Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ (1453-1821)1

ΜΕΡΟΣ 7ο

Γ.  17ος αιώνας (Η ΘΥΣΙΑ ΕΠΤΑ ΠΑΤΡΙΑΡΧΩΝ)

2. Παιδεία- Εκπαίδευση- Εθνική Διαπαιδαγώγηση (Συνέχεια 6ου μέρους)

β. Η κατάσταση (σχολείων-μαθητών-διδακτικού προσωπικού)-Μαρτυρίες

8/ Κύριλλος Λούκαρις

Στην Κων/πολη ο πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρις ιδρύει τυπογραφείο (1627) με την καθοριστική βοήθεια του Κεφαλονίτη λογίου κληρικού Νικόδημου Μεταξά. Επί Λουκάρεως, επίσης, η Πατριαρχική Ακαδημία εκσυγχρονίζει το πρόγραμμά της: Αντί της αποκλειστικής θεολογικής μορφώσεως, εντάσσει και ως μάθημα, την φιλοσοφία με την ερμηνεία του Αριστοτέλη (Θεόφιλος Κορυδαλλεύς).  Σε άλλες συνοικίες της Κων/πόλεως ιδρύονται σχολεία από φαναριώτες ή πλούσιους εμπόρους, όπως η Ελληνική Σχολή, η Εμπορική Σχολή κ.λπ.

Η πατριαρχία του Λουκάρεως συνιστά μια «προοδευτική» περίοδο για την Εκκλησία. Ένας ιστορικός της νεοελληνικής εκπαιδεύσεως γράφει:

«…το πατριαρχείο της Πόλης συσταίνει σχολεία, τυπογραφείο, ευνοεί τη μετάφραση των Γραφών, χρησιμοποιεί τη λαϊκή γλώσσα για να φωτίσει το ποίμνιο. Είμαστε στην αρχή του θρησκευτικού ουμανισμού. Ο ορθόδοξος κλήρος ανεβαίνει σε κύρος και αξία, κρατάει στα χέρια του την παιδεία και της δίνει την ορμή του».

Αυτά, λοιπόν, για το πρώτο μισό του 17ου αιώνα.2

Και κατά τον υπόλοιπο αιώνα, σχολεία, επίσης, συναντάμε σε πολλές πόλεις της Θράκης, της Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, την Βέροια, την Καστοριά, το Μέτσοβο, τα Άγραφα (στη μονή της Γούβας φιλοπρόοδοι μοναχοί συνέστησαν μουσείο και βιβλιοθήκη), το Καρπενήσι, την Ρεντίνα, το Αιτωλικό.

Στις αρχές του 17ου αιώνα (1621), ιδρύθηκε στην Βενετία το λεγόμενο Φλαγγινιανό Φροντιστήριο (βλέπε και παρ.2β5/ του 6ου μέρους), το οποίον συνέβαλε καθοριστικά στην μόρφωση των Ελλήνων. Οι μαθητές του επέστρεφαν στην υπόδουλη ελληνική γη και εντάσσονταν στο εκπαιδευτικό δίκτυο. Στο Φλαγγινιανό Φροντιστήριο, είχε διδάξει και ο Ληξουριώτης Ηλίας Μηνιάτης, αργότερα ἐπίσκοπος Κερνίτζης καὶ Καλαβρύτων.3

9/ Σχολή Επιφανίου- Σχολή Φιλανθρωπινών

Το 1648, ιδρύθηκε από τον Ιωαννίτη Επιφάνιο η Σχολή Επιφανίου. Ο Επιφάνιος είχε σπουδάσει στην σχολή Δεσποτών. Εγκαταστάθηκε στην Βενετία και ασχολήθηκε με το εμπόριο. Έτσι ίδρυσε την προαναφερθείσα σχολή στα Ιωάννινα με την οποία απέβλεπε στην πνευματική καλλιέργεια της νεολαίας έξω από την σχολική παράδοση. Δεν περιορίστηκε μόνο στην οικονομική ενίσχυση της σχολής, αλλά καθόρισε ο ίδιος το πρόγραμμα μαθημάτων. Εκτός από την Γραμματική και τα σχολικά μαθήματα, διδάσκονταν η φιλοσοφία και οι φυσικές επιστήμες.

