ΑΙΓΑΙΟΝ: ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ

(AEGEAN:THE HELLENIC ARCHIPELAGO)

ι

 ΜΕΡΟΣ 2^ο

3. Διοικητική Διαίρεση (Συνέχεια 1^ου μέρους)

β. Περίοδος Τουρκοκρατίας1

(1) Η παλαιότερη διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν το «Εγιαλέτ της Ρούμελης»που ιδρύθηκε το 13632.  

(2) Το «Εγιαλέτ της Άσπρης θαλλάσσης» (Αιγαίον Πέλαγος).

Το Βιλαέτι ή Αγιαλέτι ή μπεηλερμπεηλίκι των νήσων της άσπρης θάλασσας και ακόμα Νομαρχία Νήσων του Αρχιπελάγους, «Εγιαλέτ της Άσπρης θαλάσσης (Α.Θ.) ή του Αιγαίου Πελάγους ή της Μεσογείου» (Eyalet Djezair-i-Bahr-i-Sefid), ιδρύθηκε το 1533 από τον Σουλτάνο Σουλεϊμάν Α΄ με στόχο την ενίσχυση του τομέως δράσεως του πολεμικού στόλου. Πρώτος διοικητής της περιφερείας αυτής ήταν ο Έλληνας εξωμότης πειρατής Χαϊρεντίν Μπαρμπαρός3, τον οποίον ο Σουλτάνος ονόμασε αρχιναύαρχο (Καπετάν Πασά) και κυρίαρχο των θαλασσών (Kaptani derya).

(3) Από το 1554 κι έως το 1912 που καταλήφθηκαν τα Δωδεκάνησα από τον Ιταλικό στρατό, το Εγιαλέτ του Αιγαίου άλλαξε σύσταση πολλές φορές.

Το 1554 είχε τα εξής Σαντζάκια:

·Καλλιπόλεως.

·  Ρόδου.

·  Ευβοίας.

·  Μυτιλήνης

Στις αρχές του 17ου αιώνος αναφέρεται ότι είχε 13 Σαντζάκια, 1500 περίπου τιμάρια και 130 περίπου ζαϊμέκια. Τα 13 Σαντζάκια ήσαν: Καλλίπολις-Εύριπος-Ναύπακτος-Κάρλελι-Μυστράς-Ρόδος-Μυτιλήνη-Κοτζάελι (Αιτωλοακαρνανία)-Μπίγκα-Σιγατζίκ-Χίος-Νάξος-Μαχτιγιά (Τύνιδα).           

Γύρω στο 1670 στο Εγιαλέτ της Α.Θ. συμπεριελήφθη και η Κύπρος η οποία είχε καταληφθεί από τους Τούρκους το 1571.      

    (4) Το 1821 το Εγιαλέτ απετελείτο από 16 Σαντζάκια (Μοριάς-Ναύπακτος-Εύριπος-Κοτζάελι-Δαρδανέλια-Κάρλελι-Μυστράς-Καρασί-Σιγατζίκ-Μπίγκα-Μυτιλήνη-Χίος-Ρόδος-Κύπρος-Καλλίπολις-μικρά νησιά Αιγαίου).

(5) Μετά την ίδρυση του Ελληνικού κράτους το 1830 τα όρια του «Βιλαγιέτ της Άσπρης Θαλάσσης» περιορίστηκαν σημαντικά αφού το δυτικό τμήμα του Αιγαίου είχε επανέλθει στους κόλπους της μητρός πατρίδος, της Ελλάδος.

(6) Το 1864 αποτελούνταν μόνο από τα εξής τέσσερα (4) Σαντζάκια:

·  Χίου.

·  Μυτιλήνης.

·  Ρόδου.

·  Λήμνου.

Μετά το 1864 ο όρος Βιλαγιέτ αντικατέστησε τον όρον Εγιαλέτ, ενώ τα σαντζάκια ωνομάσθηκαν Λίβα (Liwa).

(7) Σε χάρτη του Γερμανικού Άτλαντα (1/3.700.000-Stielers Hand Atlas,Gotha, Justus Perthes,1878), στο Βιλαγιέτ της Α.Θ. που αναφέρεται ως «Wilajet Dschesairi Bahri Sefid» υπάγονται οι εξής υποπεριφέρειες:

   Liwa Bosdecha Ada (Θάσος, Σαμοθράκη, Ίμβρος,Τένεδος)

   Liwa Limni (Λήμνος)

   Bigha (Χερσόνησος των Πηγών που ήταν σαντζάκι του Πασά)

   Liwa Midili (Λέσβος)

   Liwa Sakys (Χίος και Ψαρά)

   Liwa Sisam (Σάμος)

   Liwa Istankoey (Κως)

   Liwa Rhodos (Ικαρία, Πάτμος, Λέρος Κάλυμνος, Νίσυρος,Τήλος, Χάλκη, Αστυπάλαια, Σύμη, Κάσος, Κάρπαθος, Ρόδος, Μεγίστη (Καστελόρριζον), μαζί με την Χερσόνησο που ευρίσκεται απέναντι από την Ρόδο μέχρι τον Μαρμαρά).

