Η ΑΓΑΠΟΛΟΓΙΑ-ΑΠΑΤΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΙΝΗ/ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗ  ΑΓΑΠΗ

«Ἀγάπη πού δέν ἔχει στοιχεῖα σωτηρίας

εἶναι πλάνη τοῦ διαβόλου»

Γέρων Ἐφραίμ ἐν Ἀριζόνᾳ

ΜΕΡΟΣ 12ο

        Θ. H ΑΓΑΠΗ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΘΕΟΝ, TON ΠΛΗΣΙΟΝ KAI TOYΣ ΕΧΘΡΟΥΣ (Συνέχεια 11ου μέρους)1

4.   Τις ή τίνες εισίν οι εχθροί των Χριστιανών; (Συνέχεια 11ου μέρους)2

γ. Εχθροί του Τιμίου Σταυρού

2/ Εχθροί τού Τιμίου Σταυρού εντός του Χρι­στιανικού κόσμου, είναι οι χυδαίως βλασφημούντες τον Σταυρόν τού Χρι­στού.

Ό Κύριος και Θεός μας, ανέβηκε στον Σταυρό και υπέστη το φρικτότερο μαρ­τύριο για να σώσει τους ανθρώπους, και αυτοί, αντί να συγκινούνται από τον Σταυρό και να πλημμυρίζει ή καρδιά τους από ευγνωμοσύνη προς τον ’Εσταυρωμένο, άνοίγουν το στόμα τους, ένα στόμα βόθρο-κόλαση, και υβρίζουν αισχρώς το όργανο της σωτηρίας και αυτόν βεβαί­ως τον ’Εσταυρωμένο. Διότι, όπως ή τιμή και ή προσκύνηση τού Σταυρού από τούς πιστούς ανεβαίνουν στον Εσταυρωμένο, έτσι και ή βλασφημία κατά τού Σταυρού από τούς ομοδόξους και αλλοδόξους ασεβείς, ανεβαίνει στον ’Εσταυρωμένο με αποτέλεσμα την ματαίωση της σωτηρίας τους.

Αξιοθρήνητοι οι ζώντες αντισταυρική ζωή, αξιοθρήνητοι και οι χυδαίοι υβριστές του Σταυρού.

Οι βλάσφημοι του Σταυρού και των θείων γενικώς, οφείλουν να παύσουν να βλασφημούν, και όσοι δεν βλασφημούν οφείλουν να συντελέσουν στον περιο­ρισμό και την εξάλειψη της βλασφημίας προσευχόμενοι για την διόρθωση-μετάνοια των βλασφήμων, συμβουλεύοντες αυτούς, ελέγχοντες αυτούς με κατάλληλο τρόπο, και ό,τιδήποτε άλλο, πράττοντες πάντοτε με τον φωτισμό τού Θεού.                                   

Η χριστιανική ζωή είναι ένας διαρκής αγώνας. Το πρώτο βήμα του χριστιανού είναι να μάθει να πολεμά. Από την ώρα που ο χριστιανός θα θελήσει να ακολουθήσει τον Χριστό, αρχίζει ένας αδυσώπητος αγώνας, ένας ανελέητος πόλεμος από τους εχθρούς του Χριστιανού.

Ποίοι είναι οι εχθροί του Χριστιανού σ’αυτόν τον πόλεμον;

Ο Απ. Παύλος γράφει: «οὐκ ἔστιν ἡμῖν ἡ πάλη πρὸς αἷμα καὶ σάρκα, ἀλλὰ πρὸς τὰς ἀρχάς, πρὸς τὰς ἐξουσίας, πρὸς τοὺς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τούτου, πρὸς τὰ πνευματικὰ τῆς πονηρίας ἐν τοῖς ἐπουρανίοις» (ΕΦΕΣ: 6/12).

Για τον πόλεμον αυτόν, ὁ Κύριος έχει πει:

«Μὴ νομίσητε ὅτι ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἐπὶ τὴν γῆν· οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν.» (ΜΑΤΘ: 10/34) και

«ἐχθροὶ τοῦ ἀνθρώπου οἱ οἰκιακοὶ αὐτοῦ» [Και εχθροί του πιστού ανθρώπου θα είναι οι άνθρωποι του οίκου του που δεν θα δεχθούν το ευαγγέλιόν μου, το οποίον φέρει την αληθινήν ειρήνην (ΜΑΤΘ: 10/36)]..

