Συγκεκριμένως:
- Λέων Γ΄ ( Η μνήμη του τιμάται από τους παπικούς την 12ην
Ιουνίου).
«Ο Λέων ο Γ΄
κάτωθεν των αργυρών πλακών, έγραψε : «Ταύτα Λέων εθέμην δι’αγάπην και επί προφυλακή της ορθοδόξου πίστεως- Haec Leo posui amore et cautela fidei orthodoxae»17
Ιωάννης Η΄.
Στην Σύνοδον της Κωνσταντινουπόλεως (879-880) ο Πάπας
Ιωάννης αντεπροσωπεύθη υπό του πρεσβυτέρου καρδιναλίου Πέτρου και των επισκόπων
αυτού Παύλου και Ευγενίου, υπογραψάντων τα πρακτικά της Συνόδου18.
- Αγάθων (Άγιος της Ορθοδόξου εκκλησίας, η μνήμη του
τιμάται την 20ην Φεβρουαρίου ).
Στεντορίως έκραζεν: « Αύτη εστίν η τελεία ημών
είδησις, ίνα τους όρους της καθολικής και αποστολικής πίστεως….όλη της διανοίας
παραφυλακή φυλάξωμεν….και εις το Πνεύμα το Άγιον, το κύριον, το ζωοποιόν, το εκ του Πατρός εκπορευόμενον, το συν
τω Πατρί και Υιώ συμπροσκυνούμενον και συνδοξαζόμενον»19.
Σίλβεστρος
Α΄(Άγιος, η μνήμη του τιμάται την 31η Δεκεμβρίου από τους παπικούς
και την 2αν Ιανουαρίου από τους Ορθοδόξους).
Aγνοώντην προσθήκην στο Σύμβολον
Πίστεως έγραφεν: «Είς υπάρχει Θεός αληθινός,
ο Πατήρ, αληθινόν Υιόν έχων εξ Αυτού γεννηθέντα, αληθινόν Πνεύμα Άγιον, εξ Αυτού εκπορευόμενον»20.
Βιγίλιος
(Πάπας, 537-555).
«Φανερόν ποιούμεν, ότι ημείς αεί εφυλάξαμεν και
φυλάττομεν την πίστιν την εξ αρχής παραδοθείσαν υπό του Μεγάλου Θεού και
Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού τοις Αγίοις Αυτού Αποστόλοις και παρ’εκείνωνεν παντί
τω κόσμω κηρυχθείσαν και από των Αγίων Πατέρων σαφηνισθείσαν και
μάλιστα υπό των εν ταις άλλαις τέτταρσι Συνόδοις συνελθόντων……..και από των
εκατόν πεντήκοντα Αγίων Πατέρων σαφηνισθέντι και ανεθεμάτισαν τους έτερον παρά
το ειρημένον Σύμβολον τολμώντας διδάσκειν ή εκτίθεσθαι ή παραδιδόναι ταις
Αγίαις του Θεού Εκκλησίαις»21.
Βενέδικτος Γ΄.
Μετά την Πάπισσαν
Ιωάνναν22 εγένετο Πάπας ο Βενέδικτος Γ΄23, ο διορίσας προφέρεσθαι και αναγιγνώσκεσθαι το
Σύμβολον εις γλώσσαν Ελληνικήν, και γράψας εις τους Πατριάρχας της Ανατολής μη δέχεσθαι Παπαν εις κοινωνίαν, εάν μη
σημειοί αυτοίς εν ταις ενθρονιστικαίς αυτού επιστολαίς το Σύμβολον της Δευτέρας
συνόδου ακαινοτόμητον και χωρίς της
προσθήκης και εκ του Υιού24...
«Ει τις μη είπη
το Πνεύμα το Άγιον εκ του Πατρός είναι
αληθώς και κυρίως, ως και τον Υιόν εκ της θείας ουσίας, και Θεόν Θεού Λόγον , ανάθεμα έστω»25.
Δεν τα
γνωρίζουν αυτά όπως και άλλα παρόμοια, οι φραγκοπαπικοί;
Aσφαλώς ναι! Απλούστατα, οι μετά το
σχίσμα αλαζόνες και αποκρυφιστές πάπες, απέκρυψαν ή διέγραψαν από τις
δέλτους του Βατικανού το σύνολον σχεδόν των γνησίων σελίδων της Εκκλησιαστικής
ιστορίας, της ενιαίας Ρωμηοσύνης και τις αντικατέστησαν με νόθα
έγγραφα, πλαστογραφημένα πατερικά κείμενα, με ανθρώπινα διατάγματα-εντάλματα
των ιδίων και των ιουδαιοταλμουδιστών μυστικοσυμβούλων τους!!!