(8) Τέλος το Εγιαλέτ του Αιγαίου το 1884 αποτελείτο από τα νησιά  Νίσυρος με 4 μικρότερα νησάκια,  Κάλυμνος με 9 μικρότερα νησιά,  Αστυπάλαια με 11 μικρότερα νησιά, και  Κως με 4 ακόμα νησάκια.

(9) Ο επικεφαλής της διοικητικής περιφερείας του Βιλαγιέτ της Α.Θ. ήταν ο αρχιναύαρχος του Οθωμανικού στόλου, στον οποίον εκτός από όλα τα πλοία, υπάγονταν, όλα τα νησιά, οι χερσόνησοι, τα λιμάνια, οι βραχονησίδες και ό,τιδήποτε άλλο βρισκόταν στην διοικητική περιφέρειά του. Οι κάτοικοι της Οθωμανικής διοικήσεως της «περιφέρειας της Α.Θ.» ήσαν Έλληνες οι οποίοι κάθε χρόνο ώφειλαν να επανδρώνουν τα καράβια του Οθωμανικού στόλου.          

γ. Συμπλέγματα νήσων Αιγαίου Αρχιπελάγους

 Στην Ελλάδα υπάρχουν 6.000 νησιά, νησίδες και βραχονησίδες.4 Από το σύνολο αυτών των νησιών μόνον τα 219 κατοικούνται ή διατηρούν τον χαρακτήρα του οικισμού λόγω παλαιότερης κατοικήσεως.5 Από αυτά, μόνον τα 79 έχουν πληθυσμό πάνω από 100 κατοίκους και μόλις 53 πάνω από 1.0006.

Τα νησιά του Αιγαίου πελάγους χωρίζονται σε επτά συμπλέγματα:

·  Κρήτη, το μεγαλύτερο από τα ελληνικά νησιά, μαζί με αριθμό νησιών τα οποία βρίσκονται κοντά στις ακτές της, σημαντικότερα από τα οποία είναι η Γαύδος, η Δία, η Χρυσή, το Κουφονήσι και η Σπιναλόγκα.

·  Εύβοια, το δεύτερο σε έκταση ελληνικό νησί, μαζί με αριθμό νησιών τα οποία βρίσκονται κοντά στις ακτές της, σημαντικότερο από τα οποία είναι η Μεγαλόνησος Πεταλιών.

·  Νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου, σημαντικότερα των οποίων είναι η Λέσβος, η Χίος, η Σάμος, η Λήμνος, η Θάσος, η Ικαρία, η Σαμοθράκη, οι Φούρνοι, οι Οινούσσες, τα Ψαρά, ο Άγιος Ευστράτιος, η Θύμαινα και τα Αντίψαρα.

·  Βόρειες Σποράδες, με σημαντικότερα νησιά τη Σκιάθο, τη Σκόπελο, τη Σκύρο, την Αλόννησο, τα Γιούρα, την Κυρά Παναγιά, την Περιστέρα, τα Σκάντζουρα, το Πιπέρι και την Σκυροπούλα.

·  Νησιά του Αργοσαρωνικού, σημαντικότερα των οποίων είναι η Σαλαμίνα, η Αίγινα, ο Πόρος, οι Σπέτσες, η Σπετσοπούλα, η Ύδρα, το Αγκίστρι, Ψυττάλεια και η Δοκός.

·  Κυκλάδες, σύμπλεγμα 56 νήσων με σημαντικότερα την Σύρο, την Νάξο, τη Θήρα (Σαντορίνη), την Πάρο, την Άνδρο, τη Μύκονο, την Τήνο, τη Μήλο, τη Σίφνο, την Κέα (Τζια), την Ίο, την Αμοργό, την Κύθνο, τη Σέριφο, την Αντίπαρο, την Κίμωλο, τη Φολέγανδρο, τα Κουφονήσια, την Ανάφη, τη Σίκινο, τη Σχοινούσσα, τη Δονούσα, την Ηράκλεια, τη Θηρασία, τη Δήλο, τη Μακρόνησο, τη Γυάρο, την Πολύαιγο, την Κέρο, την Αντίμηλο, το Δεσποτικό, την Σχοινούσα και την Ρήνεια.

·  Δωδεκάνησα, με σημαντικότερα νησιά την Ρόδο, την Κω, την Κάλυμνο, τη Λέρο, την Κάρπαθο, την Πάτμο, τη Σύμη, την Αστυπάλαια, την Κάσο, τη Νίσυρο, τους Λειψούς, την Τήλο, το Καστελόρριζο, τη Χάλκη, το Αγαθονήσι, την Ψέριμο, το Φαρμακονήσι, την Τέλενδο, τους Αρκιούς, τα Λέβιθα, το Γυαλί, την Καλόλιμνο, την Σαρία, την Κίναρο, την Σύρνα, την Αλιμιά και τον Νίμο.