Προσοχή! Στο παραπάνω χωρίον ο Κύριος δεν λέει, ότι «ο Χριστιανός θα είναι εχθρός των συγγενών του». Μας λέγει:  «Οι οικιακοί (οι συγγενείς) θα είναι οι εχθροί του ανθρώπου (του Χριστιανού)» !!! Ο Χριστιανός, όπως προείπαμε, δεν εχθρεύεται ΚΑΝΕΝΑΝ, αγαπάει ακόμη και τους εχθρούς του.

Δυστυχώς όμως, η πίστη τού αληθινού Χριστιανού στον Ιησούν Χριστόν, κάνει τους εχθρούς του, ακόμα και τους συγγενείς του, να αφηνιάζουν,!!!

Το βαθύτερο και σαφέστατο νόημα των λόγων του Χριστού λοιπόν, είναι το εξής: Με την έλευσή Του ο Χριστός (άθελά του, με αποκλειστική ευθύνη των ανθρώπων, λόγω της ελευθερίας της βουλήσεώς τους), έφερε στην γη διχασμό, επειδή ΟΙ ΑΛΛΟΙ μισούν τους Χριστιανούς, και στρέφονται εναντίον τους ακόμα και οι συγγενείς τους!

Γι' αυτό λέει, ότι «όποιος αγαπήσει τους συγγενείς του περισσότερο από τον Χριστό, δεν είναι άξιος να λέγεται μαθητής Του». Δηλαδή, εάν, προκειμένου να μη χάσεις τους συγγενείς σου που μισούν τον Χριστό, εγκαταλείψεις τον Χριστό, τότε δεν είσαι άξιος του Χριστού, επειδή τους αγάπησες περισσότερο από ΕΚΕΙΝΟΝ και Τον εγκατέλειψες.

Δυστυχώς σήμερα, οι αυτοαποκαλούμενοι Χριστιανοί [δεν αναφερόμαστε στους αιρετικούς και σχισματικούς, αλλά κυρίως στους αυτοαποκαλουμένους ορθοδόξους και ορθοδοξίζοντες χριστιανούς, κατά την (τέως) πλαστικήν ταυτότητα], έχουν καταστεί εχθροί της πίστεως, λόγω αγιογραφικής αγνοίας, πνευματικής πενίας, εγωκεντρικής αλαζονείας, εθελοθρησκείας και ορθολογιστικής δοκησισοφίας.

Η εις Χριστόν πίστις, δεν πολεμείται πλέον, μόνον από τους αιρετικούς, αλλοδόξους και πάσης φύσεως αντιχρίστους, με τις βλασφημίες και την δυσέβειά τους, αλλά πολεμείται και από την αγιογραφική αγνωσία/αμάθεια, την αλαζονεία, την εθελοθρησκείαν και τον άκρατον ορθολογισμόν των ορθοδόξων Χριστιανών.

Για τις παραπάνω κακίες και βλασφημίες των σημερινών Ορθοδόξων Χριστιανών, την μεγίστη και σχεδόν αποκλειστική ευθύνη φέρουν, οι ποιμενάρχες της Διοικήσεως της Ορθόδοξης Εκκλησίας, καθιστάμενοι δια λόγων, έργων και παραλείψεών τους, πρωτεργάτες της σημερινής φανερής αποστασίας του (τέως) πιστού Ορθόδοξου λαού, από τα δόγματα της άπαξ παραδοθείσης Ορθοδόξου Πίστεως..

5. Όσοι αγαπούν τους εχθρούς τους γίνονται όμοιοι με τον Θεό

Εάν έχετε μια τέτοια αγάπη προς τους εχθρούς σας (όπως καταγράφεται στην Αγία Γραφή), λέει ο Κύριος, θα είναι μεγάλη η αμοιβή σας από τον Θεό. Θα γίνετε στην Βασιλεία των ουρανών παιδιά του υψίστου Θεού, με τον Οποίον θα ομοιάζετε πνευματικώς. Στο ιερό κείμενο, ο Κύριος μας λέει ποια είναι η αμοιβή και η δωρεά αυτών που θα δείχνουν μια τέτοια αγάπη και ευσπλαχνία προς όλους τους συνανθρώπους τους.

