ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ:

Η ΔΟΞΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ1

«… Κι απ’ τη Χρυσή την Πύλη, σαν αρχάγγελος, τρανός αφέντης, ρήγας, αυτοκράτορας, εμπήκε μεσ’ την Πόλη, στην Αγιά Σοφιά.2

Και χύνεται ο ήλιος της κορώνας του κι ανθίζει η Ρωμιοσύνη σαν τα λούλουδα και χάνεται ο Φράγκος σαν την καταχνιά!» (Κ. Παλαμάς)

ΜΕΡΟΣ 36ο

ΙΓ. ΤΟ ΣΥΜΒΟΛΟΝ ΤΗΣ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ3

1.  Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ  ΣΤΑΥΡΟΣ ΩΣ ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

α. Αρχική εμφάνιση του Σταυρού

O Χριστιανικός Σταυρός έκανε για πρώτη φορά την εμφάνισή του στο Λάβαρο του Μεγάλου Κωνσταντίνου4. Από τότε ο Χριστιανικός αυτοκρατορικός στρατός με την κραυγή «Σταυρός Νικά», ηγωνίζετο όπως γράφει ο αυτοκράτωρ Λέων ΣΤ΄ ο Σοφός, «για να σώσει τους Ορθοδόξους (Έλληνες) και τους ομοθρήσκους και για να υπερασπισθεί τον ίδιο τον Χριστό»5.

Οι πολίτες της Αυτοκρατορίας μας, αποκαλούσαν την σημαία Σίγνο, Σημείο, Φλάμπουρο ή Φλάμμουλα, και Λάβαρον. Ο σημαιοφόρος ονομαζόταν «Σιγνηφόρος». Το κοντάρι της αυτοκρατορικής σημαίας κοσμούσαν πινακίδες, στέμματα, στεφάνια, εικόνες, σκηπτροφόροι αετοί, και αναμνηστικά μαχών όπως τα παράσημα που απονέμονται στις σημαίες στους νεωτέρους χρόνους6.

Το Λάβαρο  χρησιμοποιήθηκε ως σημαία μέχρι τον 9ο μ.Χ. αιώνα. Κατά καιρούς έγιναν μερικές τροποποιήσεις, η μεγαλύτερη των οποίων ήταν η υπό του Ιουλιανού γενομένη, ο οποίος αντικατέστησε το σύμπλεγμα των αρχικών γραμμάτων του ονόματος του Ιησού Χριστού δια του αετού.

                       
       

Ο Αυτοκράτορας Ιουστινιανός στο μέσον της ακολουθίας του και στρατιωτών που φέρουν ασπίδα με «επίσημο» το Χριστόγραμμα. Ψηφιδωτή σύνθεση του 6^ου μ.Χ. αιώνα στο ναό του Αγίου Βιταλίου στην Ραββένα της Ιταλίας.

β. Ο Σταυρός Σύμβολον θυσίας και Αγιασμού για τους Ορθοδόξους Χριστιανούς.

Ο Σταυρός του Κυρίου αποτελεί για την Ορθόδοξη χριστιανική πίστη κορυφαίο σύμβολο θυσίας και αγιασμού, διότι η σημασία του είναι πραγματικά τεράστια. Ο Σταυρός μαζί με την Ανάσταση λειτουργούν ως δυο βασικοί άξονες πάνω στους οποίους κινείται η ζωή των πιστών Ορθοδόξων χριστιανών. Η Ανάσταση έπεται του Σταυρού και προϋποθέτει τον Σταυρό και ο Σταυρός προμηνύει την Ανάσταση. Χωρίς Σταυρό δεν γίνεται Ανάσταση. Πάνω σε αυτές τις αρχές στηρίζεται η θεολογία του Σταυρού και η σπουδαία σημασία του, για την ζωή της Εκκλησίας.

Ο μέγας απόστολος των Εθνών Παύλος, ο κατ’ εξοχήν θεολόγος του Σταυρού, τονίζει συχνά στις θεόπνευστες επιστολές του ότι ο Σταυρός του Χριστού είναι γι’ αυτόν και για την Εκκλησία καύχημα… «εμοί δε μη γένοιτο καυχάσθαι ει μη εν τω Σταυρώ του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού» (ΓΑΛ: 6/12-14), διότι « ο λόγος γαρ ο του σταυρού τοις μεν απολλυμένοις μωρία εστί τοις δε σωζομένοις ημίν δύναμις Θεού εστί»(Α΄ΚΟΡ: 1/23-24)…. «..υμείς εστέ εν Χριστώ Ιησού, ος εγεννήθη εν σοφία από Θεού, δικαιοσύνη τε και αγιασμός και απολύτρωσις» (Α΄ΚΟΡ:1/30), ο «Εσταυρωμένος» (1 Κορ.1:23).

Ο Κύριος της δόξης «υπό χειρών ανόμων» καρφώθηκε επάνω στο ξύλο του Σταυρού, για να υποστεί το επώδυνο μαρτύριο της σταυρώσεως και να πεθάνει ως έσχιστος κακούργος. Αλλά όμως η ανθρώπινη αυτή κακουργία, εξ αιτίας της άμετρης θείας αγάπης, λειτούργησε ευεργετικά για το θεοκτόνο ανθρώπινο γένος, «συνίστησι δε την εαυτού αγάπην εις ημάς ο Θεός, ότι αμαρτωλών όντων ημών Χριστός υπέρ ημών απέθανε. Πολλώ ουν μάλλον δικαιοθέντες νυν εν τω αίματι αυτού σωθησόμεθα δι’ αυτού από της οργής. Ει γαρ εχθροί όντες κατηλλάγημεν τω Θεώ διά του θανάτου του υιού αυτού, πολλώ μάλλον καταλλαγέντες σωθησόμεθα εν τη ζωή αυτού» (Ρωμ.5:8-10).