δ. Διοικητική Διαίρεση

 Σήμερα τα Νησιά του Αιγαίου Πελάγους υπάγονται διοικητικώς σε περιφερειακές ενότητες, οι οποίες με την σειρά τους υπάγονται σε τρείς (3) περιφέρειες, σύμφωνα με την "Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης - Πρόγραμμα Καλλικράτης" Ν.3852/2010). Αναλυτικώτερα:

Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου

Έδρα της περιφέρειας Βορείου Αιγαίου είναι η Μυτιλήνη. Στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου (πληθυσμός 199.231 το 2011) υπάρχουν τα εξής νησιά, γνωστά με την συλλογική ονομασία Ανατολικές Σποράδες: Λέσβος, Χίος, Σάμος, Λήμνος, Ικαρία, Φούρνοι, Οινούσσες, Ψαρά, Άγιος Ευστράτιος και οι εξαρτώμενες από αυτά νησίδες και βραχονησίδες.

Στις Ανατολικές Σποράδες ανήκουν γεωγραφικώς και τα νησιά Σαμοθράκη (η οποία ανήκει στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης) και Ίμβρος, Τένεδος και το νησιωτικό σύμπλεγμα των Λαγουσών (ή Μαυρυών), τα οποία δόθηκαν από τους «συμμάχους» στην Τουρκία.

Ο πληθυσμός των νήσων του Βορείου Αιγαίου, κατά την προηγούμενη διοικητική διαίρεση σε νομούς, είναι ο εξής:

·  1. Νομός Λέσβου (103.698)

o 1.1 Νήσος Λέσβος (ή Μυτιλήνη) (86.436)

o 1.2 Νήσος Λήμνος (16.992)

o 1.3 Νήσος Άγιος Ευστράτιος (ή Αϊ-Στράτης) (270)

·  2. Νομός Σάμου (42.859)

o 2.1 Νήσος Σάμος (32.973)

o 2.2 Νήσος Ικαρία (8.423)

o 2.3 Νήσος Φούρνοι (1.320)

·  3. Νομός Χίου (52.674)

o 3.1 Νήσος Χίος (51.390)

o 3.2 Νήσος Οινούσσες (826)

o 3.3 Νήσος Ψαρά (454)

Η περιφέρεια του Βορείου Αιγαίου σήμερα διαιρείται διοικητικώς σε πέντε περιφερειακές ενότητες (ΠΕ), στις οποίες υπάγονται οι εννέα δήμοι που την συνιστούν. Οι Π.Ε. συμπίπτουν με τους αντίστοιχους νομούς με την εξαιρεση του νομού Λέσβου που διαιρέθηκε διοικητικά στις Π.Ε. Λήμνου και Λέσβου,

·  Π.Ε. Λέσβου     Περιλαμβάνει τον δήμο Λέσβου.

·  Π.Ε.Λήμνου      Περιλαμβάνει τον δήμο Λήμνου και το δήμο Αγίου Ευστρατίου.

·  Π.Ε.Χίου     Περιλαμβάνει τον δήμο Χίου, το δήμο Ψαρών και το δήμο Οινουσσών.

·  Π.Ε.Σάμου        Περιλαμβάνει τον δήμο Σάμου.

·  Π.Ε.Ικαρίας       Περιλαμβάνει τους δήμους Ικαρίας και Φούρνων.

Περιφερειακή ενότητα	Δήμος	Έκταση (χλμ2)	Πληθ.	Έδρα
Ικαρίας	Ικαρίας	254,41	8.423	Άγιος Κήρυκος
	Φούρνων   Κορσεών	45,2	1.459	Φούρνοι
Λέσβου	Λέσβου	1633,83	86.436	Μυτιλήνη
Λήμνου	Αγίου Ευστρατίου	43,3	270	Άγιος Ευστράτιος
	Λήμνου	476	16.992	Μύρινα
Σάμου	Σάμου	477,62	32.977	Σάμος
Χίου	Οινουσσών	14,382	820	Αιγνούσα
	Χίου	842,54	51.320	Χίος
	Ψαρών	44,5	450	Ψαρά

Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου

Διοικητικά περιλαμβάνει τα νησιωτικά συμπλέγματα των Κυκλάδων7 και της Δωδεκανήσου8, βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με έδρα την Ερμούπολη της νήσου Σύρου.