ιζ. Η Παλαμική θεολογία χαρακτηρίζει το Filioque δεινήν αίρεση αλλοιούσα το δόγμα της
Αγίας Τριάδος. Το Filioque θεωρείται η κύρια αιτία του Σχίσματος26.
ιη. Υπάρχει διαφορά στις βιβλικές εκφράσεις «Πνεύμα Πατρός», «Πνεύμα Υιού» και «Εκ του
Πατρός».
(1) Το ό,τι το Πνεύμα του Πατρός είναι
και Πνεύμα του Υιού δεν σημαίνει ότι το Άγιο Πνεύμα προέρχεται και εκ του Υιού
(«Το δε Πνεύμα το Άγιον και εκ του Πατρός λέγομεν και Πνεύμα Πατρός ονομάζομεν,
εκ του Υιού δε το Πνεύμα ου λέγομεν, Πνεύμα δε Υιού ονομάζομεν»27.
(2) «Πιστεύομεν εις ένα Πατέρα που είναι
η αρχή και η αιτία όλων των δημιουργημάτων, που δεν εγεννήθη από κανένα, που
μόνος αυτός είναι χωρίς αρχικήν αιτίαν και αγέννητος ο οποίος βέβαια είναι δημιουργός όλων, αλλά κατ’
ουσίαν Πατήρ ενός και μόνου, δηλ. του Μονογενούς Υιού του, του Κυρίου και
Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού και είναι προβολεύς του Παναγίου Πνεύματος
(όπως παραπάνω).
(3) «Το
Άγιον Πνεύμα αν και πηγάζει από τον Πατέρα εν τούτοις δεν γεννάται αλλά
εκπορεύεται. Αυτός είναι διαφορετικός τρόπος υπάρξεως, ακατανόητος και
άγνωστος, όπως και η γέννησις του Υιού. Δι’αυτό και όλα όσα έχει ο Πατήρ
ανήκουν εις Αυτόν, δηλ. τον Υιόν, εκτός από την αγεννησίαν, η οποία δεν
φανερώνει διαφοράν της ουσίας, ούτε υπεροχήν, αλλά τρόπον υπάρξεως» (όπως
παραπάνω).
(4) «Προχείται μεν (το Πνεύμα) οιάπερ
από πηγής του Πατρός»28.
(5) «Όπου λοιπόν Υιός και όπου Πατήρ
εκεί όψεται και το Πνεύμα το Άγιον»29.
ιθ. Ο Μάρκος Ευγενικός, κατά την σύνοδο της Φερράρας
(1438-1439) :
(1) Απέδειξε την νοθείαν των πρακτικών
της Ζ΄ Οικ. Συνόδου, από τους Λατίνους με την προσθήκην του Filioque, ομιλεί δε περί καταισχύνης των
παπικών εκ της αποκαλύψεως της απάτης : «Όπερ αναγνωσθέν οπόσην αυτοίς αισχύνην
κατέχεεν, ίσασιν οι τότε παρόντες»30.
(2) Απαντώντας σε σχετικό ισχυρισμόν των
παπικών, απέδειξε την παρερμηνείαν του πατερικού λόγου του Επιφανίου,
παρουσιάσας χωρίον του (Επιφανίου) που ομιλούσε ρητά περί μόνης της εκ του
Πατρός εκπορεύσεως «Εξ αυτού του Πατρός και το Πνεύμα εκπορεύεται»31.
(3) Απέδειξε ότι οι Λατίνοι
παρερμηνεύουν την φράση «Δι’ Υιού»
του Ιωάννου Δαμασκηνού.
(α) «Ομοίως πιστεύομεν και εις ένα Πνεύμα Άγιον, το
Κύριον, το ζωοποιόν, το οποίον εκπορεύεται από τον Πατέρα και αναπαύεται εις
τον Υιόν... εις το Πνεύμα που πηγάζει από τον Θεόν...και προσφωνείται ομού με
τον Πατέρα και τον Υιόν... το οποίον εκπορεύεται από τον Πατέρα και δια
μέσου του Υιού μεταδίδεται και κοινωνείται από όλην την κτίσιν...που είναι
αχώριστον και διαρκώς ευρίσκεται με τον Πατέρα και τον Υιόν και έχει όλα όσα
έχει ο Πατήρ και ο Υιός εκτός από την αγεννησία και την γέννησιν»32.