Ο Σταυρός πριν την μεγάλη σταυρική θυσία του Χριστού ήταν έχθιστο φονικό όργανο εκτέλεσης κακούργων. Όποιος πέθαινε δια της σταυρώσεως χαρακτηρίζονταν «επικατάρατος» (Γαλ.3:1). Αφότου όμως ο σαρκωμένος Θεός πέθανε ως κακούργος πάνω στο εγκάρσιο ξύλο, αυτό κατέστη πηγή απολυτρώσεως. Από μέσο θανατώσεως μεταβλήθηκε σε ακένωτη πηγή ζωής, από αποκρουστικό και απαίσιο όργανο των δημίων έγινε φωτεινό σύμβολο και δίαυλος ευλογιών, από ξύλο πόνου και ωδίνων κατέστη καταφύγιο ανάπαυσης και χαράς.

Χάρη λοιπόν στην άμετρη αγάπη του Θεού, το φρικτό φονικό όργανο των ανθρώπων μετεβλήθη σε πηγή αγιασμού και απολυτρώσεως.7

2. Ο ΔΙΚΕΦΑΛΟΣ ΑΕΤΟΣ8

α. Ο αετός στην μυθολογία9.

Οι εξαιρετικές ιδιότητες δια των οποίων επροικίσθη από τον Δημιουργό-Κτίστη ο αετός, η τεράστια σωματική δύναμή του, η ικανότητά του να πετά πολύ ψηλά πάνω από τα σύννεφα, η μεγάλη δύναμη της οράσεώς του που του επιτρέπει ν’ ανακαλύπτει  από πολύ ψηλά την λεία του, αλλά και η υπερήφανη εμφάνισή του, δικαιολογούν πλήρως το ότι ενωρίς και από όλους σχεδόν τους λαούς ονομάσθηκε βασιλεύς των πτηνών, όπως ο λέων από όμοιες περίπου ιδιότητες, ονομάσθηκε βασιλεύς των τετραπόδων. Οι ίδιες εξαιρετικές ιδιότητές του, δημιούργησαν στην φαντασία των λαών και μάλιστα των ανατολικών, διάφορους μύθους, απηχήσεις των οποίων μπορούν ν’ ανευρεθούν και στην αρχαία Ελληνική μυθολογία.

Εκτός από τις γνωστές ιδιότητές του, στον αετό απεδίδοντο από τους αρχαίους Έλληνες και άλλες μυθικές. Επιστεύετο ότι κατοικούσε στους ουρανούς, ήταν ευνοούμενος του Δία και εθεωρείτο ο καλύτερος οιωνός. «Ος τε σοι αυτώ φίλτατος οιωνός» συμπάρεδρος του Διός που τον εξυπηρετούσε στα πάντα, όπως λέει ο Όμηρος, ο οποίος χρησιμοποιεί γι’ αυτόν τα επώνυμα υψιπετής, αγκυχείλης,10  κράτισθος και ώκιστος11 πετεινών, οξύτατος δέρκεσθαι12 «τελειότατος πετεηνών» κ.λ.π.

Από αρχαιοτάτων χρόνων ο αετός σε όλους σχεδόν τους λαούς υπήρξε το σύμβολο της βασιλικής δυνάμεως και συχνά αποτελούσε τον καλό οιωνό που φανέρωνε μέλλουσα κατάληψη βασιλείας. Π.χ. Αετός καθίσας εις τον ζυγόν του αρότρου του Γορδίου, εφανέρωσεν εις αυτόν ότι θα εβασίλευεν εις την Φρυγίαν.

Τέτοιες εμφανίσεις αετού που προοιωνίζει μελλοντική βασιλεία, βρίσκουμε και στις παραδόσεις για τον Μέγα Αλέξανδρο.  Αναφέρεται π.χ. ότι στην οικία που γεννήθηκε, εκάθησε ζευγάρι αετών.  Και στην Ρωμαϊκή Ιστορία έχουμε τέτοιους θρύλους π.χ. στον Ταρκίνιο που ήκμασε τον 7ο π.Χ. αιώνα, λέγεται ότι αετός του φανέρωσε ότι θα βασίλευε στην Ρώμη. Αλλά και στην περίοδο της Ελληνικής Αυτοκρατορίας, έχουμε τις παραδόσεις  αετών που εσκίασαν βρέφη, τα οποία  μεγαλώνοντας εβασίλευσαν. Τέτοια παράδοση υπάρχει για τον Αυτοκράτορα Βασίλειο τον Μακεδόνα.

β. Ο αετός ως σύμβολο13.

Από τους παλαιότερους χρόνους, ο αετός θεωρήθηκε απ’ όλους σχεδόν τους λαούς, ως το πτηνό των θεών. Έτσι στους Έλληνες έγινε σύμβολο δυνάμεως και μεγαλείου.

Οι παραστάσεις και τα σχήματα του αετού ως εμβλήματα τόσο στους πολιτισμένους όσο και στους άγριους λαούς, είναι απειράριθμα.

Στην Ελληνική μυθολογία, ο αετός αποτελεί ένα από τα τρία εμβλήματα του Διός, ο οποίος στην δεξιά του κρατεί τον κεραυνό, στην αριστερά του το σκήπτρο και παρά τους πόδας του έχει τον αετό που μπορεί να πετάξει και ν’ ανυψωθεί μέχρι της πηγής του φωτός δηλαδή μέχρι του ηλίου.  Επομένως είναι  το κατ’ εξοχήν πτηνό του Διός, ο αγγελιαφόρος τούτου που μεταβιβάζει  στους θνητούς τις θελήσεις του.

  

               

Ο αετός λόγω της ταχύτητάς του και της ικανότητάς του να πετά πάνω από τα σύννεφα (στον ουρανό), θεωρήθηκε ως σύμβολο της ανθρώπινης ψυχής που μετά θάνατο φεύγει από το σώμα. (Αθανασία ψυχής των ανθρώπων).

Πολλές ελληνικές πόλεις είχαν ως έμβλημα τον αετό, ο οποίος συμβόλιζε τον Δία, όπως προκύπτει από διασωθέντα νομίσματα.