Η Περιφέρεια έχει συνολική έκταση 5,286 τετραγωνικών χιλιομέτρων και καλύπτει το 4% της συνολικής εκτάσεως της χώρας. Στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου (πληθυσμός 308.975, απογραφή 2011) υπάρχουν τα εξής νησιά (ταξινομημένα κατά την παλαιά διοικητική διαίρεση σε νομούς) :

·  1. Νομός Κυκλάδων (117.987)

o 1.1 Νήσος Σύρος (21.505)

o 1.2 Νήσος Νάξος (17.930)

o 1.3 Νήσος Θήρα (ή Σαντορίνη) (15.230)

o 1.4 Νήσος Πάρος (13.715)

o 1.5 Νήσος Μύκονος (10.110)

o 1.6 Νήσος Άνδρος (9.221)

o 1.7 Νήσος Τήνος (8.636)

o 1.8 Νήσος Μήλος (4.977)

o 1.9 Νήσος Σίφνος (2.625)

o 1.10 Νήσος Κέα (ή Τζια) (2.446)

o 1.11 Νήσος Ίος (2.024)

o 1.12 Νήσος Αμοργός (1.971)

o 1.13 Νήσος Κύθνος (1.456)

o 1.14 Νήσος Σέριφος (1.420)

o 1.15 Νήσος Αντίπαρος (1.211)

o 1.16 Νήσος Κίμωλος (908)

o 1.17 Νήσος Φολέγανδρος (765)

o 1.18 Νήσος Σίκινος (273)

o 1.19 Νήσος Ανάφη (271)

·  2. Νομός Δωδεκανήσου (190.988)

o 2.1 Νήσος Ρόδος (115.490)

o 2.2 Νήσος Κως (33.388)

o 2.3 Νήσος Κάλυμνος (16.001)

o 2.4 Νήσος Λέρος (7.907)

o 2.5 Νήσος Κάρπαθος (7.265)

o 2.6 Νήσος Πάτμος (2.998)

o 2.7 Νήσος Σύμη (2.590)

o 2.8 Νήσος Αστυπάλαια (1.334)

o 2.9 Νήσος Κάσος (1.084)

o 2.10 Νήσος Νίσυρος (987)

o 2.11 Νήσος Λειψοί (790)

o 2.12 Νήσος Τήλος (780)

o 2.13 Νήσος Μεγίστη (ή Καστελόρριζο) (492)

o 2.14 Νήσος Χάλκη (478)

o 2.15 Νήσος Αγαθονήσι (185)

Διοικητική διαίρεση Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου

Η περιφέρεια διαιρείται σε 13 περιφερειακές ενότητες, περισσότερες από οποιαδήποτε περιφέρεια στην χώρα, στις οποίες υπάγονται οι 33 δήμοι της.

·Π.Ε. Άνδρου (Δήμος Άνδρου)

·Π.Ε. Θήρας (Δήμος Ανάφης, Δήμος Θήρας, Δήμος Ιητών, Δήμος Σικίνου, Δήμος Φολεγάνδρου)

·Π.Ε. Καλύμνου (Δήμος Αγαθονησίου, Δήμος Αστυπάλαιας, Δήμος Καλυμνίων, Δήμος Λειψών, Δήμος Λέρου, Δήμος Πάτμου)

·Π.Ε. Καρπάθου (Δήμος Καρπάθου, Δήμος Κάσου)

·Π.Ε. Κέας-Κύθνου (Δήμος Κέας, Δήμος Κύθνου)

·Π.Ε. Κω (Δήμος Κω, Δήμος Νισύρου)

·Π.Ε. Μήλου (Δήμος Κιμώλου, Δήμος Μήλου, Δήμος Σερίφου, Δήμος Σίφνου)

·Π.Ε. Μυκόνου (Δήμος Μυκόνου)

·Π.Ε. Νάξου (Δήμος Αμοργού, Δήμος Νάξου και Μικρών Κυκλάδων)

·Π.Ε. Πάρου (Δήμος Αντιπάρου, Δήμος Πάρου)

·Π.Ε. Ρόδου (Δήμος Μεγίστης, Δήμος Ρόδου, Δήμος Σύμης, Δήμος Τήλου, Δήμος Χάλκης)

·Π.Ε. Σύρου (Δήμος Σύρου-Ερμούπολης)

·Π.Ε. Τήνου (Δήμος Τήνου)

             

Περιφερειακή ενότητα	Δήμος	Έκτ. (χλμ2)	Πληθ.		Έδρα
Άνδρου	Άνδρου	379,2	9.221		Άνδρος
Θήρας	Ανάφης	38	271		Ανάφη
	Θήρας	90,7	15.550		Θήρα
	Ιητών	111	2.024		Ίος
	Σικίνου	41	273	Σίκινος
	Φολεγάνδρου	32	765	Φολέγανδρος
Καλύμνου	Αγαθονησίου	14,5	185	Μεγάλο Χωριό
	Αστυπάλαιας	114,1	1.334	Αστυπάλαια
	Καλυμνίων	110,6	16.179	Κάλυμνος
	Λειψών	17,4	790	Λειψοί
	Λέρου	74,2	7.917	Λέρος
	Πάτμου	89,2	3.047	Πάτμος
Καρπάθου	Καρπάθου	324,7	6.226	Κάρπαθος
	Κάσου	69,5	1.084	Φρυ
Κέας-Κύθνου	Κέας	148,9	2.455	Ιουλίδα
	Κύθνου	100,2	1.456	Κύθνος
Κω	Κω	287,2	33.388	Κως
	Νισύρου	50,1	1.008	Νίσυρος
Μήλου	Κιμώλου	37,4	910	Κίμωλος
	Μήλου	160,1	4.977	Μήλος
	Σερίφου	75,2	1.420	Σέριφος
	Σίφνου	73,9	2.625	Απολλωνία
Μυκόνου	Μυκόνου	105,2	10.134	Μύκονος
Νάξου	Αμοργού	160,1	1.973	Αμοργός
	Νάξου και Μικρών Κυκλάδων	495,8	18.864	Νάξος
Πάρου	Αντιπάρου	35,1	1.211	Αντίπαρος
	Πάρου	196,3	13.715	Πάρος
Ρόδου	Καστελόρριζου (Μεγίστης)	9,1	492	Μεγίστη
	Ρόδου	1.407,9	115.490	Ρόδος
	Σύμης	65,8	2.590	Σύμη
	Τήλου	64,5	780	Μεγάλο Χωριό
	Χάλκης	37	478	Χάλκη
Σύρου	Σύρου-Ερμούπολης	102,4	21.507	Ερμούπολη
Τήνου	Τήνου	194,6	8.636	Τήνος