Σε άλλους Μακαρισμούς (ΜΑΤΘ: 5/3-12), ο Κύριος υπόσχεται την Βασιλεία του, την κληρονομία της γης και του ουρανού, τα ουράνια αγαθά του. Στην συνέχεια ο Κύριος μας δίνει την μεγαλύτερη δωρεά. Όποιος μπορεί να αγαπά τους εχθρούς του και να τους ευεργετεί, αυτός θα αποκτήσει την μεγαλύτερη χάρη-δωρεά, που μπορεί να λάβει ο άνθρωπος. Ποιά είναι αυτή;

Με την κατά Χριστόν αγάπη, ο άνθρωπος θα γίνει κατά χάριν θεός, υιός του υψίστου Θεού. Θα αποκτήσει θεϊκά χαρακτηριστικά.

Και εξηγούν οι Πατέρες της Εκκλησίας μας:

Καμία άλλη αρετή δεν μας κάνει τόσο όμοιους με τον Θεόν όσον η αγάπη και η συμπάθεια και η ευσπλαχνία προς τους εχθρούς μας, προς τους πονηρούς και αχάριστους ανθρώπους. Αυτή η αγάπη μάς προσδίδει τα χαρακτηριστικά του Θεού. Μας κάνει κατά χάριν θεούς.

Πως νοείται μία τέτοια απίστευτη δωρεά;

Θα γίνουμε κάποια μέρα όμοιοι με τον Θεό. Βέβαια, δεν μπορούμε να γίνουμε όμοιοι στην ουσία του Θεού. Θα γίνουμε όμως όμοιοι κατά χάριν στα θεϊκά του ιδιώματα. Θα μας πλουτίσει ο Θεός με τα δικά του χαρακτηριστικά.

Όπως προαναφέραμε, μέσα από την Αγία Γραφή, ως εχθροί του Χριστιανού χαρακτηρίζονται κατ’ αρχήν (και κατ’ ουσία) οι πονηρές πνευματικές δυνάμεις που δρουν υπό την ηγεσία και την καθοδήγηση του Διαβόλου. Είδαμε όμως ακόμη ότι ο Χριστός ονομάζει «εχθρούς» του Χριστιανού εκείνους που τον καταριούνται, τον μισούν, τον βλάπτουν και τον διώκουν. Αυτούς τους ανθρώπους, ο Χριστός καλεί τους μαθητές Του να αγαπήσουν· δεν καλεί τους «εχθρούς» να αγαπήσουν τους μαθητές Του (όπως ίσως θα περίμενε κανείς) αλλά ζητάει από τους μαθητές Του να αγαπήσουν του εχθρούς τους.

Στην ερώτηση «γιατί» να αγαπάει ο Χριστιανός τους εχθρούς του, η Αγία Γραφή απαντάει, «για να μοιάζει στον Θεό και να αποδειχθεί πραγματικός υιός Του, μέσα από την ομοιότητα στην συμπεριφορά του, για να μην ομοιάζει στους αμαρτωλούς που αγαπούν μόνο αυτούς που τους αγαπούν, για να μη νικιέται από το κακό και για να νικάει το κακό με το καλό».
        6. Η αγάπη των Χριστιανών προς τους εχθρούς τους, είναι δώρο Θεού

Ο Κύριος στο όρος της Γαλιλαίας παραδίδει στους μαθητές του τον τέλειο νόμο της Καινής Διαθήκης με την «επί του όρους ομιλία» του. Και συγκεφαλαιώνει μέσα σε λίγες λέξεις το πνεύμα του νέου νόμου του λέγοντας:

Εἶπεν ὁ Κύριος· 31 καθὼς θέλετε ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι, καὶ ὑμεῖς ποιεῖτε αὐτοῖς ὁμοίως. 32 καὶ εἰ ἀγαπᾶτε τοὺς ἀγαπῶντας ὑμᾶς, ποία ὑμῖν χάρις ἐστί; καὶ γὰρ οἱ ἁμαρτωλοὶ τοὺς ἀγαπῶντας αὐτοὺς ἀγαπῶσι. 33 καὶ ἐὰν ἀγαθοποιῆτε τοὺς ἀγαθοποιοῦντας ὑμᾶς, ποία ὑμῖν χάρις ἐστί; καὶ γὰρ οἱ ἁμαρτωλοὶ τὸ αὐτὸ ποιοῦσι. 34 καὶ ἐὰν δανείζητε παρ᾿ ὧν ἐλπίζετε ἀπολαβεῖν, ποία ὑμῖν χάρις ἐστί; καὶ γὰρ ἁμαρτωλοὶ ἁμαρτωλοῖς δανείζουσιν ἵνα ἀπολάβωσι τὰ ἴσα. 35 πλὴν ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν καὶ ἀγαθοποιεῖτε καὶ δανείζετε μηδὲν ἀπελπίζοντες, καὶ ἔσται ὁ μισθὸς ὑμῶν πολύς, καὶ ἔσεσθε υἱοὶ ὑψίστου, ὅτι αὐτὸς χρηστός ἐστιν ἐπὶ τοὺς ἀχαρίστους καὶ πονηρούς. 36 Γίνεσθε οὖν οἰκτίρμονες, καθὼς καὶ ὁ πατὴρ ὑμῶν οἰκτίρμων ἐστί. (ΛΟΥΚΑΣ:6/31-36).

Και εξηγεί την τόσο περιεκτική αυτή εντολή του. Όπως θέλετε να σας συμπεριφέρονται οι άνθρωποι, έτσι να τους συμπεριφέρεσθε κι εσείς. Εάν αγαπάτε μόνον εκείνους που σας αγαπούν, ποια αμοιβή σας ανήκει από τον Θεό; Καμία. Διότι και οι αμαρτωλοί το ίδιο κάνουν. Και εάν κάνετε το καλό σ’ εκείνους πού σας ευεργετούν, ποια ανταμοιβή μπορεί να έχετε από τον Θεό; Καμία. Διότι και οι αμαρτωλοί έτσι ενεργούν. Και εάν δανείζετε σ’ εκείνους από τους οποίους ελπίζετε να πάρετε πίσω τα δανεικά, ποια ανταπόδοση από τον Θεό σας ανήκει; Καμία. Διότι και οι αμαρτωλοί δανείζουν σε άλλους αμαρτωλούς για να πάρουν πίσω ολόκληρο το ποσό που δάνεισαν ή και σε καιρό ανάγκης να πάρουν κι αυτοί ίσα δάνεια. Εσείς όμως να αγαπάτε τους εχθρούς σας και να τους ευεργετείτε και να τους δανείζετε, χωρίς να περιμένετε καμία ανταπόδοση από αυτούς.

Στο τμήμα αυτό της «επί του όρους ομιλίας» του ο Κύριος κάνει μία σύγκριση ανάμεσα στην ψεύτικη, απατηλή κοσμική αγάπη (ανθρώπινη αγάπη) και στην πραγματική αγάπη (Χριστιανική/Ευαγγελική αγάπη) που πρέπει να έχουν οι μαθητές του. Και ζητά την ανιδιοτελή αγάπη, και όχι την ψεύτικη συμφεροντολογική αγάπη του κόσμου, την «αγάπη» των σύγχρονων αγαπολόγων-απατεώνων, η οποία δεν έχει πνευματική αξία.

Διότι ποια αξία έχει, να κάνεις το καλό επειδή περιμένεις ανταπόδοση; Η αγάπη αξίζει µόνο όταν την κάνεις για τον Θεό, χωρίς να υπολογίζεις ποιος είναι ο αποδέκτης της αγάπης σου. Βέβαια µία τέτοια αγάπη προς τους εχθρούς µας φαίνεται δύσκολη ή και ακατόρθωτη. Πώς να αγαπήσουμε και να ευεργετούμε κι’ αυτούς ακόμη που µας πληγώνουν, µας αδικούν, µας βρίζουν, µας πολεμούν;

Η αγάπη προς τους εχθρούς δεν είναι ανθρώπινο κατόρθωμα. Είναι δώρο Θεού και μόνο με την δική Του Χάρη αποκτάται. Είναι μια κατάσταση υπερκόσμια, άγια, ανώτερη και αληθινή. Αν θέλουμε λοιπόν κι εμείς να την αποκτήσουμε, θα πρέπει να το ζητάμε αυτό καθημερινά από τον Θεόν και εμείς ταυτόχρονα να αγωνιζόμαστε να γίνουμε άνθρωποι της αγάπης.