Επειδή όμως δεν υπήρχαν ικανοί δάσκαλοι να διδάξουν σύμφωνα με το πνεύμα του, είχε προνοήσει και είχε αναλάβει να σπουδάσει μερικούς νέους στην Ευρώπη που τους προόριζε για δασκάλους της σχολής. Ανάμεσά τους εις των σπουδαιότερων Ιστορικών συγγραφέων, ο Μιχαήλ Μήτρος (1661-1714), ο εξ Ιωαννίνων έλκων το γένος Μελέτιος, μητροπολίτης Ναυπάκτου και Άρτης, είτα δε Αθηνών (1703-1714). Ο Μελέτιος είχε πολύ μεγάλη μόρφωση, ήταν φιλόσοφος και μαθηματικός, άριστος ρήτορας και αστρονόμος.

Σ’ αυτόν ανήκει η πρώτη «Εκκλησιαστική Ιστορία» και η «Γεωγραφία». Η Εκκλησιαστική Ιστορία αυτού, «μετενεχθείσα εκ της Ελληνικής εις την ημετέραν απλοελληνικήν φράσιν» δι’ επιστασίας και ακριβούς επιμελείας του Πολυζώη Λαμπανιτζιώτη, εξεδόθη εις τόμους τρεις παρά Γεωργίου Βενδότη, στην Βιέννη, το 1783.

Διάδοχός του ήταν ο Παρθένιος Κατσούλης που εξέδωσε την πρώτη συλλογή των παροιμιών του ελληνικού λαού. Η σχολή έπαυσε να λειτουργεί το 1742.

Πρώτη σχολή που ιδρύθηκε στο νησί από τον βυζαντινό Μιχαήλ Φιλανθρωπινό, είναι η Σχολή Φιλανθρωπινών ή Σπανού. Αυτή λειτούργησε στο Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου σαν «Φροντιστήριο» από το 1292 μέχρι το 1642. Οι περισσότεροι δάσκαλοι προέρχονταν από την οικογένεια Φιλανθρωπινών. Τα μαθήματα που διδάσκονταν ήταν Φιλοσοφία, Θρησκευτικά, και Αρχαίοι συγγραφείς. Η σχολή έπαυσε να λειτουργεί το 1758.

Στην δυτική πλευρά του νησιού, λίγο πάνω από το χωριό και δίπλα στο μονοπάτι που φέρνει στην γειτονική μονή του Στρατηγόπουλου, βρίσκεται η Μονή Φιλανθρωπινών. Στον καθολικό τον προσμένουν οι επτά σοφοί των Ελλήνων,  και οι Φιλανθρωπηνοί.4

Κτήτωρ της Μονής αναφέρεται στην υπέρθυρη επιγραφή τού κυρίως ναού, ο Μιχαήλ Φιλανθρωπινός (1292) ιερεύς και οικονόμος της Αγιωτάτης Μητροπόλεως Ιωαννίνων. Για τον Μιχαήλ Φιλανθρωπινό γνωρίζουμε ακόμη ότι είχε εκλεγεί Μητροπολίτης Ιωαννίνων, αλλά προτού μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη, για να πάρει το χάρισμα της αρχιερωσύνης, πέθανε (1342) και τάφηκε ίσως στον νάρθηκα, κατά την βυζαντινή συνήθεια.

Πολλές από τις παραστάσεις είναι ιδιαίτερα πρωτότυπες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν οι παραστάσεις των επτά σοφών της αρχαιότητας (Πλάτων, Απολλώνιος ο Τυανεύς, Σόλων, Αριστοτέλης, Πλούταρχος, Θουκυδίδης και Χίλων ο Λακεδαιμόνιος), στο δυτικό τμήμα του νότιου εξωνάρθηκα. Η παρουσία των αρχαιοελληνικών αυτών μορφών, που αρκετοί τους θεωρούν προάγγελους του χριστιανισμού, αποτελεί στοιχείο σπάνιο στην βυζαντινή και μεταβυζαντινή τέχνη που φανερώνει την ευρύτητα μορφώσεως και το βάθος των θεολογικών γνώσεων του εμπνευστού του εικονογραφικού προγράμματος, πιθανώς του ίδιου του Ιωάσαφ Φιλανθρωπινού.