Συνεχίζεται

         

---

1.Λαΐου Σοφία, Πολιτιστική πύλη του Αρχιπελάγους του Αιγαίου, Το Αιγαίο επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

.Ελευθεροτυπία, Αφιέρωμα Αρχιπέλαγος, 13 Αυγούστου 1999.

.Η σημασία του όρου “Δωδεκάνησα” στη Διάσκεψη Ειρήνης. Η ερμηνεία του από την αρχαιότητα έως σήμερα.

2 Το Βιλαέτι (τουρκικά: Vilayet ή Εγιαλέτ, Eyâlet, αραβικά: Βιλάγια, ولاية), ήταν μεγάλη διοικητική περιφέρεια (Υπερπεριφέρεια) της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Για παράδειγμα, υπήρχαν τα Βιλαέτια Θεσσαλονίκης, Μοναστηρίου, Κοσσυφοπεδίου, κτλ.

Ορισμένες από τις μεγάλες διοικητικές περιφέρειες του βυζαντινού κράτους, γνωστές ως «θέματα», στο οθωμανικό διοικητικό σύστημα αποκαλούνταν πασαλίκια (pasalig). Κάθε Βιλαέτι, Vilayet ή Εγιαλέτ, είχε διοικητή τον Βαλή και υποδιαιρείτο στα σαντζάκ (γεωγραφικές περιοχές παρόμοιες με τις σημερινές περιφέρειες), τα οποία με την σειρά τους υποδιαιρούντο στους καζάδες (παρόμοιοι με τους σύγχρονους νομούς). Ο Βαλής της περιοχής όριζε τους Δημάρχους, δημοτικούς συμβούλους, κτλ. Η θητεία των συμβούλων ήταν αρχικά διετής και κατόπιν έγινε τετραετής.

Στην έδρα του κάθε Βιλαετίου συνέρχονταν κάθε χρόνο το λεγόμενο «Συμβούλιο του Βιλαετίου», που ήταν εξαμελές. Πρόεδρος του Συμβουλίου ήταν ο Βαλής, αντιπρόεδρος υπάλληλος του Βιλαετίου και μέλη τέσσερις εκλεγμένοι εκπρόσωποι των Σατζακίων. Αν στα Σαντζάκια του Βιλαετίου οι πληθυσμοί ήταν Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι τότε ορίζονταν κατ΄ ανώτερο όριο, δύο Χριστιανοί εκπρόσωποι και δύο Μουσουλμάνοι. Η διάρκεια της συνόδου του Συμβουλίου αυτού ήταν 40 ημέρες κατά τον υφιστάμενο νόμο. Πηγή: Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν «Ηλίου», τομ.4ος, σελ.514.

3 Ο Χαΐρ αντ Ντιν (Khair ad Din) (περ. 1475–4 Ιουλίου 1546) ήταν ναύαρχος της οθωμανικής αυτοκρατορίας και κουρσάρος των ακτών της Μπαρμπαριάς (σημερινής Αλγερίας), εξωμότης ελληνικής καταγωγής. Ήταν γενικώς γνωστός ως Μπαρμπαρόσα ("Κοκκινογένης") για τους Ευρωπαίους, και Μπάρμπαρος Χαϊρεντίν (الدين خير) Πασάς ανάμεσα στους Τούρκους. Το όνομά του στην τουρκική γλώσσα ήταν Χιζίρ Μπιν Γιακούπ από το Αραβικό Χιντρ 'ιμπν Γιακουμπ.

Ο Χαϊρεντίν γεννήθηκε στον Παλαιόκηπο Γέρας στην Λέσβο. Ο πατέρας του ήταν Έλληνας σπαχής και η μητέρα του ελληνίδα χριστιανή από την Λέσβο, ονόματι Κατερίνα. Αρκετοί ιστορικοί θεωρούν πιθανό ότι και ο πατέρας του ήταν Έλληνας Γενίτσαρος που πήρε το όνομα Γιακούπ και καταγόταν από τα Γιαννιτσά.