Με ποιόν τρόπον αποδεικνύεται η αγάπη προς τους εχθρούς μας;

Εάν εξαιρέσεις τον προαιώνιον εχθρόν του ανθρώπου, τον διάβολον, με τον οποίον ως ανώτερον  από τους κοινούς θνητούς, δεν πρέπει να ασχολούμεθα διότι τον έχει αναλάβει ο Δημιουργός του και όντως ΜΕΓΙΣΤΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΤΕΛΕΥΤΗΤΩΝ ΣΥΜΠΑΝΤΩΝ, ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός, στους υπόλοιπους εχθρούς μας, με την έννοιαν  που προαναφέραμε, η αγάπη μας αποδεικνύεται με το να:

-Τους ευλογούμε, δηλαδή με το να επιθυμούμε το καλό για εκείνους και να το φανερώνουμε και μέσα από τα καλά λόγια (ευ-λογίες) που θα λέμε όταν απευθυνόμαστε σ’ αυτούς. Ο Ιησούς Χριστός, ο Απ. Παύλος και ο Απ. Πέτρος δίδαξαν ξεκάθαρα στο θέμα αυτό:

Ο Χριστός είπε «ευλογείτε εκείνους, οίτινες σας καταρώνται» (ΜΑΤΘ:5/44), ο Απ. Παύλος έγραψε, «Ευλογείτε τους καταδιώκοντας υμάς, ευλογείτε και μη καταράσθε» (ΡΩΜ:12/14) και ο Απ. Πέτρος, «μη αποδίδοντες κακόν αντί κακού ή λοιδορίαν αντί λοιδορίας, αλλά το εναντίον ευλογούντες» (Α΄ ΠΕΤΡΟΥ:3/9) [Ευλογέω-ώ= Εύ λέγω, ευφημώ. Λεξ. Σκαρλάτου Βυζαντίου, σ. 527].

-Τους δείχνουμε εμπράκτως την συμπαράστασή μας στις ανάγκες και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν (και τις οποίες ο Θεός επιτρέπει). Αυτή είναι μια οδηγία που διδάσκουν και οι δυο Διαθήκες. Για παράδειγμα, στην Παλαιά Διαθήκη διαβάζουμε: «Εάν απαντήσης τον βουν του εχθρού σου ή τον όνον αυτού πλανώμενον, θέλεις εξάπαντος επιστρέψει αυτόν προς αυτόν. Εάν ίδης τον όνον του μισούντός σε πεπτωκότα υπό το φορτίον αυτού και ήθελες αποφύγει να βοηθήσης αυτόν, εξάπαντος θέλεις συμβοηθήσει αυτόν». (ΕΞΟΔΟΣ:23/4-5). 

Ακόμα πιο ξεκάθαρα, στη Νέα Διαθήκη ο Χριστός δίδαξε: 

«Αγαπάτε τους εχθρούς σας, ευλογείτε εκείνους, οίτινες σας καταρώνται, ευεργετείτε εκείνους, οίτινες σας μισούσι, και προσεύχεσθε υπέρ εκείνων, οίτινες σας βλάπτουσι και σας κατατρέχουσι» (ΜΑΤΘ:5/44). 

Ο Απ. Παύλος γράφει «ενόσω έχομεν καιρόν, ας εργαζώμεθα το καλόν προς πάντας…» (ΓΑΛ:6/10). Μάλιστα, η βοήθεια προς τον εχθρόν έχει την δύναμη να μεταστρέψει τον ενάντιο και συνοδεύεται στην Γραφή ακόμη και από επαγγελία του Θεού: 

«Εάν πεινά ο εχθρός σου, δος εις αυτόν άρτον να φάγη· και εάν διψά, πότισον αυτόν ύδωρ·διότι θέλεις σωρεύσει άνθρακας πυρός επί την κεφαλήν αυτού, και ο Κύριος θέλει σε ανταμείψει» (ΠΑΡΟΙΜ:25/21-22, ΡΩΜ:12/20, βλ. κ. Β΄ΒΑΣΙΛ:6/22-23).