Ο Πτολεμαίος ο Σωτήρ, ο ιδρυτής του ελληνικού κράτους της Αιγύπτου, καθιέρωσε ως κρατικό έμβλημα τον αετό. Το σύμβολο του αετού βρίσκουμε και στην Ρώμη, όπου εχρησιμοποιείτο στις σημαίες των λεγεώνων.

γ. Ο Δικέφαλος αετός της Ελληνικής Αυτοκρατορίας.

Ως πρώτο σύμβολο της Αυτοκρατορίας, μπορεί δικαίως να θεωρηθεί το λάβαρο που κατασκεύασε ο Μέγας Κωνσταντίνος πριν από την μάχη στην Μουλβία γέφυρα- Σταυρός με την επιγραφή, «ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ». Εγκαινιάζεται έτσι η χριστιανική περίοδος του κράτους και ουσιαστικά η σταδιακή μεταστροφή της «Ρωμαϊκής» σε Ελληνική/«Βυζαντινή» αυτοκρατορία.

Παρ’ ότι δεν καταγράφεται συγκεκριμένη σημαία της αυτοκρατορίας (με την σύγχρονη έννοια) , ο σταυρός σε διάφορες παραλλαγές και κυρίως σε συνδυασμό με το ΧΡ έχει βρεθεί σε πλήθος ευρημάτων (ψηφιδωτά, γλυπτά, τοιχογραφίες). Παράλληλα δεν εγκαταλείφθηκε και ο κλασσικός ρωμαϊκός αυτοκρατορικός αετός, η χρήση του οποίου φαίνεται να γνωρίζει κάποια αναβίωση κατά την Μακεδονική δυναστεία (867-1054).

Μονόγραμμα ΧΡ, 5ος αι. μ.Χ, Μουσείο Πίο Κριστιάνο, Βατικανό

Αυτοκρατορικός αετός, 10ος αι.μ.Χ, ύφασμα, Οσέρ

 Ο δικέφαλος αετός

Οι τελευταίοι Βυζαντινοί Αυτοκράτορες κατέστησαν τον Δικέφαλο Αετό της Αυτοκρατορίας,   έμβλημα της βασιλικής ισχύος. 

Ο δικέφαλος αετός, στις διάφορες εκδοχές του, έχει, ως έμβλημα, συνδεθεί αναπόσπαστα με την ιστορία της Ελληνικής/Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αποτελούσε και αποτελεί ένα από τα κύρια σύμβολα της Ρωμηοσύνης. Εκτός των άλλων, συμβόλιζε την ανατολική και την δυτική Ρωμηοσύνη, δηλ. τα δύο ισότιμα τμήματα της  αυτοκρατορίας, τα οποία ο μέγας αυτοκράτορας  του Γένους Θεοδόσιος, ανέθεσε  το 395 μ.Χ. στα παιδιά του, για τα οποία φρόντισε ιδιαίτερα να παιδαγωγηθούν με τα νάματα της Ορθοδοξίας. Ο Αρκάδιος ανέλαβε την διακυβέρνηση της Ανατολής και ο Ονώριος την Δύση. Ανατολή και Δύση είχαν κοινό σκοπό και επιδίωξη, δηλ. οι πολίτες να ζούν ειρηνικά και με τον πιο υψηλό πολιτισμό της Οικουμένης.

Η μορφή του αετού, συνήθης απεικόνιση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αποτελούσε έμβλημα και στην Νέα Ρώμη του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Σύμφωνα με ένα θρύλο, αετοί πετούσαν πάνω από την περιοχή της Κωνσταντινουπόλεως, προκειμένου να υποδείξουν στον Κωνσταντίνο το χτίσιμο της νέας πρωτεύουσας στο συγκεκριμένο σημείο. Εκτός από την ανάκληση της ένδοξης ρωμαϊκής παραδόσεως, η μορφή του αετού χρησιμοποιούνταν και από την ανερχόμενη θρησκεία, τον χριστιανισμό, για να εκφράσει την θεία έμπνευση του ευαγγελιστή Ιωάννη.

Στην Κωνσταντινούπολη χρησιμοποιείτο ο παραδοσιακός ρωμαϊκός μονοκέφαλος αετός, τουλάχιστον μέχρι την υστερορωμαϊκή περίοδο. Στους μετέπειτα χρόνους οι αετοί, αντικαταστάθηκαν ως επίσημα εμβλήματα του κράτους από τον σταυρό και το Χριστόγραμμα, καθώς θεωρούνταν ειδωλολατρικό σύμβολο. Ο δικέφαλος αετός χρησιμοποιείτο  ευρέως ως κυρίαρχο θέμα σε περσικά και Αρμενικά έργα τέχνης κατά την διάρκεια των πρώτων αιώνων μ.Χ. μέχρι τον 10ο αιώνα μ.Χ.

Σύμφωνα με μία θεωρία, ο δικέφαλος αετός υιοθετήθηκε για πρώτη φορά ως αυτοκρατορικό έμβλημα από τον αυτοκράτορα Ισαάκιο Κομνηνό (1057-1059), εμπνευσμένο και από τις τοπικές παραδόσεις για ένα μυθικό ον, το Haga, στην πατρίδα του, την Παφλαγονία της Μικράς Ασίας.14

Κατά άλλη εκδοχή,15 πιθανόν επικρατέστερη, ο Δικέφαλος αετός εχρησιμοποιείτο ως έμβλημα ήδη από τον 9o αιώνα μ.Χ. και όχι από τον 11ο αιώνα (επί Κομνηνού) όπως προαναφέραμε. Είναι κληρονομιά της Ελληνικής αρχαιότητος και δεν παρέλαβαν αυτόν  οι Έλληνες, από κανένα ασιατικό λαό. Και στην Κρήτη και στις Μυκήνες και στην Σπάρτη βρίσκουμε το έμβλημα των διδύμων αετών επί χρυσών κοσμημάτων, επί ελαφαντίνων πορπών αλλά και στους Δελφούς, συνδεόμενο με τον μύθο του «ομφαλού της γης».