Ο Μπαρμπαρόσα θεωρείται ο κατεξοχήν οργανωτής του οθωμανικού στόλου, στον οποίο κατείχε τον βαθμό του ναυάρχου. Αργότερα έγινε σουλτάνος του Αλγερίου και τελικά Μπεϊλέρ Μπέης (Αρχιμπέης) του Αιγαίου, ένα από τα μεγαλύτερα οθωμανικά αξιώματα. Κατά την διάρκεια των κατακτητικών και αρπακτικών επιδρομών του ο Μπαρμπαρόσα έστειλε τους Τούρκους και αλγερινούς πειρατές του ενάντια πολλών νησιών του Αιγαίου, ειδικά στις Κυκλάδες καθώς και στα Κύθηρα, στην περιοχή του Τσιρίγου.

Αυτό που επακολούθησε ήταν η ερήμωση του νησιού. Λέγεται ότι σκοτώθηκαν 7.000 άμαχοι και οι υπόλοιποι πουλήθηκαν ως σκλάβοι, ενώ εκείνοι που κατόρθωσαν να διαφύγουν, κρύφτηκαν στα βουνά ή πέρασαν στην Πελοπόννησο. Ακόμα και σήμερα στην πρωτεύουσα του νησιού τον Άγιο Δημήτριο, γνωστή έως Παλαιοχώρα είναι διακριτά τα ίχνη της ερημώσεως από εκείνη την πειρατική λαίλαπα.

4 Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού - Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού.

5 Ανάπτυξη Νησιωτικού χώρου, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Επιστημονική Μελέτη, Υπεύθυνος Γιάννης Σπιλάνης, Επ. Καθηγητής, ΜΥΤΙΛΗΝΗ, Ιούνιος 1999.

6 Σύμφωνα με την απογραφή μόνιμου πληθυσμού του 2011 της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛ.ΣΤΑΤ.). Στους επιμέρους καταλόγους ανά περιφέρεια αναφέρονται πάνω από 1.350 νησιά, νησίδες και βραχονησίδες μαζί με τις γεωγραφικές συντεταγμένες τους. Σε παρένθεση αναφέρεται, εφ' όσον κατοικούνται, ο μόνιμος πληθυσμός, σύμφωνα με την ανωτέρω απογραφή, στο αρχείο της οποίας καταγράφονται πάνω από 500 νησιά και νησίδες.

7 Ετυμολογία της λ. Κυκλάδες:

Κατά την Ελληνική παρα-μυθολογία η δημιουργία των  νησιών συνδέεται με τον Ποσειδώνα. Λέγεται ότι πήραν το όνομα τους από τις νύμφες Κυκλάδες, τις οποίες ο «θεός» μεταμόρφωσε σε νησίδες, γιατί τον εξόργισαν. Κατά μία άλλη εκδοχή, πήραν το όνομα Κυκλάδες (σε αντιδιαστολή με τις Σποράδες), επειδή σχηματίζουν κύκλο γύρω από το ιερό νησί, την Δήλο. 

Άλλοι θεωρούν ότι ονομάστηκαν έτσι, γιατί οι έντονοι και ορμητικοί άνεμοι ανάγκαζαν τα πλοία να περιστρέφονται, δηλαδή να κάνουν κύκλους. Τέλος, κατά την εκδοχή του αρχαιολόγου-ιστορικού Χάρη Κουτελάκη, η λ. Κυκλάδες παράγεται από το κυκνάδες (όμιλος χορευτών, που λικνίζονταν σαν τους κύκνους ή που τους μετέφεραν από νησί σε νησί με πλοία στην πρώρα των οποίων ήταν ζωγραφισμένοι κύκνοι).

Στις Κυκλάδες ανήκουν τα νησιά (κατά σειρά μεγέθους): Νάξος, Άνδρος, Πάρος, Τήνος, Μήλος, Κέα, Αμοργός, Ίος, Κύθνος, Μύκονος, Σύρος, Θήρα ή Σαντορίνη, Σέριφος, Σίφνος, Σίκινος, Ανάφη, Κίμωλος, Αντίπαρος, Φολέγανδρος, Μακρόνησος, Ηράκλεια, Γυάρος, Πολύαιγος, Κέρος, Ρήνεια, Δονούσα, Θηρασία, Σχοινούσα, Δεσποτικό, Κουφονήσια, Δήλος.Έξι μικρά  νησάκια μεταξύ Αμοργού και Νάξου, αποτελούν τις Μικρές Κυκλάδες. Αυτά είναι: το πάνω και κάτω Κουφονήσι, η Ηράκλεια, η Σχοινούσα, η Δονούσα και η Κέρος..

8 Δωδεκάνησα ονομάζεται το σύνολο των νησιών και νησίδων, ανάμεσα στην Σάμο, την Κρήτη και τα μικρασιατικά παράλια. Η Δωδεκάνησος, παρά το όνομα που δηλώνει ορισμένο αριθμό νησιών, απαρτίζεται από πολλά νησιά, νησίδες και βραχονησίδες.