 

Αξιοσημείωτο είναι ότι στο νότιο εξωνάρθηκα και αριστερά της εισόδου εικονίζονται ολόσωμοι επτά "φιλόσοφοι", ο Πλάτων, ο Απολλώνιος , ο Σόλων, ο Αριστοτέλης, ο Πλούταρχος, ο Θουκυδίδης και ο Χείλων. Επάνω από τις μορφές μία επιγραφή επεξηγεί τον λόγο της παρουσίας των στο ναό :

Οι επτά άνδρες «συνεδριάσαντες σε κάποιο σπίτι των Αθηνών διακήρυξαν την θεία ενανθρώπιση και την παρουσία του Χριστού».

10/ Σχολή Στρατηγοπούλου

Στην ίδια περίπου εποχή, ιδρύθηκε από τον Ρωμηό/βυζαντινό Στρατηγόπουλο και λειτούργησε στο νησί η Σχολή Στρατηγοπούλου ή Ντίλιου. Ο Ιωαννίτης έμπορος στην Βενετία Ντίλιος, επισκεύασε και ενίσχυσε οικονομικά την σχολή, στην οποία δίδασκαν Φιλοσοφία και Θρησκευτικά κυρίως μοναχοί.

11/ Σχολή Γκούμα

Ενώ η Σχολή Επιφανίου λειτουργούσε, ιδρύθηκε, το 1676, με δωρεά του εμπόρου στην Βενετία Ιωαννίτη Εμμανουήλ Γκούμα, η Σχολή Γκούμα στο Μέτσοβο και τα Ζαγοροχώρια, σαν «Ιεροσπουδαστήριο» με διευθυντές γνωστούς λογίους όπως τον Μακρή Βησσαρίωνα ο οποίος συνέταξε δική του Γραμματική, τον διάδοχό του Γεώργιο Σουγδουρή που είχε σπουδάσει στην Ευρώπη και δίδαξε εκτός των άλλων Φυσική και Αριστοτελική Φιλοσοφία και Λογική.

Μαθητής του ήταν ο Μεθόδιος Ανθρακίτης ο οποίος δίδαξε πρώτος συστηματική Άλγεβρα, Γεωμετρία και Τριγωνομετρία στην Ελλάδα συνδιάζοντας τη Φιλοσοφία και τη Θεολογία. Εξέδωσε το βιβλίο «Βοσκός Λογικών Προβάτων».

Ο Πατριάρχης Διονύσιος Γ΄ Στα 1663 αναδιοργανώνει την Πατριαρχική Σχολή Κωνσταντινουπόλεως, γενόμενη έτσι πρότυπο για όλα τα σχολεία της μέσης και ανώτερης βαθμίδας.

12/ Λοιπές Σχολές- Σχολεία5

ΘΕΣΠΡΩΤΙΑ
        Στην Μονή Γηρομερίου λειτουργούσε από το 1285 σχολή που ίδρυσε ο κληρικός και ηγούμενος της Μονής, Νείλος Εριχιώτης. Η σχολή διέθετε αξιόλογη βιβλιοθήκη. Η μοναστηριακή σχολή λειτούργησε μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα. Αντίστοιχες μοναστηριακές σχολές λειτούργησαν στο Βουθρωτό στην Μονή Καμιτσάνης μέχρι τον 17ο αιώνα και στην σταυροπηγιακή Μονή Σωζίνου.

Τα σχολεία έπαψαν να λειτουργούν στα τέλη του 18ου αιώνα μετά από την εισβολή τουρκο-σκιπετάρικων (αλβανικών) ληστοσυμμοριών.

ΑΡΤΑ

Κατά τον 16ο και 17ο αιώνα λειτουργούσε στην Άρτα το Ελληνικό Εκπαιδευτήριο με δαπάνες της Μητροπόλεως Άρτας. Το 1666, ιδρύθηκε με προτροπή του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Δημόσια Σχολή τα έξοδα της οποίας κάλυπτε το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων μέχρι το 1821, οπότε όλοι οι δάσκαλοι και καθηγητές κατέφυγαν στα Επτάνησα λόγω των τουρκικών λεηλασιών.