Στο Λύκαιο όρος της κεντρικής Πελοποννήσου και στην ψηλότερη κορυφή αυτού (1420 μ.), ήταν ανιδρυμένο μέσα στα σύννεφα το αρχαιότερο των ιερών του Διός «Βοτήρα οιωνών»16 (ήτοι ποιμένος αετών), το από του όρους ονομαζόμενο Λύκαιον.

Δύο επίχρυσοι αετοί επί της ανατολικής προσόψεως χαρακτήριζαν το ιερό. «΄Εστι δε επί τη άκρα του ανωτάτου του όρους γης χώμα, Διός του Λυκαίου βωμός, και η Πελοπόννησος του πολλά εστίν απ΄αυτού συνοπτος, προ δε του βωμού κίονες δύο ως επί ανίσχοντα εστήκασιν ήλιον, αετοί δ’ επ΄ αυτοίς επίχρυσοι το γε έτι παλαιότερα επεποίηντο»17.

Το ιστορικό αυτό έμβλημα ήταν ήδη από τον δέκατο αιώνα κτήμα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και συμβολίζει την Οικουμενική αυτοκρατορία που κυριαρχεί σε Ανατολή και τη Δύση.

Όλα αυτά συνέτειναν στην σταθερή παρουσία του αετού στην Αυτοκρατορία ως κυρίαρχης παραστάσεως της βασιλικής εξουσίας. Η επίσημη σημαία του στρατού - και ως εκ τούτου του κράτους - ήταν απεικόνιση αετού με την κεφαλή γερμένη προς τα δεξιά, σε χρώμα κόκκινο. Ο δικέφαλος αετός σχεδόν πάντα έφερε τα χρώματα της αυτοκρατορικής εξουσίας, που ήταν το χρυσό και το πορφυρό.

Η αντικατάσταση του προηγούμενου συμβόλου κρίθηκε απαραίτητη, καθώς ο νέος αυτοκράτορας θεωρούσε ότι ο δικέφαλος αετός συμβόλιζε την διάδοχη κατάσταση και εκπροσωπούσε την πολεμική ανδρεία και αποφασιστικότητα που απαιτούσαν οι καιροί.

Το έμβλημα αυτό καθιερώθηκε και από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, που το χρησιμοποιούσε ως σύμβολο της Διοικήσεως της Μεγάλης Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους αντίχριστους Φραγκοπαπικούς «σταυροφόρους», το 1204, επέφερε και την διάχυση του συμβόλου σε πολυάριθμους διεκδικητές της συνέχειας της Αυτοκρατορίας. Οι μεταμορφώσεις του συμβόλου είναι ενδεικτικές των τομών που συνοδεύουν την περίοδο αυτή, κατά την οποία ουσιαστικά γεννάται ο νεώτερος Ελληνισμός.

Ο Θεόδωρος Λάσκαρις, πρώτος ηγεμόνας της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας, παρέλαβε το έμβλημα και το χρησιμοποίησε µε μια τροποποίηση, στεφάνωσε το διάµεσο των κεφαλών, για να ενισχύσει περαιτέρω την εγκυρότητα του νέου κράτους. Το ίδιο έμβλημα χρησιμοποίησε και το Δεσποτάτο της Ηπείρου.

Τα δύο κράτη επρόκειτο να συγκρουσθούν για την διαδοχή της Αυτοκρατορίας. Το γεγονός αυτό οδήγησε σε νέα τροποποίηση του συμβόλου από τον Ιωάννη Βατάτζη. Ο δικέφαλος πλέον έφερε στο δεξί πόδι ρομφαία και στο αριστερό την υδρόγειο µε σταυρό στην κορυφή.

Η τελική επικράτηση της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας στον αγώνα διαδοχής, το 1261, επισφράγισε και την οριστική αλλαγή της επίσημής σημαίας, μέχρι την Άλωση της Πόλης, στις 29 Μαΐου 1453.

Σημαία της Νίκαιας. Σημαία της αυτοκρατορίας μας, την περίοδο της Φραγκοκρατίας (κατάληψης της Κωνσταντινουπόλεως από τους φραγκοπαπικούς Σταυροφόρους).

Η τελευταία μορφή του δικέφαλου αετού εγκαινιάσθηκε από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο, ιδρυτή της τελευταίας δυναστείας, που είχε την τιμή να απελευθερώσει την Κωνσταντινούπολη από τους Φράγκους (1261). Συγκεκριμένα, στεφανώθηκαν και οι δύο κεφαλές του αετού, προκειμένου να τιμηθούν οι δύο πρωτεύουσες της δυναστείας: Η Νίκαια και η Κωνσταντινούπολη. Η σημαία µε τον δικέφαλο αετό κυμάτιζε στην Βασιλεύουσα μέχρι την ημέρα της Αλώσεως.

Έκτοτε παρέμεινε ως σύμβολο του Πατριαρχείου, που ανέλαβε ουσιαστικά την διαχείριση των υπόδουλων χριστιανικών πληθυσμών στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η πολλαπλή διαχείριση του συμβόλου αυτού, στους κόλπους του τουρκοκρατούμενου ελληνισμού εκφράζει την συλλογική πεποίθηση περί αναβιώσεως της Αυτοκρατορίας και την απάντηση στο ιστορικό γεγονός της Αλώσεως. 

Ο Δικέφαλος αετός της Ρωμαϊκής (Ελληνικής) Αυτοκρατορίας. Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την δύση) συμβολίζει τη Ρώμη, ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη. Ο σταυρός και η σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα. Ο αετός στέκει επάνω σε δάφνινο στεφάνι. Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Ο δικέφαλος αετός την κυριαρχία των αυτοκρατόρων από την ανατολή έως τη δύση.