Εάν λοιπόν πεινά ο εχθρός σου, δίδε ψωμί και τροφήν εις αυτόν, εάν διψά φέρε του νερό να πιει, διότι εάν πράττης αυτό, θα μαζεύεις επί της κεφαλής του κάρβουνα αναμμένα..

-Προσευχόμαστε γι’ αυτούς, όπως εδίδαξε ο Ιησούς: «προσεύχεσθε υπέρ εκείνων, οίτινες σας βλάπτουσι και σας κατατρέχουσι» (ΜΑΤΘ:5/44, ΛΟΥΚ: 6/28), αλλά και παραδειγμάτισε , «Πάτερ, συγχώρησον αυτούς· διότι δεν εξεύρουσι τι πράττουσι» (ΛΟΥΚ: 23/34. Όμοια και ο πρωτομάρτυρας Στέφανος όταν τον λιθοβολούσαν, «γονατίσας εφώναξε μετά φωνής μεγάλης• Κύριε, μη λογαριάσης εις αυτούς την αμαρτίαν ταύτην..» (ΠΡΑΞ: 7/60, ΡΩΜ:10/1).

Αυτά ισχύουν γενικώς για τις σχέσεις αγάπης μεταξύ χριστιανών και μη χριστιανών. Και το ερώτημα που προκύπτει είναι: Οι άδικοι, οι βλάσφημοι, οι υβριστές, οι ψεύτες, οι αποκρυφιστές, οι ειδωλολάτρες, οι δολοφόνοι, κλπ. δεν θα πρέπει να υποστούν τις συνέπειες των πράξεων ή παραλείψεών τους;

Ο απόστολος Παύλος, μας δίδει μίαν γενικήν απάντησιν αναφερόμενος στις σχέσεις των χριστιανών με τους άπιστους (ΣΣ: Αναλυτικώτερες απαντήσεις θα δοθούν στα επόμενα κεφάλαια), και μας λέει τα εξής:

«Όσον εξαρτάται από εσάς, προσπαθείτε να έχετε ειρηνικάς σχέσεις με όλους, αν είναι δυνατόν, τους ανθρώπους….Μη ζητείτε να εκδικηθείτε διότι είναι γεγραμμένον: «Εμοί εκδίκησις, εγώ ανταποδώσω λέγει Κύριος» (ΡΩΜ: 12/18).

           

Συνεχίζεται

---

1 Αποσπάσματα από το βιβλίο «Πάθη και Αρετές», του γέροντος Παϊσίου του Aγιορείτου. Γέροντας Παΐσιος -Ποια είναι η γνήσια αγάπη; Φεβρουαρίου 12, 2014 — anaxoriti.----Ποιος είναι ο «πλησίον»; – Χαρούμενοι Αγωνιστές – Χαρούμενες ...https://agonistes.gr/ 2011/11/12/ ποιος-είναι-ο-πλησίον/

2 Μάθε να πολεμάς | Orthodox Fathers, www.orthodoxfathers. com/logos/ Mathe-polemas. Πηγή: Ορθόδοξα Μηνύματα Απολύτρωσις---Κυριακή Β' Λουκά|Χριστιανική Φοιτητική Δράση, https://www.xfd.gr/εορτολόγιο/κυριακές/ευαγγέλιο/κυριακή-β΄-λουκά----Άγ. Ιουστίνος Πόποβιτς: Ποιοί είναι οι εχθροί του Χριστιανού www.greekpress.gr/άγ-ιουστίνος-πόποβιτς-ποιοί-είναι-οι-ε/3 Σεπ 2016 - Ποιοί είναι οι εχθροί του Χριστιανού. Ο αγώνας μας είναι ενάντια στους εχθρούς της αιωνιότητας και της αθανασίας μας.---Οι μεγαλύτεροι εχθροί του χριστιανισμού είναι οι ίδιοι οι χριστιανοί, orthodoxia.info/news/μεσογαίας-οι-μεγαλύτεροι-εχθροί-του-χ/----Αγαπάτε τους εχθρούς σας (Ποιούς, Γιατί, Πώς) (Μέρος B ...www.lightofgod.gr/?p=749---Εχθροί του Σταυρού (Του μακαριστού Nικ. Ἰω. Σωτηρόπουλου) - ακτινες aktines.blogspot.com/2015/09/n.html 19 Σεπ 2015.