Σχολάρχης στην Σχολή της Άρτας ήταν ο Σωφρόνιος Λεχούδης. Εκεί διδάσκονταν Θεολογία, Ελληνικά και Επιστήμες. Στην σχολή φοίτησαν για δύο χρόνια ο Ευγένιος Βούλγαρης, μετέπειτα διδάσκαλος, ο Κωνσταντίνος Σακελλαρόπουλος, κ.α..

ΜΕΤΣΟΒΟ

Με δαπάνες των Μετσοβιτών εμπόρων στην Ρωσία, λειτουργούσε από τον 17ο αιώνα Ελληνικό Σχολείο το οποία καταστράφηκε το 1882 από τους τούρκους.

ΖΑΓΟΡΙ

Σε όλα σχεδόν τα χωριά του Ζαγορίου (44 χωριά), με ονομαστά σχολεία στο Κουκούλι, Τσεπέλοβο, Βίτσα, Φραγκάδες και Αρίστη, λόγω ειδικών προνομίων, λειτουργούσαν από τον 17ο αιώνα, δημόσια ελληνικά σχολεία τα οποία διατηρήθηκαν και μετά την καταστροφή του Αλή Πασά.

ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟ

Στο Αργυρόκαστρο λειτουργούσε μέχρι τον 16ο αιώνα, Ελληνικό χριστιανικό σχολείο αλλά λόγω της αυξήσεως του τουρκαλβανικού στοιχείου (κάθοδος Αλβανών Σκιπετάρων από τα Βόρεια, διωγμοί Ελλήνων Αρβανιτών, αλλαγή δημογραφικής συνθέσεως Βορείου Ηπείρου), το σχολείο έκλεισε. Με δαπάνες του Επισκόπου Δρυϊνουπόλεως το σχολείο επαναλειτούργησε σαν «κοινό» Ελληνικό σχολείο στα μέσα του 17ου αιώνα και συντηρήθηκε με δαπάνες και εράνους των κατοίκων μέχρι το 1822.

ΜΟΣΧΟΠΟΛΗ

Από τα μέσα του 17ου αιώνα, λειτουργούσε σπουδαία Ελληνική σχολή όπου διδάσκονταν Γραμματική, Αριθμητική, Θεολογία και Φιλοσοφία. Το 1740 η σχολή διέθετε τυπογραφείο. Καστράφηκε από τους τουρκαλβανούς το 1769 και επαναλειτούργησε σαν εκπαιδευτήριο το 1840 με την συνδρομή του Γεωργίου Σίνα.

Στην Βόρειο Ήπειρο, η Μοσχόπολη διαδραματίζει μέγιστο πολιτιστικό ρόλο. Ο πληθυσμός της Μοσχόπολης κατά τους μετριότερους υπολογισμούς έφθανε στους 60.000 και το πρώτο τυπογραφείο της ηπειρωτικής Ελλάδας ιδρύεται εκεί. Πρώτο σχολείο λειτουργεί στην Μοσχόπολη από τα τέλη του 17ου αιώνα (πρώτος διδάσκαλος ο Χρύσανθος ο Ηπειρώτης) και μετέπειτα λειτουργούν δυο σχολεία, τα οποία ενώνονται και μένουν γνωστά ως Νέα Ακαδημία (διάσημοι διδάσκαλοι Θεόδωρος Αναστασίου Καβαλιώτης, Δανιήλ, κλπ).

Οι Μοσχοπολίτες αναγκάστηκαν να καταφύγουν στα κέντρα της Μακεδονίας και σε ελληνικές παροικίες στο εξωτερικό, εξαιτίας της καταστροφή της πόλεώς τους το 1765. Διέπρεψαν στο εμπόριο, τις τέχνες και τα γράμματα και βοήθησαν σημαντικά την σκλαβωμένη πατρίδα τους. Ενδεικτικά αναφέρεται ο πάμπλουτος Σίνας, ο οποίος προσέφερε μυθώδη ποσά στην Ελλάδα.