Η σημαία της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ελλάδος

 Ο δικέφαλος αετός είναι το έμβλημα του Ελληνικού Γενικού Επιτελείου Στρατού και της Εθνικής Φρουράς της Κύπρου.

Τον δικέφαλο αετό, τον οποίο έφερε χρυσοκέντητο στα πέδιλα αυτού ο πεσών  τελευταίος Έλληνας αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος Παλαιολόγος,  παρά την πύλη του Ρωμανού, το Γένος των Ελλήνων διετήρησε ως σύμβολο και μετά την άλωση.  Οι συγγενείς του οίκου των Παλαιολόγων, οι αρχηγοί του δούλου έθνους, οι Πατριάρχες,  οι λόγιοι και οι προύχοντες επί Τουρκοκρατίας, οι εξευγενισθείσες οικογένειες των Ενετοκρατούμενων Ελληνικών νήσων, τα Ιερά Ευαγγέλια, τα Ιερά Σκεύη, τα δάπεδα και άμβωνες των Εκκλησιών και των Μονών, οι δακτύλιοι και οι επιτύμβιες πλάκες των προπάππων και πάππων μας, οι σημαίες των αρματωλών και κλεφτών, είχαν σαν έμβλημα τον δικέφαλο αετό.  

«Τον διεφύλαξαν ως σύμβολο της Εθνικής Ιδέας, συνδυαζομένης προς την αντίληψιν της ήδη πεπτωκυΐας αυτοκρατορίας. Αποβαίνει ποιος τις μυστικισμός, συμβολίζων την αθανασίαν του Ελληνισμού και την ελπίδα της αναστάσεως του γένους, καθ’ όλους τους δυσμοίρους εκείνους αιώνας, καθώς ο Έλλην βεβαρημένος υπό της πικρίας του ενεστώτος ησθάνετο την ανάγκην να προσφεύγει εις τας αναμνήσεις του παρελθόντος και ανακουφίζει εαυτόν, εμβαπτιζόμενος εις τας προσδοκίας μέλλοντος ευτυχεστέρου»18.

Οι Ρωμηοί συγγραφείς ονομάζουν τους δικεφάλους αετούς «βασιλικούς» ή «διπλούς αετούς», ουδέποτε δε δικεφάλους.  Τα καθαρώς βασιλικά αντικείμενα επί των οποίων έκαναν χρήση αυτού, ως και η εκ παραδόσεως λαϊκή ερμηνεία αυτού μέχρι σήμερα, δείχνουν σαφώς ότι, ουδέποτε οι βασιλείς και ο λαός μας ελησμόνησαν την υψηλή, ευγενή και καθαρώς ελληνική έννοια  αυτού, ως του κατ’ εξοχήν αισίου εμβλήματος και συμβόλου της εκ Θεού παραδιδομένης ύπατης βασιλικής, θείας και κοσμικής εξουσίας. 

Ότι δε στα δύο κυριώτερα κέντρα του Βυζαντινού Κράτους, την Κωνσταντινούπολη και την Νίκαια, διεσώζετο παράδοση συσχετίζουσα τους δύο αυτούς αετούς προς τους δύο Δελφικούς του Διός,  τους δείξαντες ότι οι Δελφοί ήσαν ο ομφαλός της γης, αποδεικνύεται  από το γεγονός ότι στις μεν εκκλησίες ο Δικέφαλος εικονίζετο εις τον «ομφαλόν» αυτών (πορφυρούν ομφάλιον), εξ όλων δε των πόλεων του αρχαίου κόσμου, μόνο οι δύο αυτές πόλεις είχαν τόπο καλούμενο Μεσόμφαλον, ως οι Δελφοί καλούμενοι Μεσόμφαλοι, εκ του προσδιορισμού τους ως μέσου της γης, εκ της πτήσεως των δύο αετών.

δ. Τι εκφράζει και τι συμβολίζει, ο δικέφαλος αετός;

Ο Δικέφαλος αετός, ως σύμβολο και σημαία της ένδοξης Ελληνικής Αυτοκρατορίας, της Ρωμανίας και όλης της Ρωμιοσύνης, ΕΚΦΡΑΖΕΙ την χιλιόχρονη Αυτοκρατορία μας που κυριαρχούσε σε ΑΝΑΤΟΛΗ και ΔΥΣΗ, όπως κυριαρχεί στους αιθέρες ο Αετός και ΣΥΜΒΟΛΙΖΕΙ την ιστορική συνάντηση και συμπόρευση του ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ (απαλλαγμένου από τα παγανιστικά στοιχεία) και του ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ, της ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ Διδασκαλίας, του Ιαχβέ/ Ιησού Χριστού (Αγία Γραφή + Ιερά Παράδοση).

Αναλυτικώτερα:

1ο) Όπως υπερίπτατο ο Αετός πάνω από τα σύννεφα στον ουρανό, έτσι και η Ελληνική Αυτοκρατορία καθοδηγούσε τους ανθρώπους όλου του κόσμου, προς τον Ουράνιο κόσμο της Ορθής Πίστεως (Ορθοδοξία).

2ο) Όπως ο Αετός εποπτεύει με το βλέμμα του τα υποκάτω του, με ανοιγμένα φτερά, έτσι και η Αυτοκρατορία σε κατάσταση συνεχούς εγρηγόρσεως, επαγρυπνούσε για να προστατεύει φυσικώς τους πιστούς από τους εχθρούς της ανθρωπότητος και να τους περισώζει καθ’ «ὃν τρόπον ὄρνις ἐπισυνάγει τὰ νοσσία ἑαυτῆς ὑπὸ τὰς πτέρυγας».19

3ο) Όπως εικονίζεται ο Αετός με αγέρωχο ύφος και έκφραση νικητού κρατώντας στα νυχοπόδαρά του τα δύο στοιχεία της εξουσίας του (Τον Τίμιο Σταυρό στο δεξί του και το ξίφος της νίκης στο αριστερό του) και σε συνδυασμό με την σωματική του ΔΥΝΑΜΗ, έτσι και η Αυτοκρατορία υπενθύμιζε στους πάσης φύσεως εχθρούς της, την δια της Πανοπλίας της (Υλικής και Πνευματικής), ΑΔΙΑΦΙΛΟΝΙΚΗΤΗ και ΑΚΑΤΑΒΛΗΤΗ  ΙΣΧΥΝ της.