  Ως νησιά θεωρούνται σήμερα -όλα κατοικημένα- τα εξής δεκαπέντε: Αγαθονήσι, Αστυπάλαια, Κάλυμνος, Κάρπαθος, Κάσος, Καστελλόριζο ή Μεγίστη, Κως, Λειψοί, Λέρος, Νίσυρος, Πάτμος, Ρόδος, Σύμη, Τήλος και Χάλκη. Στα νησιά δε συνυπολογιζόταν από το 1921 ως το 1954 το Αγαθονήσι χαρακτηρισθέν ως νησίδα. Με διάταγμα στις 18 Φεβρουαρίου 1954 αναγνωρίστηκε ως κοινότητα και στην απογραφή του 1961 φέρεται πια ως νησί. Ο E. ARMAO, In giro per il Mar Egeo con Vincenzo Coronelli, Note di topologia, toponomastica e storia medievali, Dinasti e famiglie italiane in Levante, Firenze 1951, σ. 298, παρατηρεί:

 «Ο κατάλογος του Στράβωνα που αριθμούσε δώδεκα νησιά, γέννησε πιθανώς την λέξη Δωδεκάνησος που για πρώτη φορά εμφανίζεται ο' ένα χρονικό του 780 [...] και το 802 σ' ένα νόμο της Ύστερης Αυτοκρατορίας (Basso Impero), [δηλαδή του Βυζαντίου], που μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι πρόκειται για μια διοικητική υποδιαίρεση του θέματος της  Θάλασσας του Αιγαίου, του οποίου δεν είναι γνωστή η ακριβής έκταση». Στη συνέχεια ο Armao παραθέτει τον κατάλογο των δώδεκα νησιών που μνημονεύονται από τον Στράβωνα και των δώδεκα νησιών του Δουκάτου της Νάξου.

Μετά το 1204, το όνομα διατηρήθηκε και αναφερόταν στο δουκάτο του Αιγαίου, επικράτεια του Βενετού Μάρκου Σανούδου και των διαδόχων του (1204-1437)7, που κι’ αυτό περιελάμβανε δώδεκα νησιά των Κυκλάδων: Αμοργός, Ανάφη, Αντίπαρος, Ίος, Κίμωλος, Μήλος, Νάξος, Πάρος, Σαντορίνη, Σίφνος, Σύρος, Φολέγανδρος. Τα νησιά του βενετικού δουκάτου αναφέρονται ως Δωδεκάνησα και αργότερα, στα γεωγραφικά έργα του Μελετίου (αρχές 18ου αιώνα) και των Δανιήλ Φιλιππίδη και Γρηγορίου Κωνσταντά.

Στην απογραφή του πληθυσμού του 2001, της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδας (Ε.Σ.Υ.Ε.), πέρα από τα δεκαπέντε νησιά, κατονομάζονται και 93 νησίδες, από τις οποίες κατοικούνται οι δεκατρείς.

Το όνομα Δωδεκάνησος, που απαντά στις γραπτές πηγές της βυζαντινής περιόδου για πρώτη φορά τον 8ο αιώνα, το 765, το 780/1, στη συνέχεια το 809/810 και, αργότερα, το 1198, δεν αποδιδόταν στη σημερινή Δωδεκάνησο, αλλά στις Κυκλάδες, στα δώδεκα νησιά περί τη Δήλο ή, ως διοικητική περιφέρεια, και σε ευρύτερο αριθμό νησιών. (Πηγές: 1/. Συνοπτικότερα, Γ. ΓΙΑΝΝΌΠΟΥΛΟΣ, Σύντομη ιστορία της Δωδεκανήσου, Πενήντα χρόνια από την ενσωμάτωση, Αθήνα 1997, σ. 7-8. 2/. G. GEROLA, Ι monumenti delle tredici Sporadi, Bergamo 1914, σ. 3. G. GIANNI, L'opera dell'Italia in Egeo, Estratto dall'Universo, Rivista dell'Istituto Geografico Militare, Anno XXVII - N. 4 - Luglio - Agosto 1947, σ. 1. 3/.4. ΓΙΑΝΝΌΠΟΥΛΟΣ, ό.π., σ. 76 και πίνακας Α στις σ. 78-79. Για τον πραγματικό πληθυσμό της απογραφής του 2001 βλ. Εφημερίς της Κυβερνήσεως, τχ. δεύτερο, αρ. φύλλου 715,12 Ιουνίου 2002, σ. 9359-9362. 4/  Κ. ΑΜΑΝΤΟΣ, Μικρά Μελετήματα, Αθήνα 1940, σ. 351-352. Για τις χρονολογίες 780/1, έτος