(β) «Πνεύμα ενυπόστατον, εκπόρευμα και πρόβλημα, δι
Υιού και ουκ εξ Υιού...» (Επιστολή προς Ιορδάνην).
(4) Εχαρακτήρισε τα Πατερικά κείμενα των
Λατίνων νόθα και άγνωστα στις Οικουμενικές Συνόδους33.
κ. Ο Πάπας Ευγένιος ο Δ΄ που είχε ζητήσει να
καταδικασθεί ο Μάρκος Ευγενικός ως αιρετικός, κατά την σύνοδον της Φερράρας-Φλωρεντίας
(1438-1439), ήταν ήδη καθηρημένος από
την προηγηθείσα τοπικήν Σύνοδον της Βασιλείας (1431)34.
κα. Οι τρείς πατριάρχες Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και
Ιεροσολύμων και ο Μητροπολίτης Καισαρείας εξέδωσαν το 1443 συνοδικήν επιστολήν
με την οποίαν:
(1) Κατεδίκασαν την Σύνοδον της
Φλωρεντίας σαν ληστρική.
(2) Εχαρακτήρισαν τον Πατριάρχη της
Κωνσταντινουπόλεως «μητραλοίαν και αιρετικόν» (μητροκτόνον, κτυπώντα την μητέρα
Εκκλησίαν και εκτός Εκκλησίας).
(3) Απείλησαν με αφορισμό (με άλλη
επιστολή) τον Αυτοκράτορα εάν επέμενε στην προστασία του Μητροφάνη και στις
ενωτικές ιδέες του.
κβ. Το 1441 η Εκκλησία της Ρωσίας είχε προηγηθεί στην
καταδίκη της Φλωρεντιανής Ενώσεως, δια συνόδου που συνήλθε στην Μόσχα.
κγ. Ο Κλήρος της Κων/λεως απεδοκίμασε την ένωση το
1443 δια της προς τον Αυτοκράτορα Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγον απολογίας του. Το ίδιο
έπραξαν (καταδίκη της Φλωρεντ. συνόδου) και οι Εκκλησίες Μολδοβλαχίας, Σερβίας
και Ιβηρίας με ειδικές πράξεις.
κδ. Το 1450 η Σύνοδος της Κωνσταντινουπόλεως απεκήρυξε
την «Ψευδοσύνοδο» της Φερράρα. Στην Σύνοδο παρευρέθησαν μεταξύ άλλων και οι
τρεις Πατριάρχες Αλεξανδρείας (Φιλόθεος), Αντιοχείας (Δωρόθεος) και Ιεροσολύμων
(Θεοφάνης). Η σύνοδος καθήρεσε τον λατινόφρονοα Πατριάρχην Κων/λεως Γρηγόριον
και χειροτόνησε αντ’αυτού τον Ορθόδοξο Αθανάσιον. Στην συνέχεια απεκήρυξε την
σύνοδο της Φλωρεντίας ως «ψευδοσύλλογον
απατηλόν, φενακισμόν, εγκόσμιον και βίαιον»35.
κστ. Στις 12 Δεκ. 1452 όταν συλλειτούργησαν στον Ναό
της Αγίας Σοφίας Έλληνες και παπικοί και εμνημόνευσαν τον Πάπα ο μοναχός
Γεννάδιος Σχολάριος εθυροκόλλησε εις την μονήν του ανθενωτικήν προκήρυξιν:
«Άθλιοι Ρωμαίοι εις τι επλανήθητε και απεμακρύνατε εκ της ελπίδος του Θεού και
ηλπίσατε εις την δύναμιν των Φράγκων, και συν τη πόλει εν η μέλλει φθαρήναι,
εχάσατε και την ευσέβειά σας; Ίλεως μοι Κύριε μαρτύρομαι ενώπιόν Σου, ότι αθώος
ειμί του τοιούτου πταίσματος. Γιγνώσκετε άθλιοι πολίται τι ποιείτε; Και συν τω
αιχμαλωτισμώ, ος μέλλει γενέσθαι εις ημάς, εχάσατε το πατροπαράδοτον και
αγιολογήσατε την ασέβειαν; Ουαί υμίν εν τω κρίνεσθαι»36.
Μετά το βδέλυγμα του 1452 ήλθε η Δικαιοσύνη του
Κυρίου. Η πτώση της Πόλεως και η δουλεία των Ρωμαίων/Ελλήνων στους αλλοεθνείς
και αλλόδοξους Οθωμανούς Τούρκους!