4ο) Όπως ο Αετός κρατούσε στο αριστερό του (σε διαφορετικές παραστάσεις) την σφαίρα ολόκληρης της γης, έτσι και η αυτοκρατορία διαλαλούσε σ’ ολόκληρη την οικουμένη την διδασκαλία της Πνευματικής Αληθείας [δια της θύραθεν Σοφίας κατά την προχριστιανική Εποχή (της Αναζητήσεως της Αληθείας) και δια της αποκαλυφθείσης Άνωθεν Σοφίας κατά την Μεταχριστιανική Εποχή].

5ο) Όπως εξεικονίζεται το βασιλικό στέμμα ανάμεσα στις δύο κεφαλές του αετού, έτσι και η Αυτοκρατορία διατράνωνε σε ολόκληρη την Οικουμένη, την άνωθεν δοθείσα Εξουσία της νέας Ρώμης (Κωνσταντινουπόλεως), ενός λαού, υπό του Θεού ευλογημένου, του Ελληνικού/Ρωμαίϊκου, πρωτοτόκου του νέου Ισραήλ της Χάριτος.

6ο) Όπως ο Αετός, λόγω της ταχύτητός του και της προς τον Ουρανό πτήσεώς του, θεωρήθηκε σύμβολο της αθανασίας της ανθρωπίνης ψυχής, έτσι και η Ρωμιοσύνη δεν πεθαίνει αλλά «να την πετιέται απ’ την αρχή ανδριεύει και θεριεύει» και όπως λέγει ο Κύπριος ποιητής Βασίλης Μιχαηλίδης (τέλη του 19^ου αρχές 20^ου αιώνος) με ποίημά του:

«Η 9^η Ιουλίου 1821 εν Λευκωσία Κύπρου» καταγράφει με συγκλονιστικό τρόπο την απάντηση του Αρχιεπισκόπου Κύπρου Κυπριανού στις απειλές του Οθωμανού Διοικητού:

«Η Ρωμιοσύνη εν Φυλή συνόντζιαιρη του κόσμου

Κανένας δεν εβρέθηκε που να την εξαλείψη

Κανένας γιατί σιέπει την που τάψη ο Θεός μου

Η Ρωμιοσύνη εν αν χαθεί όντας ο κόσμος λείψη»

(Η Ρωμιοσύνη-Ο Ορθόδοξος ελληνισμός-είναι φυλή συνομήλικη του Κόσμου.

Κανένας δεν βρέθηκε που να την εξαφανίσει.

Κανένας γιατί την προστατεύει από ψηλά ο Θεός μου.

Η Ρωμιοσύνη θα χαθεί μόνον αν έλθει το τέλος του κόσμου!!!).

Συνεχίζεται

---

1 α. Η βιβλιογραφία από την οποίαν αντλήθηκαν τα στοιχεία της παρούσης μελέτης, πλέον των πηγών που καταγράφονται σε κάθε ανάρτηση, θα παρατεθεί στο τέλος της αναπτύξεως του θέματος.

β. Οσάκις θα αναφερόμαστε στους όρους Βυζάντιον, Βυζαντινός/ Βυζαντινοί, Βυζαντινός πολιτισμός, και Βαλκάνια, Βαλκανική χερσόνησος, θα το πράττουμε κατ’ οικονομίαν, αφού οι παραπάνω όροι είναι τεχνητοί, εμβόλιμοι και ιστορικώς αβάσιμοι.

Όπως σημειώνει ο Ακαδημαϊκός Δ.Α. Ζακυνθηνός, «τα ονόματα Βυζάντιον, Βυζάντιος, Βυζαντινός, Βυζαντιακός, ουδέποτε εχρησιμοποιήθησαν υπό την Ελλήνων των μέσων αιώνων εν τη σημασία, ην έχουν σήμερον. Κατ' αυτούς Βυζάντιον, Βυζαντίς, Βυζαντιών πόλις ήτο η Κωνσταντινούπολις, Βυζάντιος δε ο κάτοικος αυτής... Ο όρος ούτος εν τη κατά τους νεωτέρους χρόνους κατισχυσάση ευρεία εννοία εμφανίζεται το πρώτον εν τη Λατινική, μετά δε την άλωσιν της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Τούρκων, δηλοί κυρίως τους εις την Ιταλίαν καταφυγόντας Έλληνας λογίους. Ως όρος επιστημονικός χρησιμοποιείται κατά τον δέκατον έκτον (16ον) αιώνα».

Ειδικώς για τους όρους «Βαλκάνια» και «Βαλκανική», σημειώνουμε τα εξής:

Ο Αίμος είναι οροσειρά στα βορειανατολικά της Ελληνικής Χερσονήσου, από την οποία ονομάστηκε Χερσόνησος του Αίμου. Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνος, στα διεθνή έγγραφα (επίσημες αλληλογραφίες, περιεχόμενο διμερών ή διεθνών συνθηκών, στρατιωτικά έγγραφα, κλπ) η περιοχή των σημερινών Βαλκανίων, ανεφέρετο ως «Χερσόνησος του Αίμου».

Οι Συστημικοί ανθέλληνες και οι Ιουδαιοταλμουδιστές νεότουρκοι, την ονόμασαν Βαλκανική χερσόνησο και  Μπαλκάν και έκτοτε παραδόξως, επικράτησε διεθνώς η ανιστόρητη αυτή ονομασία.