Αλλά και τα υπόλοιπα μικρότερα ηπειρωτικά κέντρα διεκρίθησαν στην παιδεία με αξιόλογους διδασκάλους, όπως το Μονοδένδρι, η Ζίτσα, οι Καλαρίτες (Μαθήτευσε αργότερα ο πρωθυπουργός Ιωάννης Κωλέττης), η Παραμυθιά, η Πάργα, η Πρέβεζα, κλπ.

       ΚΟΝΙΤΣΑ

Στην Μονή Μολυβδοσκεπάστου λειτουργούσε μοναστηριακή σχολή και αντίστοιχη στην Μονή Βελλά στο Καλπάκι (η οποία λειτουργεί ακόμη και σήμερα σαν ιεροδιδασκαλείο), από τις αρχές του 16ου αιώνα.

13/  Τυπογραφεία Ηπειρωτών στην Βενετία6

Κατά την περίοδο που το Ελληνικό Έθνος στέναζε υπο τον τουρκικό ζυγό υπήρξαν αρκετοί οι οποίοι προσπάθησαν να διαδώσουν τις γνώσεις, που με κόπους και αγώνες απέκτησαν, στους σκλαβωμένους Έλληνες. Αυτές οι γνώσεις μπόρεσαν να δημοσιευθούν στους ομοεθνείς με την συνδρομή των κληρικών και των φιλοπάτριδων ομογενών οι οποίοι πρόσφεραν τις οικονομίες τους με προθυμία για το σκοπό αυτό. Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής, ότι η εκτύπωση ενός συγγράμματος την εποχή εκείνη δεν μπορεί να συγκριθεί με τις σημερινές συνθήκες (η τυπογραφία ήταν στη γέννησή της και τα τεχνικά μέσα εκτύπωσης πενιχρά) και δεν ήταν καθόλου εύκολη η έκδοση και η διανομή ενός συγγράμματος απο τον συντάκτη του. Αρχικά, Τυπογραφεία υπήρχαν σε μερικές Ευρωπαϊκές πόλεις και συγκεκριμένα στη Βενετία, Παραβία, Λειψία, Βουκουρέστι και αργότερα στην Κωνσταντινούπολη και την Οδησσό.Τέσσερα είναι τα γνωστά τυπογραφεία που λειτούργησαν στη Βενετία απο Ηπειρώτες τα οποία αναφέρονται χρονολογικά σχετικά με την ίδρυσή τους και απο τα οποία εκδόθηκε πλήθος βιβλίων και συγγραμμάτων.

Τυπογραφείο του Νικολάου Γλυκύ.

Ο Νικόλαος Γλυκύς γεννήθηκε στα Ιωάννινα στις αρχές του 17ου αιώνα. Το 1647, εγκαταστάθηκε στη Βενετία και το 1670 δημιούργησε αξιόλογο τυπογραφείο το οποίο διατηρήθηκε απο τους απογόνους του μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα. Το 1681 εκδίδει το «Πεντηκοστάριον» το οποίον διόρθωσε ο ηπειρώτης ιερέας Γεώργιος Σουγουρδής και τα συγγράμματά του ιερέα Σουγουρδή «Γραμματική» και «Εισαγωγή Λογικής».

Το 1683 εκδίδει την «Ουγγροβλαχική Ιστορία» του Ηπειρώτη Ματθαίου, το 1759 την «Επίτομο Λογική κατ’ Αριστοτέλην» με δαπάνες του ηπειρώτη εμπόρου Σπύρου Πολυζώη, το 1778 «Γνώμαι Ηθικαί και Πολιτικαί» του ηπειρώτη Παϊσιου Μικρού, το 1792 την βίβλο «Έλεγχος κατ’ Αθέων και Δυσεβών» με τις δαπάνες του Μιχαήλ Γλυκύ, το 1815 εκδίδει την «Ακολουθία του Αγίου Ματθαίου Μυρέων», την «Γραμματικήν», τον «Θουκιδίδη», την «Άλγεβρα», τα τρία τελευταία το 1802 με την συνδρομή των Αδελφών Ζωσιμάδων.

Τυπογραφείο του Ανδρέα Ιουλιανού.