Συνεχίζεται
13 Είναι
πολυσυζητημένη έκφραση του αγίου Κυρίλλου του Αλεξανδρείας, η οποία δέχτηκε
πολλές επιθέσεις από τους αντιπάλους του (Κυρίως από το Θεοδώρητο Κύρου). Ο
διαπρεπής όμως θεολόγος με την φράση αυτή εννοούσε το ομοφυές (κατά την ουσία)
τού Πνεύματος με τον Υιό.
Λοιπά όπως υποσημείωση (10).
Λοιπά όπως υποσημείωση (10).
14 Ιωάν.
Καρμίρης, Τα Δογματικά και συμβολικά Μνημεία της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας,
Β΄, σ. 936, Αθήναι, 1953.
15 Migne,
Patr. Lat., t. CXIX, col. 1152)…
16 Π. Τρεμπέλα,
Η εν Βελιγραδίω πανορθόδοξος θεολογική επιτροπή, σ.81. Ιδέ και Β. Στεφανίδου,
Εκκλησιαστική Ιστορία, Έκδ. Α΄.σ. 344.
17 Φιλαρέτου
Βαφείδου, Μητροπολίτου Ηρακλείας,Εκκλ. Ιστορία, τ. 2ος, σ.132).
18 Αρχ. Σπ. Μπιλάλη, Η αίρεση του
φιλιόκβε, σ.131.
19 Mansi, 31A, 545.
20 Ιωάννου
Καρμίρη,Τα Δογματικά και Συμβολικά Μνημεία της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας,
τ. Β΄, σ.446.
21 Mansi, 31A, 541 CE, 544A.
22 Περί της
«αλαθήτου» παπίσσης Ιωάννας, θα
αναφερθούμε στο επόμενο 15ο μέρος της παρουσιάσεως του θέματός μας.
23 Πάπας Βενέδικτος Γ΄(855-858): Ρωμηός Ιεράρχης της ενιαίας ακόμη
Ορθόδοξης εκκλησίας. Εσυκοφαντήθη στους αυτοκράτορες Λοθάριον και Λουδοβίκον
Β΄, υπό των απεσταλμένων του, οι δε αυτοκράτορες επεκύρωσαν την εκλογήν του
αφορισθέντος καρδιναλίου Αναστασίου. Κλήρος
όμως και λαός εξηγέρθησαν και επανέφεραν στον παπικόν θρόνον τον Βενέδικτον.
Ούτος επέκρινεν τους Φράγκους για την χαλάρωση της εκκλησιαστικής πειθαρχίας
και ανοικοδόμησεν την Ρώμην ( Μεγ. Αμερικ. Εγκ. τ. 4ος, σ. 636).
24 Mansi,5, 308E,309 A.
25 Αρχ. Σπ. Μπιλάλη,
Η αίρεση του Φιλιόκβε», σ.93.
26 Ιωάν.
Καρμίρης, Vl. Lossky-Η Μυστική θεολογία της Ανατολικής
Εκκλησίας.
27 Ιωάν.
Δαμασκηνός, Εκδ. ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως, ΕΠΕ, 1976, σ.75-99.
28 Ιωάν. Χρυσ.
Λόγος 6 περί Αγίας Τριάδος, PG.75,1009.
29 Μ. Βασίλειος,
Λόγος περί Πίστεως, ΕΠΕ,τ.7,σ.36.
30 Μάρκου
Εφέσου, Ομολογία, PG. 160, 73Β.
31 Επιφανίου, Κατά αιρέσεων, II,1,4PG41,1001B. βλέπε και Mansi 31A, 725C.
32 Ιωάννης
Δαμασκηνός, Έκδοσις ακριβής περί Ορθ. Πίστεως, σ.97.
33 Μάρκου
Εφέσου Ομολογία, PG 160,69c.
34 Ανδρονίκου
Κ. Δημητρακοπούλου, Αρχιμανδρίτου, Ιστορία του Σχίσματος της Λατινικής
Εκκλησίας από της Ορθοδόξου Ελληνικής, σ.151, Λειψία, 1867.
35 Ιστορική
Μελέτη περί των αιτίων του Σχίσματος, Νεκτάριος Κεφαλάς, τ.Β΄, σ.257, Αθήναι,
1912).
36 Θρησκ. και
Ηθική Εγκυκλ. τ.4ος , σ.280.