Με την ονομασία Βαλκάνια [από την τουρκική λέξη «μπαλκάν» (balkan = όρος, ή υψηλή δασώδης οροσειρά), (αρχ. Ελλην. Χερσόνησος του Αίμου)], και Βαλκανική χερσόνησος, καθιερώθηκε εσφαλμένα να χαρακτηρίζεται, περισσότερο ως πολιτικός όρος παρά γεωγραφικός, αφ’ ενός η περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης και συγκεκριμένα η τρίτη από Δυσμών προς Ανατολάς νότια χερσόνησος της Ευρώπης και αφετέρου συλλήβδην και χώρες γειτονικές που βρίσκονται εκτός των φυσικών γεωγραφικών ορίων της χερσονήσου αυτής, που από το μακρινό παρελθόν λειτούργησε και λειτουργεί ως σταυροδρόμι, μεταξύ Ευρωπαϊκής και Ασιατικής ηπείρου.

Σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία, ο Αίμος οφείλει το όνομα του στο αίμα του τιτάνα Τυφώνα, τον οποίο πλήγωσε ο Δίας όταν εξαπέλυσε κεραυνό εναντίον του ή από τον Αίμο, μυθικό βασιλιά της Θράκης.          

2 Μετά την απελευθέρωση της Βασιλεύουσας που ήταν υποδουλωμένη στους άπιστους εισβολείς και αιμοσταγείς κατακτητές, Λατίνους και Φραγκοπαπικούς, ο αυτοκράτωρ Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος, εισέρχεται θριαμβευτικώς στην Πόλη, από την Χρυσεία Πύλη, στις 15-8-1261.

3 Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΡΩΜΙΟΣΥΝΗΣ ΜΑΣ, Νίκος Χειλαδάκης · 27 Νοέ. 2015, Δημοσιογράφος-Συγγραφέας-Τουρκολόγος---www.nikosxeiladakis.gr,  Ιανουαρίου 21, 2015---Τουρκία: Το Ερζερούμ έχει έμβλημα τον δικέφαλο αετό!Του Χρυσοβαλάντη Δημητρόπουλου Τρίτη, 11 Ιανουαρίου 2011---Ἡ ἱστορία τοῦ βυζαντινοῦ δικέφαλου ἀετοῦ (η πως ένα σύμβολο αποτυπώνει τους ιστορικούς σταθμούς μιας Αυτοκρατορίας), Ιωάννης Φιλίστωρ, 26 Ιουνίου 2010 [Ἡ ἱστορία τοῦ βυζαντινοῦ δικέφαλου ἀετοῦ (η πως ένα σύμβολο... www.istorikathemata.com/2010/06/blog-post_26.html].

4  Ιστορία του Βυζαντινού κράτους,George Ostrogorsky, Aθήναι, 1978-1981.

5  Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Ζ΄, σ.16, Εκδοτική Αθηνών.

6 Σημαία Ελληνική, Τ. Κόντος, εφ. Γνώμη, 28,29,30 Μαρτίου 1999- Ελληνική Σημαία, Δημήτρης Κ. Αγελής, εκδ. Προσκήνιο.

7 Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας έχοντας υπόψη τους αυτή τη μεγάλη αλήθεια διατύπωσαν την περίφημη θεολογία του Σταυρού. Το ιερότατο αυτό σύμβολο είναι πια συνυφασμένο με τον Κύριο Ιησού Χριστό. Από Εκείνον αντλεί την ανίκητη δύναμή του, τον αγιασμό και την χάρη. Γι’ αυτό και δεν είναι ειδωλολατρία να προσκυνείται από τους πιστούς, διότι προσκύνηση του Τιμίου Σταυρού, σημαίνει προσκύνηση του ιδίου του Χριστού, του Οποίου είναι το σημείο και η ενθύμηση της απολυτρωτικής Του θυσίας.

Ο Σταυρός του Χριστού αποτελεί πλέον την ενοποιό δύναμη της ανθρωπότητας. Αν το ξύλο της γνώσεως του καλού και του κακού στην Εδέμ (Γεν. γ΄ κεφ.) έγινε πρόξενος κακού και έχθρας του ανθρωπίνου γένους, το ξύλο του Σταυρού έγινε σημείο επανένωσης των ανθρώπων στο Σώμα Του Κυρίου Ιησού Χριστού. Τα δύο εγκάρσια ξύλα, που συνθέτουν το σύμβολο του Σταυρού, συμβολίζουν την ένωση των ανθρώπων με τον Θεό (κάθετο ξύλο) και την ένωση των ανθρώπων μεταξύ τους (εγκάρσιο ξύλο). Φυσικά η ένωση των ανθρώπων περνά αναγκαστικά από την σχέση τους με το Θεό.

Το εγκάρσιο ξύλο παριστά, επίσης, τα δύο χέρια του Εσταυρωμένου Λυτρωτή μας, τα οποία είναι ανοιγμένα για να αγκαλιάσουν ολόκληρη την ανθρωπότητα. Μέσα σε αυτή την θεώρηση, η νέα εν Χριστώ ανθρώπινη κοινωνία έχει διαφορετική υφή από τις προχριστιανικές και εξωχριστιανικές κοινωνίες. Η ενοποιός δύναμη του Σταυρού του Χριστού αδελφοποιεί τους ανθρώπους, δημιουργώντας την κοινωνία της αγάπης, της αδελφοσύνης, της δικαιοσύνης και της ειρήνης.

Το σύμβολο του Τιμίου Σταυρού είναι ακόμα η φοβερή δύναμη κατά των αντίθεων δυνάμεων. Μέχρι το σταυρικό θάνατο του Χριστού, ως όργανο του κακού, χρησιμοποιούνταν για την καταστροφή και το θάνατο. Αφ’ ότου ο Θεός καταδέχτηκε να καρφωθεί και να πεθάνει πάνω σ’ αυτόν, μεταβλήθηκε σε όπλο εναντίων εκείνων που το χρησιμοποιούσαν.