Ο Ανδρέας Ιουλιανός φιλόλογος από τα Ιωάννινα, διέμενε στην Βενετία στις αρχές του 17ου αιώνα. Δημιούργησε τυπογραφείο που έφερε το όνομά του και εξέδωσε πλήθος συγγραμμάτων του. Το τυπογραφείο διατηρήθηκε επί ένα αιώνα υπό την διεύθυνσή του, του αδελφού του Αντωνίου και του ανεψιού του Ιωάννου. Εξέδωσε την «Πρακτική Αριθμητική» και «Ελληνική Γραμματική» του Παργινού ιερομόναχου Αγαπίου Ρήγα ο οποίος και πέθανε πάμπτωχος αφού όλα τα χρήματά του τα διέθεσε για την κυκλοφορία τους,

Τυπογραφείο του Νικολάου Σάρου.

Ο Νικόλαος Σάρος, ευπατρίδης και λόγιος από τα Ιωάννινα, εγκαταστάθηκε στην Βενετία στα μέσα του 17ου αιώνα. Το 1687 δημιούργησε αξιόλογο τυπογραφείο το οποίο διατηρήθηκε από τους απογόνους του μέχρι το 1755. Το 1704 ο Σάρος εξέδωσε το «Πεντηκοστάριον», την τετράτομη εγκυκλοπαίδεια του Κωλέττη το 1710, την «Ακολουθία του πατρός Σπυρίδωνος» του Πέτρου Κασιμάτη το 1717, την «Γραμματικήν» το 1733 και «Γραμματική του σοφού Αντωνίου Κατήφορου» το 1778 με δαπάνες του Ιωαννίτη μεγαλεμπόρου Νικολάου Καραϊωάννου, το «Νέο Γνωμολογικό» (ηθικές αρχές) του Ιωαννίτη κληρικού Παϊσιου Δήμαρου το 1773, το «Προσκυνητάριο του Αγίου Όρους» του Ιωαννίτη ηγουμένου Χριστοφόρου το 1745,κ.α.

Τυπογραφείο του Δημητρίου Θεοδοσίου.

Ο Δημήτριος Θεοδοσίου, λόγιος εξ Ιωαννίνων, πήγε στην Βενετία στις αρχές του 18ου αιώνα προκειμένου να επαυξήσει τις σπουδές του. Το 1715 δημιούργησε τυπογραφείο εφάμιλλον του των Γλυκέων, το οποίον διατηρήθηκε και μετά το 1821. Εξέδωσε το 1757 το «Τετράγλωσσον Λεξικόν», την «Παγκόσμιαν Ιστορίαν» και την «Μαθηματικήν Οδό» του λογίου Ηπειρώτη Γεωργίου Κωνσταντίνου Ζαγορίτη, την «Χρονική Βίβλο» (η Ιστορία του Βυζαντίου) του Ιωαννίτη λογίου Ιωάννου Στάνου το 1767, την «Αριθμητική» του Μπαλάνου Βασιλοπούλου το 1803, την «Επιτομή Φυσικής Ακροάσεως» το 1816 με δαπάνες του Ιωαννίτου μεγαλεμπόρου Γεωργίου Χαντζηκώστα.

                                                               Συνεχίζεται

---

1 Όπως υποσ.1 του 1ου μέρους

2 Κ. Θ. Δημαράς, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχίας, εκδ. Ίκαρος,Αθήνα 1975, σ. 58.

3 Ο Ηλίας Μηνιάτης (Ληξούρι 1669 - Πάτρα 1714) ήταν από τους σημαντικώτερους αν όχι ο σημαντικότερος εκκλησιαστικός ρήτορας τής Τουρκοκρατίας καί διετέλεσε επίσκοπος Κερνίκης (ή Κερνίτζης ή Κερνίτσης) και Καλαβρύτων κατά τα τρία τελευταία έτη της ζωής του.