κατά το οποίο αναφέρεται δρουγγάριος Δωδεκανήσου, και 809/810 βλ. ΘΕΟΦΆΝΗΣ, Χρονογραφία, C. D E BOOR (εκδ.), Lipsiae 1883, σ. 454 και 487. Πρβλ. και The Chronicle of Theophanes Confessor, Byzantine and Near Eastern History ad 284-831, Translated with introduction and commentary by C. MANGO and R. SCOTT with the assistance of G. GREATREX, Oxford 1997, σ. 627 και 668· όπου ακόμη στη σ. 690 για τον όρο δρουγγάριος: «drungarius officer commanding a drugus, subordinate to turmarch (from the seventh century)».5/  Δ. ΖΑΚΥΘΗΝΟΣ, Μελέται περί της διοικητικής διαιρέσεως και της επαρχιακής διοικήσεως εν τω Βυζαντινώ Κράτει, Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών 17 (1941) 254- 255.  6/ Χ. Ι. ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ, Ιστορία της Ρόδου, Αθήνα 1972, σ. 248. Δωδεκάνησος, ως Κυκλάδες, σε υτοκρατορικό έγγραφο του 1198 [Δ. ΖΑΚΥΘΗΝΟΣ, Μελέται περί της διοικητικής διαιρέσεως και της επαρχιακής διοικήσεως εν τω Βυζαντινώ Κράτει, Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών 19 (1949) 23] και στο Χρονικό του Μορέως (ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ, ό.π.). 7/. E. ARMAO, Nomi antichi e moderni delle isole del Mar Egeo, Firenze 1947

[Ανάτυπο από: Rivista Geografica Italiana 54/5-6 (1947) 250-258]. Στη νεότερη βιβλιογραφία: ELISABETH MALAMUT, Les îles de l'Empire Byzantin VlIIe-XIIe siècles, Paris 1988, σ. 301-305: αναφορά στις σωζόμενες πηγές και στις δυσκολίες για μια πλήρη αποσαφήνιση της έκτασης που είχε, κατά περιόδους, η ναυτική περιφέρεια των Νήσων Κυκλάδων ή Δωδεκανήσου. J. KODER, Aigaion Pelagos (die Nordliche Agais), unter Mitarbeit von P. SOUSTAL und ALICE KÖDER, Wien 1998, σ. 55-56: «Δωδεκάνησος, ναυτική ενότητα, διοικούμενη από δρουγγάριο, ίσως διοικητική περιφέρεια νοτίως του θέματος Αιγαίον Πέλαγος που μάλλον δεν ήταν τμήμα του»).

Το 1912 ο πληθυσμός τους ήταν 143.482. Απ' αυτούς, οι 131.332 ήταν Έλληνες. Ο συνολικός πληθυσμός του νομού Δωδεκανήσου φτάνει σήμερα τους 190.988 κατοίκους (απογραφή 2011) και έχει έκταση 2.579,275 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Επίσης ο νομός Δωδεκανήσου περιλαμβάνει και πολυάριθμα μικρότερα νησιά όπως η Αλιμιά, οι Αρκοί, το Γυαλί, η Κίναρος, ο Νίμος, η Σύρνα, η Τέλενδος, το Φαρμακονήσι.

Άλλα μικρότερα νησιά είναι το Μακρύ, η Χήνα, η Αγία Κυριακή, το Αβγό, το Γλυνό, ο Ζαφοράς, οι Κουνούποι, το Κουτσομύτι, το Μεσονήσι, η Οφιδούσσα, η Πλακίδα, η Ποντικούσα, τα Στεφάνια, τα Φωκιονήσια, το Χονδρό, το Χονδρονήσι, η Ίμια - Λιμνιά δύο, η Ίμια - Λιμνιά ένα, η Καλαβρός, η Καλόλιμνος, το Μαυροπινάκι, τα Νερά, η Πλάτη, το Σαφονήδι, το Χτένι, τα Αρμάθια, το Μακρονήσι, η Φράγκος, ο Αρχάγγελος, η Βελόνα, ο Γλάρος, η Μαύρα, το Μεγάλο Λιβάδι, η Πηγανούσσα, η Πλάκα, η Τρυπητή, ο Άγιος Γεώργιος, η Αγριέλαια, το Μαύρο Ποινί, η Πολύφαδος δύο, η Πολύφαδος ένα, η Ρω, η Στρογγύλη, το Ψωμί, η Ψωραδιά, η Κανδελιούσσα, ο Άγιος Αντώνιος, η Παχειά, η Περγούσσα, το Αγκαθονήσι, η Αργελούσσα, το Άνυδρο, η Καλόβολος, ο Κόμαρος, το Μακρονήσι, η Μάραθος, τα Νερά, το Τραγονήσι, το Χιλιομόδι, το Γιαλεσίνο, οι Διαβάτες, ο Κουλούνδρος, ο Μαρμαράς, το Σεσκλί, ο Χονδρός, ο Γάιδαρος, η Αντίτηλος, ο Άγιος Θεόδωρος, τα Κρεβάτια, το Μαελονήσι, η Τραγούσα, ο Γλάρος, το Κουνέλι,το Ψαθονήσιο, η Αστακίδα, το Ατσακιδόπουλο, η Διβούνια, η Χαμηλή, το Αβάπτιστο, η Πίττα.