Η Εκκλησία μας ψάλλει θριαμβευτικά: «Κύριε όπλον κατά του διαβόλου τον σταυρόν Σου ημίν δέδωκας, φρύττει γαρ και τρέμει μη φέρων καθοράν αυτού την δύναμιν, ότι νεκρούς ανιστά και θάνατον κατήργησεν». Το σύμβολο του Τιμίου Σταυρού είναι το θαυμαστό φυλακτήριο των πιστών. Δεν υπάρχει αγιαστική πράξη της Εκκλησίας μας που να μην σταυρώνονται οι πιστοί, δεν υπάρχει στιγμή προσευχής που να μην ποιούμε το σημείο του Σταυρού, δεν υπάρχει δύσκολη στιγμή που να μην αγιάζουμε το σώμα μας με το σημείο του Σταυρού για να θωρακιζόμαστε έτσι κατά των δυνάμεων του κακού. Ο Τίμιος Σταυρός αντικατέστησε όλα τα δεισιδαίμονα και αναποτελεσματικά φυλακτήρια του παρελθόντος.

Οι πιστοί πλέον φέρουν με καμάρι Αυτόν ως πολύτιμο και αποτελεσματικό φυλακτήριο κατά του κακού, αλλά και ως ομολογία της πίστεώς τους, στην μεγάλη απολυτρωτική θυσία του Χριστού. Πρέπει να επισημάνουμε εδώ την φανερή αποστροφή, ακόμα και την έχθρα προς τον Σταυρό του Χριστού, πολλών αιρετικών χριστιανικών ομάδων. Στο σύνολό του, λοιπόν, ο προτεσταντικός κόσμος δεν αποδίδει καμιά τιμή στο Σταυρό. Είναι γνωστό πως οι προτεστάντες δεν κάνουν το σημείο του Σταυρού και χρησιμοποιούν αυτόν μόνο ως διακοσμητικό στοιχείο!

Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά μάλιστα, χειρότερα από αυτούς μάχονται με λύσσα το σημείο του Σταυρού. Δεν προφέρουν καν το όνομα Σταυρός και αντ’ αυτού τον ονομάζουν πάσαλο. Στην Καινή Διαθήκη έχουν αντικαταστήσει την ονομασία του Σταυρού με ξύλο!

Η ελληνορθόδοξη παράδοσή μας έχει ως βάση την παύλειο αρχή «ει δε απεθάνομεν συν Χριστώ, πιστεύομεν ότι και συζήσομεν αυτώ, ειδότες ότι Χριστός εγερθείς εκ νεκρών ουκέτι αποθνήσκει, θάνατος αυτού ουκέτι κυριεύει»(Ρωμ.6:8-9). Αυτό μας κάνει να ξεχωρίζουμε από την αιρετική Δύση, η οποία όζει από απαισιοδοξία, εξαιτίας του πνευματικού της θανάτου, μη έχοντας ελπίδα αναστάσεως, διότι δεν πιστεύει στη δύναμη του Σταυρού του Χριστού και δεν έχει την ταπεινή διάθεση να συσταυρωθεί μαζί Του, για να μπορέσει έτσι να συναναστηθεί με Αυτόν.

Για να μπορεί όμως ο άνθρωπος να λάβει τον θείο αγιασμό μέσω του Σταυρού είναι απαραίτητο να πιστέψει στον Λυτρωτή Χριστό και στην σταυρική απολυτρωτική Του Θυσία. Επίσης πρέπει να σταυρώσει και αυτός τον εαυτό του όπως και ο Χριστός, να συσταυρωθεί μαζί Του, όχι βέβαια κυριολεκτικά όπως κάνουν κάποιοι παπικοί, που κάθε χρόνο τη Μ. Παρασκευή σταυρώνονται σε ξύλο σταυρού, αλλά πρέπει να σταυρώσει ο άνθρωπος όχι το σαρκίο του, αλλά τον αμαρτωλό και κακό εαυτό του, «ταις του βίου ηδοναίς», όπως προτρέπει ο ιερός υμνογράφος της Μ. Εβδομάδος. «ίνα και συζήσωμεν αυτώ (τω Χριστώ)». Πηγή: http://i-m-patron.gr/i-m-patron-old.gr/keimena/ypsosis_tou_timiou_staurou.html

8 Λεπτομέρειες περί του Δικεφάλου Αετού, βλέπε στην παρουσίαση του θέματος: «Η Σημαία του Γένους των Ελλήνων» (μέρος 6ο και 7ο, 11η και 12η Αυγούστου 2014).

9 Εγκ. Λεξ. ΗΛΙΟΣ, λ. αετός, σ.552

10 Με κυρτό ράμφος.

11 Ταχύς, ορμητικός.

12 Δέρκομαι = βλέπω καθαρά, ρίπτω βλέμμα, αντιλαμβάνομαι.

13 Εγκ. Λεξ. ΗΛΙΟΣ, λ. αετός, σ.553.

14 Οι τοπικοί μύθοι διηγούνται για έναν γιγάντιο αετό με δύο κεφάλια που εύκολα σήκωνε έναν ολόκληρο ταύρο με τα νύχια του. Τον λέγανε haga και ήταν προσωποποίηση της δύναμης, ενώ οι άνθρωποι συχνά στις προσευχές τους ζητούσαν την προστασία του. Πηγή: Ν. Ζαφειρίου, "Η ελληνική σημαία από την αρχαιότητα ως σήμερα", Αθήνα, 1947, σ. 21-22

15 Εγκ. Λεξ. ΗΛΙΟΣ, τ. 1^ος, λ. ΑΕΤΟΣ, σ.554

16 Βοτήρ-ήρος (βόσκω)=βοσκός. Βοτήρ οιωνών=οιωνοσκόπος. Κύων βοτήρ=τσοπανόσκυλο.

17 Παυσανίας, Αρκαδικά, VIII,38,7.

18 Σπ. Λάμπρου: «Ο Δικέφαλος Αετός του Βυζαντίου», εις «Νέον Ελληνομνήμονα», τόμος στ΄, 1909, σελ. 472.

19 ΜΑΤΘ: 23/37