Εκεί φοίτησε κάτω από την προστασία του Μελετίου Τυπάλδου, ιεροκήρυκα και δασκάλου της Ελληνικής κοινότητας τής Βενετίας. Όταν ο Μελέτιος Τυπάλδος έγινε μητροπολίτης Φιλαδελφείας, ο Μηνιάτης έγινε γραμματέας του και την ίδια χρονιά έγινε διάκονος και ιεροκήρυκας στην ορθόδοξη εκκλησία τού Αγίου Γεωργίου τής Βενετίας. Παράλληλα δίδαξε στην Φλαγγίνειο Σχολή από το 1688 ως το 1690, καθώς και κατά τα έτη 1698-1699.

Στο διάστημα 1691-1698 έζησε και δίδαξε στην Κεφαλλονιά, την Ζάκυνθο και την Κέρκυρα ως διδάσκαλος της φιλοσοφίας και ως ιεροκήρυκας. Μετά την επιστροφή και σύντομη παραμονή του στην Βενετία (1698-1699), διέμεινε επί επτά έτη στην Κωνσταντινούπολη (1699-1707), όπου επί Πατριάρχου Γαβριήλ, έγινε καθηγητής της πατριαρχικής σχολής και ιεροκήρυκας των πατριαρχείων, με απονομή ειδικού τίτλου σε πατριαρχικό σιγίλλιο. Φεύγοντας από την Πόλη, επέστρεψε στην Κεφαλονιά, αλλά τελικώς εγκατεστάθη στην Κέρκυρα. 

Το 1710 εξελέγη επίσκοπος Κερνίτζης και Καλαβρύτων και χειροτονήθηκε το 1711. Όμως, απεβίωσε μόλις τρία έτη αργότερα, την 1η Αυγούστου 1714 στην Πάτρα σε ηλικία μόλις 45 ετών. Παρά την ευρύτερη αποδοχή του προσώπου του ως εντίμου κληρικού, την άριστη φήμη του ως ρήτορος, ο Ηλίας Μηνιάτης δεν υπήρξε ιδιαίτερα αγαπητός στην επισκοπή του, για τον λόγο ότι είχε σπουδάσει στην Βενετία. Μετά τον θάνατό του, το λείψανό του ενταφιάστηκε από τον πατέρα του στον ναό του Αγίου Νικολάου των Μηνιατών στο Ληξούρι.

4 Με την ίδρυση και την ιστορία του μοναστηριού συνδέεται  άμεσα η μεγάλη Ρωμαίϊκη/βυζαντινή οικογένεια των Φιλανθρωπινών, της οποίας πολλά μέλη έλαβαν μεγάλα αξιώματα στην διοίκηση του βυζαντινού κράτους. Κλάδος της οικογένειας αυτής μετοίκησε από την Κωνσταντινούπολη στα Γιάννενα με την ίδρυση του Δεσποτάτου της Ηπείρου (1204).

Επιφανής εκπρόσωπος της οικογένειας των Φιλανθρωπινών, ο Μιχαήλ, ιερέας και μέγας οικονόμος της μητροπόλεως Ιωαννίνων, ίδρυσε (ή ανακαίνισε ριζικά) την μονή του Αγίου Νικολάου το 1291 - 1292. Η μονή γνώρισε ιδιαίτερη ακμή το 16ο αιώνα, όταν, με πρωτοβουλία των ηγουμένων Νεόφυτου και κυρίως του Ιωάσαφ Φιλανθρωπινών, ανακαινίζεται, επεκτείνεται και τοιχογραφείται το καθολικό της μονής.

Το καθολικό της μονής Φιλανθρωπiνών φιλοξενεί ίσως το πιο αξιόλογο σύνολο μεταβυζαντινών τοιχογραφιών της Ηπείρου, έργο-αφετηρία για την μελέτη της ζωγραφικής της λεγόμενης Σχολής της Βορειοδυτικής Ελλάδας, γνωστής επίσης και ως Σχολή Ιωαννίνων καθώς και ως Σχολής Θηβών, από τον τόπο καταγωγής των μόνων ζωγράφων των οποίων είναι γνωστά τα ονόματα.

5 Όπως βιβλιογραφία υποσ. 1

www.vlahofonoi.blogspot.gr

6 Σύλλογος αποφοίτων Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων. Νεοελληνικός Διαφωτισμός και Ήπειρος. Φωτεινή Δερματά (Πάντειον Πανεπιστήμιον)